شناسایی و تحلیل پیشران‌های کلیدی مؤثر بر اسکان غیررسمی در شهر بجنورد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

چکیده

امروزه اسکان غیررسمی به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران شهری در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه تبدیل‌شده است. پدیده اسکان غیررسمی تحت تأثیر عوامل مختلف، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، مدیریتی و طبیعی است و متقابلاً بر اقتصاد، فرهنگ و محیط‌زیست شهرها نیز تأثیرگذار است. هدف پژوهش حاضر شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر اسکان غیررسمی در شهر بجنورد با استفاده از رویکرد تحلیل ساختاری است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش بر اساس روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است. جهت گردآوری داده‌ها و اطلاعات موردنیاز از پرسشنامه و تکنیک دلفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای بهره‌گیری شده است که در دو مرحله تعیین شاخص‌های کلیدی از طریق روش دلفی و شناسایی پیشران‌های کلیدی با استفاده از نرم‌افزار MicMac بر پایه روش تحلیل اثرات متقاطع انجام‌گرفته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که تمامی 26 عامل اصلی بر اسکان غیررسمی بجنورد تأثیرگذار است اما از میان آن‌ها درمجموع 7 عامل، رشد جمعیت، تداوم مهاجرت به شهرها، دسترسی به مراکز مهم، وجود مزیت‌های محله برای مهاجرین کم‌درآمد از قبیل ارزان بودن زمین، وجود جاده اصلی، بیکاری، ضعف مدیریت شهری به‌عنوان پیشران‌های کلیدی تأثیرگذار بر اسکان غیررسمی بجنورد مطرح می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احمدی، محمد و شمسی‌پور، علی‌اکبر. (1399). تحلیل توزیع خدمات عمومی با رویکرد عدالت فضایی (مطالعه موردی: شهر بجنورد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8 (1)، 73-98.
  2. بذرگر، محمدرضا؛ رحیمی، محمد و سلطانی، علی. (1396). ظرفیت سنجی مدیریت شهری در فرایند توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی، نمونه موردی: پنج شهر ایران. جغرافیا (فصلنامه علمی پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 15 (53)، 250-233.
  3. پوراحمد، احمد؛ رهنمایی، محمدتقی؛ قرخلو، مهدی و اسکندری نوده، محمد. (1389). آسیب‌شناسی سیاست‌های دولت در ساماندهی اسکان غیررسمی، نمونه موردی: محلات نای‌بند، شیرسوم و خواجه عطا، شهر بندرعباس. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(5)، 54-29.
  4. پورمحمدی، محمدرضا و جهان‌بین، رضا. (1388). ادامه حیات اسکان غیررسمی و رویکرد توانمندسازی به‌مثابه نوین‌ترین راهبرد مقابله با آن (مطالعه موردی شهر تبریز). فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، 1 (1)، 52-33.
  5. حاتمی‌نژاد، حسین؛ حیدری، اصغر؛ نجفی، اسماعیل؛ ایزدی، بنت‌الهدا. (1399). پایش و اولویت‌بندی مؤلفه‌های تاب‌آوری در بافت‌های اسکان غیررسمی مطالعه موردی: محله سهرابیه کرج. مجله شهر پایدار، 3 (2)، 91-77.
  6. حیدری، محمدتقی و محمدی، شهرام. (1399). تحلیل و ارزیابی آسیب‌های اجتماعی در محلات دارای اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله اسلام‌آباد- شهر زنجان). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 11(40)، 59-76.
  7. رستمی، روح‌الله؛ موسوی، سید یعقوب؛ قدیمی، بهرام و میرزایی، خلیل. (1400). تبیین عوامل مؤثر بر میزان زیست پذیری شهری مطالعه موردی: شهر ایلام. مجله شهر پایدار، 4 (2)، 124-107.
  8. زیاری، کرامت اله و نوذری، آذردخت. (1388). ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی شهر اهواز (کوی منبع آب). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 68، 36-21.
  9. سرور، رحیم. (1392). آینده‌نگری روند تحولات و راهبردهای مدیریت رشد سکونتگاه‌های غیررسمی در حریم پایتخت. پژوهش‌نامه جغرافیایی انتظامی، 1 (3)، 22-1.
  10. سرور، رحیم؛ روستا، مجید و حسینی امینی، حسن. (1389). آینده‌نگری گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در مناطق شهری آذربایجان غربی و راهبرهای مدیریتی آن. مطالعات مدیریت شهری، 2 (2)، 20-1.
  11. سقایی، محسن؛ آزاده، سیدرضا؛ فدایی جزی، فهیمه؛ جعفری، فاطمه. (1399). تحلیلی بر عوامل کلیدی مؤثر بر گسترش مهاجرت‌های روستایی با تأکید بر مسئله اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله شیرآباد زاهدان). پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 9 (3)، 15-33.
  12. شیبانی مقدم، فرشته؛ سرور، رحیم و اسدیان، فریده. (1398). ارزیابی میزان موفقیت طرح‌های ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی زاهدان. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11 (2)، 216-203.
  13. شیعه، اسماعیل؛ حبیبی، کیومرث و کمالی نسب، حامد. (1390). فرایند شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی نمونه موردی - محله سهرابیه کرج. مسکن و محیط روستا، 133، 48-39.
  14. طاهر طلوع دل، محمدصادق؛ زارع، مرضیه؛ سادات، سیده‌اشرف. (1400). بررسی چالش ناپایداری اجتماعی در اسکان غیررسمی مبتنی بر شاخص‌های توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران محله فرحزاد). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 10 (38)، 77-94.
  15. عباسی فلاح، وحید؛ رضوی پاریزی، سید محمدرضا و میهن‌خواه، مسلم. (1396). الگوهای فضایی بزهکاری با محدوده‌های اسکان غیررسمی (موردمطالعه: جرائم سرقت در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ورامین). پژوهش‌نامه جغرافیایی انتظامی، 5 (18)، 134-109.
  16. عبدی، ناصح؛ زنگنه شهرکی، سعید؛ مرصوصی، نفیسه و رستمی، شاه بختی. (1395). تأثیر مؤلفه‌های انسانی بر پراکنش شهر سنندج با تأکید بر اسکان غیررسمی و روستاهای پیرا شهری. پژوهش‌های روستایی، 7 (3)، 580-567.
  17. فیروزی، محمدعلی؛ زراعی، رضا و ظفری، مسعود. (1390). تحلیل عوامل موثر بر گسترش اسکان غیررسمی در شهرهای استان خوزستان و ارائه راهبرد توانمندسازی و ساماندهی. نگرش‌های نو در جغرافیایی انسانی، 4 (1)، 134-115.
  18. قربانی، رسول؛ خوارزمی، امیدعلی و ترکمن‌نیا، نعیمه. (1398). تحلیل تأثیر عوامل اقتصادی ـ اجتماعی بر شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی کلان‌شهر مشهد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 51 (2)، 385-373.
  19. کرمی‌نسب، صدیقه؛ شهبازی، حسین رضا و سلیمی‌سبحان، محمدرضا. (1398). تحلیل علل پایابی کانون‌های اسکان غیررسمی در پیرامون کلان‌شهر شیراز. توسعه فضاهای پیراشهری، 1 (1)، 56-43.
  20. گنجلو، عاطفه و سعیدی مفرد، ساناز. (1398). نقش سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های محلی در توانمندسازی اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی. تحقیقات جغرافیایی، ۳۴ (۴)، 491-483.
  21. مسعود، محمد و حق‌وردیان، فاطمه. (1391). نقش سرمایه اجتماعی بر توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: پیرامون محله استخر عینک رشت). چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7 (18)، 140-128.
  22. مهندسین مشاور نقش‌جهان پارس. (1389). طرح توسعه شهر بجنورد. جلد دوم، بررسی و شناخت شهر، سازمان مسکن و شهرسازی استان خراسان شمالی.
  23. نظریان، اصغر؛ سادین، حسین؛ زال‌نژاد، کاوه؛ استقامتی، مهناز ولیانی، مهدی. (1395). بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی مهاجران شهر شهریار، در سال 1388. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3 (3)، 135-115.
  24. Abbasi Fallah, V., Razavi Parisi, S. M. R., & Mihankhah, M. (2016). Spatial patterns of delinquency with informal settlements (case study: theft crimes in informal settlements of Varamin city). Police Geographic Research Journal, 5 (18), 109-134. [In Persian].
  25. Abdi, N., Zanganeh Shahraki, S., Morsoosi, N., & Rostami, Sh. B. (2015). The influence of human factors on the distribution of Sanandaj city with an emphasis on informal settlements and peri-urban villages. Rural Research, 7(3), 580-567. [In Persian].
  26. Ahmadi, M., Shamsipour, A. (2019). Analysis of distribution of public services with the approach of spatial justice (case study: Bojnord city). Urban Planning Geography Research, 8(1), 73-98. [In Persian].
  27. Amiri, P., & Ghanbari, N. (2016), INVESTIGATING FACTORS AFFECTING THE FORMATION OF INFORMAL SETTLEMENTS IN IRAN. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 1, 582-8589.
  28. Atkinson, R., Buck, N., & Kintrea, K. (2010). Neighborhoods and Poverty: Linking Place and Social Exclusion. In N. Buck, I. Gordon, A. Hardiding & I. Turok, Changing Cities-Rethinking Urban Competitiveness, Cohesion and Governance (154-171), Hound mills: Palgrave Macmillan publication.
  29. Baye, F., Wegayehu, F., & Mulugeta, S. (2020). Drivers of informal settlements at the peri-urban areas of Woldia: Assessment on the demographic and socio-economic trigger factors. Land Use Policy, 95, 104573.
  30. Bazargar, M. R., Rahimi, M., & Soltani, A. (2016). Measuring the capacity of urban management in the process of empowering informal settlements, case example: Panj Shahr of Iran. Geography (Quarterly Scientific and Research Journal of the Iranian Geography Association), 15 (53), 250-233. [In Persian].
  31. Beckley, Amber L. (2015). Deterrence versus Marginalization: Evidence from Immigrant Offending. Race and Justice, 5 (3), 278-300.
  32. Bouwmeester, J., & Hartmann, T. (2021). Unraveling the self-made city: The spatial impact of informal real estate markets in informal settlements. Cities, 108, 1-8.
  33. Ezeh, A., Oyebode, O., Satterthwaite, D., Chen, Y.F., Ndugwa, R., Sartori, J., Mberu, B., Melendez-Torres, G.J., Haregu, T., & Watson, S.I. (2017). The history, geography, and sociology of slums and the health problems of people who live in slums. Lancet, 389, 547–558.
  34. Fazli, M. (2016). Factors behind the Growth of Informal Settlements in Kabul, 6thACAU 2016 conference papers.
  35. Firouzi, M. A., Zarai, R., & Zafari, M. (2012). Analysis of factors affecting the expansion of informal settlements in the cities of Khuzestan province and presenting an empowerment and organizing strategy. New Perspectives in Human Geography, 4(1), 115-134. [In Persian].
  36. Friesen, J., Rausch, L., Pelz, P.F., & Fürnkranz, J. (2018). Determining Factors for Slum Growth with Predictive Data Mining Methods. Urban Sci, 2 (81), 2030081.
  37. Gakuu, C. (2016). FACTORS INFLUENCING GROWTH OF INFORMAL SETTLEMENTS: A CASE OF BANGLADESH SLUM, CHANGAMWE CONSTITUENCY, MOMBASA COUNTY, KENYA, available at: https://www.semanticscholar.org.
  38. Ganjlou, A., & Saidi Mofard, S. (2018). The role of NGOs and local organizations in social empowerment of informal settlements. Geographical Research, 34(4), 491-483. [In Persian].
  39. Gorani, R., Kharazmi, O.A. & Turkmannia, N. (2018). Analysis of the impact of economic and social factors on the formation and expansion of informal settlements in Mashhad metropolis. Human Geography Research, 51(2), 385-373. [In Persian].
  40. Güzey, Ö. (2016). The last round in restructuring the city: Urban regeneration becomes a state policy of disaster prevention in Turkey. Cities, 50, 40–53.
  41. Hall, P and Preffer, U (2000), Urban Future 21; London; E & FN spon.
  42. Hataminejad, H., Heydari, A., Najafi, I., Yazidi, B. (2019). Monitoring and prioritization of resilience components in informal settlement contexts, case study: Sohrabieh neighborhood of Karaj. Journal of Sustainable City, 3(2), 77-91. [In Persian].
  43. Heydari, M. T., & Mohammadi, Sh. (2019). Analysis and assessment of social damage in neighborhoods with informal settlements (case study: Islamabad neighborhood - Zanjan city). Urban Research and Planning Quarterly, 11(40), 59-76. [In Persian].
  44. Hofmann, P., Taubenböck, H., & Werthmann, C. (2015), Monitoring and modelling of informal settlements-A review on recent developments and challenges. In Proceedings of the Joint Urban Remote Sensing Event (JURSE), Lausanne, Switzerland, 30 March–1 April 2015, 1–4.
  45. Jideonwo, J.A. (2014). Ensuring SustainableWater Supply in Lagos, Nigeria. Ph.D. Thesis, University of Pennsylvania, Philadelphia, PA, USA.
  46. Keraminasab, S., Shahbazi, H. R. & Salimi-Sebahan, M. R. (2018). Analysis of the causes of informal settlement centers around Shiraz metropolis. Development of peri-urban spaces, 1 (1), 56-43. [In Persian].
  47. Kraas, F., & Schlacke, S. (2016). Der Umzug der Menschheit: Die transformative Kraft der Städte. Wissenschaftlicher Beirat der Bundesregierung, Globale Umweltveränderungen: Berlin, Germany.
  48. Lilford, R.J., Oyebode, O., Satterthwaite, D., Melendez-Torres, G.J., Chen, Y.F., Mberu, B., Watson, S.I., Sartori, J., Ndugwa, R., Caiaffa, W. (2017). Improving the health and welfare of people who live in slums. Lancet, 389, 559–570.
  49. Mahabir, R., Crooks, A., Croitoru, A., & Agouris, P. (2016), The study of slums as social and physical constructs: Challenges and emerging research opportunities. Stud. Reg. Sci, 3, 399–419.
  50. Massoud, M., & Haqvardian, F. (2011). The role of social capital on the empowerment of informal settlements (case study: around Aynak Aynak neighborhood of Rasht). Geographical Perspectives (Human Studies), 7(18), 128-140. [In Persian].
  51. Melore, T.W. & Nel, V. (2020). Resilience of informal settlements to climate change in the mountainous areas of Konso, Ethiopia and QwaQwa, South Africa. Jàmbá: Journal of Disaster Risk Studies 12(1), a778.
  52. Meshkini, A., Shakeri, E., & Esfaram, Y. (2015), Analyzing Effective Factors in Establishing Informal Settlements in Babol City using Pathway Analysis (PA) Model, Cumhuriyet University Faculty of Science. Science Journal (CSJ), 36 (3), 4289-4303.
  53. Nassar, D.M and Elsayed, H.G (2018), From Informal Settlements to sustainable communities. Alexandria Engineering Journal, 57, 2367–2376.
  54. Nazarian, A., Sadin, H., Zalnejad, K., & Tastagami, Mahnaz Valiani, M. (2015). Investigating the economic, social and demographic factors of marginalization and informal settlement of Shahryar city immigrants, in 2018. Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, 3 (3), 115-135. [In Persian].
  55. Ono, H and Kidokoro. T (2020), Understanding the development patterns of informal settlements in Nairobi. Japan Architectural Review, 3(3), 384–393.
  56. Ozener, B., & Bernhard, F. (2010), Facial Symmetry in Young Girls and Boys from a Slum and a Control Area of Ankara, Turkey. Journal Evolution and Human Behavior, 31, 436-441.
  57. Pars Naqshjehan Consulting Engineers. (2011). Bojnord city development plan. The second volume, investigation and recognition of the city, housing and urban development organization of North Khorasan province. [In Persian].
  58. Pigawati, B., Yuliastuti, N., & Mardiansjah, F.H. (2018). The Settlements Growth in Mijen District, Suburb of Semarang. IOP Conf. Ser.: Earth Environ. Sci, 123, 1-12.
  59. Pourahmad, A., Rahmani, M. T., Garakhlo, M., & Eskandari Nodeh, M. (2011). Pathology of government policies in organizing informal housing, case example: Nayband, Shirsum and Khaja Atta neighborhoods, Bandar Abbas city. Urban and Regional Studies and Research, 2(5), 29-54. [In Persian].
  60. Pourmohammadi, M., & Jahanbin, R. (2010). The continuation of informal settlement and empowerment approach as the newest strategy to deal with it (case study of Tabriz city). Geographical Quarterly of Zagros Landscape, 1(1), 33-52. [In Persian].
  61. Rostami, R., Mousavi, S. Y., Gadime, B., & Mirzaei, K. (2022). Explanation of factors affecting urban livability, case study: Ilam city. Journal of Sustainable City, 4(2), 107-124. [In Persian].
  62. Sarwar, R., Roosta, M., & Hosseini Amini, H. (2011). Foresight of the expansion of informal settlements in the urban areas of West Azerbaijan and its management guidelines. Urban Management Studies, 2 (2), 1-20. [In Persian].
  63. Shia, I., Habibi, K., & Kamali Nasab, H. (2012). The process of formation and expansion of informal settlements, a case study - Sohrabieh neighborhood of Karaj. Housing and Village Environment, 133, 48-39. [In Persian].
  64. Shibani Moghadam, A., Sarwar, R., & Asadian, F. (2018). Evaluating the success rate of organizing and empowering the informal settlements of Zahedan. New Perspectives in Human Geography, 11(2), 216-203. [In Persian].
  65. Sir, R. (2012). Foresight of the process of developments and strategies for managing the growth of informal settlements in the capital city. Police Geography Research Journal, 1 (3), 1-22. [In Persian].
  66. Soqaei, M., Azadeh, S. R., Fadaei Jezi, F., & Jafari, F. (2019). An analysis of the key factors affecting the expansion of rural migrations with an emphasis on the issue of informal settlement (case study: Shirabad neighborhood of Zahedan). Rural Planning and Research, 9 (3), 15-33. [In Persian].
  67. Subbaraman, R., Nolan, L., Shitole, T., Sawant, K., Shitole, S., Sood, K., Nanarkar, M., Ghannam, J., Betancourt, T.S., & Bloom, D.E. (2014). The psychological toll of slum living in Mumbai, India: A mixed methods study. Sci. Med, 119, 155–169.
  68. Taher Tolo Del, M. S., Zare, M., & Sadat, S. A. (1400). Examining the challenge of social instability in informal settlements based on sustainable urban development indicators (case study: District 2 of Tehran, Farahzad neighborhood). Journal of Geography and Environmental Studies, 10(38), 77-94. [In Persian].
  69. UN-HABiTAT. (2003). The Challenge of Slums, Global report Human Settlement.
  70. United Nations. (2016). Urbanization and Development: Emerging Futures; World Cities Report; United Nations Publication: New York, NY, USA.
  71. Zeilhofer, P., & Topanotti, V.P. (2008). GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impacts in informal settlements: A case study from Cuiaba, central Brazil. Applied Geography, 123, 1-12.
  72. Zhang, L. (2011), The political economy of informal settlements in post-socialist China: The case of chengzhongcun (s). journal geoforum, 12, 1-11.
  73. Ziari, K., & Nowzari, A. (2010). Organizing and empowering the informal settlement of Ahvaz city (water source quay). Human Geography Research, 68, 21-36. [In Persian].
فصلنامه شهر پایدار
دوره 5، شماره 2
مرداد 1401
صفحه 57-74

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار