سنجش کیفیت زندگی در بعد ذهنی و اثرات آن بر مشارکت اجتماعی پایدار در شهر تبریز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملکان، دانشگاه آزاد اسلامی، ملکان، ایران

چکیده

کیفیت زندگی شهری ازجمله معقولاتی است که در علوم مختلف موردتوجه قرارگرفته است. در این میان، دانش جغرافیای شهری کیفیت زندگی را در ارتباط با محیط و تأثیر آن بر نحوه عملکرد شهروندان، موردمطالعه قرار می‌دهد. امروزه کیفیت زندگی، عالی‌ترین مرتبه در اهداف برنامه‌ریزی اجتماعی- اقتصادی و دارای دو بعد ذهنی و عینی می‌باشد. ابعاد ذهنی، به ادراک شخص از کیفیت زندگی خود و اطرافیانش توجه دارد و مفهومی کیفی و نسبی است که می‌تواند بر مشارکت اجتماعی افراد در شهرها تأثیرگذار باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی - تحلیلی است. این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت زندگی از بعد ذهنی و اثرات آن بر مشارکت اجتماعی و با جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت اسنادی و پیمایشی (پرسشنامه) انجام پذیرفته است. مقدار آزمون KMO محاسبه‌شده 7/0 و نتیجه آزمون بارتلت کوچک‌تر از 01/ بوده و ضریب آلفای کرونباخ 941/0 است که نشان‌دهنده اعتبار- روایی و اعتماد – پایایی کافی و قابل‌قبول ابزار پرسشنامه می‌باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد که متغیرهای مستقل به‌طورکلی 99/0 درصد از تغییرات متغیر مشارکت اجتماعی در شهر تبریز را تبیین می‌کنند. به‌طوری‌که کیفیت محیط شهری به میزان 412/0 درصد، سلامت اجتماعی 301/0 درصد و سلامت جسمانی 296/0 بر مشارکت شهروندان در امور شهری تأثیر مستقیم دارند. درنتیجه بین کیفیت زندگی از بعد ذهنی و مشارکت اجتماعی شهروندان در شهر رابطه معناداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. ابراهیم پور، داود؛ جوانپور، عزیز و حسینی اصل، وحیده. (1394). رابطه عدالت اجتماعی ادراک‌شده با میزان مشارکت شهروندان در توسعه‌یافتگی شهر تبریز. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 15 (16)، 119-142.
  2. ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا. (1380). بررسی رابطه بین اعتماد و مشارکت اجتماعی در نواحی روستایی شهر کاشان. نامه علوم اجتماعی، 9 (17)، 3-31.
  3. اسماعیل‌زاده، حسن؛ صالحی، شمسی و اسماعیل‌زاده، یعقوب. (1394). تحلیل کیفیت زندگی با مشارکت و رابطه آن با مشارکت شهروندان در امور شهری موردشناسی شهر نقده. جغرافیا آمایش شهری- منطقه‌ای، 5 (17)، 224-227
  4. اینگلهارت، رونالد. (1395). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی. ترجمه: مریم وتر، چاپ سوم، تهران: انتشارات کویر
  5. برقی، حمید؛ افشاری پور، علی؛ نوری، محمد؛ رزم پوری، علی‌اکبر و الفتی، هادی. (1396). سنجش و ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی در شهر کرمان با استفاده از تحلیل مسیر. فضای جغرافیایی، 17 (60)، 19-1
  6. بصیری، مصطفی و زینالی، عظیم علی. (1398). تأثیر مبلمان شهری بر کیفیت محیط‌زیست شهری (مطالعه موردی محدوده خیابان امام تبریز از میدان ساعت تا آب‌رسان). جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 9 (3)، 229-248.
  7. بندرآباد، علیرضا و احمدی‌نژاد، فرشته. (1393). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست پذیر در منطقه 22 تهران. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 5 (16)، 55-74.
  8. بنی فاطمه، حانیه. (1392). بررسی جامعه‌شناختی رابطه بین پایگاه هویتی و سلامت اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، گروه علوم اجتماعی
  9. پوراحمد، احمد و زارعی، جواد. (1394). سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه 9 شهر تهران. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6 (21)، 1-18.
  10. چیت سازیان، علیرضا و صادقی کیا، محمدعلی. (1398). مشارکت مردمی در نوآوری اجتماعی. الگوی مدیریت نوآوری، 8 (1)، 20-1.
  11. جاودانی، علی و پروین، حسین. (1394). مشارکت فضا و مردم یا اتصال امر سیاسی و فضای شهری (نمونه موردی: محله بابالوزیر و میدان التحریر قاهره، 1391). باغ نظر، 12 (34)، 124-109
  12. حاجی نژاد، علی؛ قادری، جعفر و قاسمی قاسموند، عزت اله. (1395). تحلیل و ارزیابی نابرابری‌های کیفیت زندگی در محلات شهری (نمونه موردی: شهر فارسان). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6 (21)، 167-175.
  13. حسنی­نژاد، آسیه؛ مسیبی، سمانه و حسنی نژاد، اردلان. (1395). ارزیابی و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی در، محلات شهری (مطالعه موردی: حاجی‌آباد فارس). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 14(1)، 165-184
  14. خادم الحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین و ستاری، محمدحسین. (1389). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری مطالعه موردی: شهر نورآباد، استان لرستان. مطالعات و پژوهش­های شهری منطقه­ای، 1 (3)، 45-60.
  15. خواجه شاهکوهی، علیرضا؛ حسینی، سیدمحمد حسن و طوسی، رمضان. (1393). ارزیابی و سنجش کیفیت زندگی و تأثیر آن بر مشارکت شهروندان در امور شهری (موردشناسی: شهر مینودشت). جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 4 (10)، 73-85.
  16. دولان، شیمون و شولر، رندال. (1381). مدیریت امور کارکنان و منابع انسانی. ترجمه: محمد صائبی و محمدعلی طوسی، تهران: موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت برنامه‌ریزی.
  17. ربانی، رسول؛ قاسمی، وحید و عباس زاده، محمد. (1394). رابطه ابعاد مادی و غیرمادی رفاه اجتماعی با مشارکت شهروندان در امور شهری. فصلنامه رفاه اجتماعی، 9 (32)، 91-108.
  18. رحیمی، اکبر. (1399). سیاست‌های زمین شهری و تأثیر آن بر توسعه شهر تبریز؛ آمایش محیط، شماره 48، صص 110-129.
  19. رسولی، محمد؛ احدنژاد، محسن؛ خضر شیخ آباد، محمدحسن و سعیدپور، شراره. (1398). ارزیابی شاخص‌های ماندگاری شهری در محله‌های شهر سردشت با مدل کوپراس. جغرافیا و روابط انسانی، 1(4)، 266-249.
  20. رضایی، محمدرضا و آسیابانی، زهرا. (1397). ارزیابی میزان اثرپذیری مشارکت شهروندان از کیفیت زندگی در امور شهری (نمونه موردی شهر نی‌ریز). جغرافیا، 16 (58)، 141-156.
  21. زبردست، اسفندیار و بنی عامریان، مهسا. (1388). بررسی ارتباط میان شاخص‌های عینی و ذهنی بعد خدمات عمومی کیفیت زندگی شهری در شهر جدید هشتگرد. نامه معماری و شهرسازی، 2 (3)، 5-22
  22. زیاری، کرامت الله؛ رفیعی مهر، حسن و زارعی، جواد. (1399). سنجش کیفیت زندگی از دیدگاه عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: مناطق 2 و 16 شهری تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52 (1)، 1-15.
  23. سفیری، خدیجه و تمیز، رقیه. (1390). فرا تحلیل مطالعات مشارکت اجتماعی. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 3(3)، 124-136
  24. غفارزاده خویی، پریسا و صباغ دهخوارقانی، صمد. (1395). بررسی رابطه کیفیت زندگی و مشارکت اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. مطالعات جامعه‌شناسی، 9 (33)، 36-25
  25. فرامرزی، مهسا و زینالی عظیم، علی. (1397). ارزیابی عملکرد مدیریتی شهر تبریز پس از استقرار شورای اسلامی شهر تبریز. جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 9 (1)، 445-458.
  26. قائد رحمتی، صفر و جمشیدی، صدیقه. (1394). ارزیابی رابطه بین شاخص‌های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در روستاهای ادغام‌شده در شهر مطالعه موردی: محله‌های خیرآباد و عیش‌آباد شهر یزد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(1)، 63-80.
  27. قاسمی، محمدعلی. (1384). بررسی عوامل اجتماعی- اقتصادی موثر بر میزان مشارکت روستاییان در طرح‌های عمرانی: مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان کاشان. روستا و توسعه، 8 (4)، 79-112.
  28. مرصوصی، نفیسه؛ فرهودی، رحمت اله و لاجوردی، سیدعلیرضا. (1394). کیفیت زندگی فرهنگی و اجتماعی در شهرهای ایران. بوم‌شناسی، 6 (12)، 81-96.
  29. نوری ده بزرگ، محمد؛ رضویان، محمدتقی و قورچی، مرتضی. (1398). سنجش مؤلفه‌های موثر بر کیفیت زندگی اجتماعی در عرصه بافت‌های ناکارآمد شهری، مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران. فصلنامه فضای جغرافیایی، 19 (67)، 241-217
  30. مهرگان، فرهاد؛ فقیعی، ابوالحسن و مسیر سپاسی، ناصر. (1397). نقش مشارکت سیاسی و نظام دموکراتیک در شکل‌دهی فرهنگ سیاسی (موردمطالعه: شهروندان کرد در منطقه کردستان عراق). فصلنامه خط‌مشی گذاری عمومی در مدیریت، 9 (30)، 1-18.
  31. نظری، جواد و مختاری، مرضیه. (1389). جامعه‌شناسی کیفیت زندگی. چاپ اول، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
  32. هانتیگتون، سامئول. (1392). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگون. ترجمه: محسن ثلاثه، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علم.
  33. یوسف­زاده، زهره؛ نوری کرمانی، علی و حاتمی­نژاد، حسین. (1400). سنجش سطح کیفیت زندگی با تأکید بر بازآفرینی شهری از دیدگاه مسئولین شهری (مطالعه موردی: منطقه پانزده شهرداری تهران). دانش زمین، 12(46)، 19-35.
  34. Ahmadiania, M., & Ferreirab, S. (2019). Environmental amenities and quality of life across the United States. Ecological Economics, 164, 106341,
  35. Azkia, M., & Ghaffari, Gh. (2001). The study of the relationship between trust and social participation in rural areas of Kashan. Social Science Letter, 9 (17), 3-31. [In Persian].
  36. Bandarabad, A., & Ahmadinejad, F. (2014). Evaluation of quality of life indicators with emphasis on the principles of livable city in District 22 of Tehran. Research and urban planning, 5 (16), 55-74. [In Persian].
  37. Bani Fatemeh, H. (2013). Sociological study of the relationship between identity and social health of students of Islamic Azad University. Tabriz Branch. Master Thesis, Department of Social Sciences, Islamic Azad University of Tabriz, Department of Social Sciences. [In Persian].
  38. Barghi, H., Afshari Pour, A., Nouri, M., Razm Pour, A., &, Al-Fati, A., (2017). Measurement and evaluation of quality of life indicators in Kerman city using route analysis. geographical space,17 (60), 19-1. [In Persian].
  39. Basiri, M., & Zeinali Azim, A. (2019). The Impact of Urban Furniture on the Quality of the Urban Environment (Case Study of Imam Tabriz Street from Saat Square to Abersan). Geography (Regional Planning), 9 (3), 229-248. [In Persian].
  40. Calman, KC. (1984). Quality of life in cancer patients--an hypothesis. Journal of Medical Ethics, 10 (3), 124–127.
  41. Chit Sazan, A., & Sadeghi Kia, M. A. (2019). Public Participation in Social Innovation. Innovation Management Model, 8 (1), 20-1. [In Persian].
  42. Das, D. (2007). Urban Quality of Life: A Case Study of Guwahati. Social Indicators Research, 88(2), 297–310.
  43. Dolan, Sh., & Schuler, R. (2002). Personnel Management and Human Resources. Translation: Mohammad Saebi and Mohammad Ali Tusi, Tehran: Higher Institute of Planning Management Education and Research. [In Persian].
  44. Ebrahimpour, D., Javanpour, d., Hosseini Asl, V. (2015). The Relationship between Perceived Social Justice and Citizens' Participation in the Development of Tabriz. Urban Sociological Studies, 5 (16), 119-142. [In Parsian].
  45. Elkhouly, A., Attia, S., & Zayed, M, (2019). Quality of Urban Life Indexes’ Analysis to Initiate Socio-Urban Based Criteria. International Journal of Engineering Research and Technology, 12 (12), 2273-2283.
  46. Esmaeilzadeh, H., Salehpour, Sh., & Esmaeilzadeh, Y. (2015). Investigating the quality of urban life and possible by citizen participation in urban-maritime affairs: Naghadeh City. Journal of Geography and Urban-Regional Planning, 17, 246-227. [In Persian].
  47. Faramarzi, M., & Zeinali Azim, A. (2018). Evaluating the managerial performance of Tabriz after the establishment of the Islamic Council of Tabriz. Geography (Regional Planning), 9 (1), 445-458. [In Persian].
  48. Ferrans, C., & Powers, M. (1985). Quality of life index. Advances in Nursing Science, 8(1), 15–24.
  49. Ferro, C., & De Guimarães, AndréaSevero, E. (2020). Governance and quality of life in smart cities: Towards sustainable development goal. Journal of Cleaner Production, 253, 119926.
  50. Flynn, M., Berry, N., & Heintz, T. (2003). SustainabilliIty & Quality of life lndIcators: Toward the Integration of Economic, Soclaland Environmental Measures. Indicators: The Journal of Social Health, 1 (4), 1-23.
  51. Foo, T. S. (2000). Subjective assessment of urban quality of life in Singapore (1997-1998). Habitat International, 24 (1), 31-49.
  52. Ghaed Rahmati, S., & Jamshidi, S. (2015). Assessing the relationship between objective and subjective indicators of quality of life in integrated villages in the city Case study: Khairabad and Eishabad neighborhoods of Yazd. Human Geography Research,47(1), 63-80. [In Persian].
  53. Ghaffarzadeh Khoii, P., Sabbagh Dehkharghani, S. (2016). Investigating the Relationship between Quality of Life and Social Participation among Students of Islamic Azad University, Tabriz Branch. Sociological Studies, 9 (33), 36-25. [In Persian].
  54. Hajek, A., Brettschneider, Ch., Mallon, T., Ernst, A., Mamone, S., & König, H. H. (2017). The impact of social engagement on health-related quality of life and depressive symptoms in old age - evidence from a multicenter prospective cohort study in Germany. Health and Quality of Life Outcomes, 15 (1), 1-12.
  55. Hajinejad, A., Qaderi, J., & Ghasemi Ghasemvand, E. (2016). Analysis and evaluation of quality of life inequalities in urban areas (Case study: Farsan city). Regional Planning, 6 (21), 167-175. [In Persian].
  56. Haslauer, E., Delmelle, E., Keul, A., Blaschke, T., & Prinz, T. (2014). Comparing Subjective and Objective Quality of Life Criteria: A Case Study of Green Space and Public Transport in Vienna, Austria. Social Indicators Research, 124 (3), 911–927.
  57. Hassani Nejad, A., Mosayebi, S., & Hassani Nejad, A. (2016). Evaluation and evaluation of quality of life indicators in urban areas (Case study: Hajiabad Fars). Geography and Regional Development, 14 (1), 165 -184. [In Persian].
  58. He, Q., Cui, Y., Liang, L., Zhong, Q., Li, J., Li,  Y., & Huang, F. (2016). Social participation, willingness and quality of life: A population-based study among older adults in rural areas of China. Geriatrics & Gerontology International, 17 (10), 1593-1602.
  59. Huntington, S. (2013). Political order in societies undergoing change. translated by Mohsen Thalasheh, fifth edition, Tehran: Alam Publications. [In Persian].
  60. Inglehart, R. (2016). Cultural Transformation in the Advanced Industrial Society. Translation: Maryam Veter, Third Edition, Tehran: Kavir Publications. [In Persian]. 
  61. Javadani, A., & Parvin, H. (2015). The Partnership of Space and People or the Connection of Politics and Urban Space (Case Study: Babalozir Neighborhood and Tahrir Square in Cairo, 2012). Nazar Bagh, 12 (34), 124-109. [In Persian].
  62. Kamp, K., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-beingTowards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and Urban Planning, 65, 5–18
  63. Khadem Al-Husseini, A., Mansoorian, H., & Sattari, M. H. (2010). Assessing the mental quality of life in urban areas Case study: Nurabad city. Lorestan province, 1 (3), 45-60. [In Persian].
  64. Khajeh Shahkoohi, A., Hosseini, S. M. H., & Tusi, R. (2014). Evaluation and measurement of quality of life and its effect on citizen participation in urban affairs (Case study: Minoodasht city). Geography and urban-regional planning, 4 (10), 73-85. (In Persian).
  65. Kuang, Y., & Lin, B. (2021). Public participation and city sustainability: Evidence from Urban Garbage Classification in China. Sustainable Cities and Society, 67, 102741
  66. Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43 (7), 1205-1215.
  67. Lerner, D. (1964). The Passing Traditional Society. New York: The McMillan Com
  68. Macke Janaina, R., Casagrande, João A.R., & Sarate, K. S. (2018). Smart city and quality of life: Citizens’ perception in a Brazilian case study. Journal of Cleaner Production, 182, pp 717–726.
  69. Marsousi, N., Farhoudi, R., & Lajevardi, S. A. (2015). Quality of Cultural and Social Life in Iranian Cities. Ecology, 6 (12), 81-96. [In Persian].
  70. Mehregan, F., Faghiei, A., & Masir Sepasi, N. (2018). The Role of Political Participation and the Democratic System in Shaping Political Culture (Case Study: Kurdish Citizens in the Iraqi Kurdistan Region). Journal of General Policy Making in Management, 9 (30), 1-18. [In Persian].
  71. Nazari, J., & Mokhtari, M. (2010). Sociology of Quality of Life. First Edition, Tehran: Sociologists Publications. [In Persian].
  72. Nel Etienne& Uys, H. (1993). The effect of preoperative teaching on the emotional attitude of patients undergoing coronary bypass surgery. National Institutes of Health, 16 (1), 2-10.
  73. Nouri Deh Bozorg, M., Razavian, M. T., & Ghorchi, M. (2019). Assessing the components affecting the quality of social life in the field of dysfunctional urban contexts, a case study: District 12 of Tehran. Journal of Geographical Space, 19 (67), 241-217. [In Persian].
  74. Ponce, M. S. H., Rosas, P. E.., & Lorca, M. B. F. (2014). Social capital, social participation and life satisfaction among Chilean older adults. Revista de Saúde Pública, 48(45), 739–749
  75. Pourahmad, A., & Zarei, J. (2015). Assessing the quality of life in the realm of urban worn-out tissue Case study: District 9 of Tehran. Urban Research and Planning, 6 (21), 1-18. [In Persian].
  76. Qasemi, M. A. (2005). A study of socio-economic factors affecting the participation of villagers in development projects: A case study of the central part of Kashan. Village and development, 8 (4), 79-112. [In Persian].
  77. Rabbani, R., Ghasemi, V., & Abbaszadeh, M. (2015). The relationship between material and immaterial dimensions of social welfare with citizen participation in urban affairs. Social Welfare Quarterly, 9 (32), 91-108. [In Persian].
  78. Rahimi, A. (2020). Urban Land Policies and Its Impact on the Development of Tabriz. Environmental Management, 48, 110-129. [In Persian].
  79. Rasouli, M., Ahadnejad, M., Sheikh Mohammad Hassanabad, K., & Saeedpour, Sh. (2019). Evaluation of urban sustainability indices in neighborhoods of Sardasht city with the model of Coopras. Geography and Human Relations, 1 (4), 249 -268. [In Persian].
  80. Rezaei, M., & Asiabani, Z. (2018). Assessing the effectiveness of citizens' participation in quality of life in urban affairs (case study of Neyriz city). Geography, 16 (58), 141-156. [In Persian].
  81. Rizk Hegazy, I. (2020). The quality of life between theory and implementation in Egypt: The case of Al-Rehab City, Egypt. Ain Shams Engineering Journal, 12, 1-12.
  82. Safiri, K., & Tamiz, R. (2011). Meta-analysis of social participation studies. Social Development Studies of Iran, 3 (3), 124-136. [In Persian].
  83. Santos, L. D., & Martins, I. (2007). Monitoring Urban Quality of Life The Porto Experience. Social Indicators Research, 80, 411-424.
  84. Schuessler, K., & Fisher, G. (1985). Quality of life research and sociology. Annualreview of Sociology,11, 49-29.
  85. Sedaghatnia, S., Lamit, H., Ghahramanpouri, A., & Bt Mohamad, S. (2013). An Evaluation of Residents Quality of Life through Neighborhood Satisfaction in Malaysia. Environmental Management and Sustainable Development, 2 (1), 114-125.
  86. Talmage Craig, H., Bjoern, P., David Nassar, C, (2019). Measuring Neighborhood Quality of Life: Placed-Based Sustainability Indicators in Freiburg, Germany. Urban Sci, 2 (4), 106.
  87. Von Wirth, T., Grêt-Regamey, A., & Stauffacher, M. (2014). Mediating Effects Between Objective and Subjective Indicators of Urban Quality of Life: Testing Specific Models for Safety and Access. Social Indicators Research, 122 (1), 189–210.
  88. Windle, P. (2004). Delphi technique: assessing component needs. J Perianesth Nurs Feb; 19 (1), 46-7.
  89. Yousefzadeh, Z., Nouri Kermani, A., & Hatami Nejad, H. (2021). Measuring the level of quality of life with emphasis on urban regeneration from the perspective of city officials (Case study: District 15 of Tehran Municipality). Earth Knowledge, 12(46), 19-35. [In Persian].
  90. Zabrdast, E., & Bani Amerian, M. (2009). The study of the relationship between objective and subjective indicators of public services after the quality of urban life in the new city of Hashtgerd. Letter of Architecture and Urban Planning, 2 (3), 5-22. [In Persian].
  91. Ziari, K., Rafiei Mehr, H., &Zarei, J. (2020). Measuring the quality of life from the perspective of social justice (Case study: 2 and 16 urban areas of Tehran). Human Geography Research, 52 (1), 1-15. [In Persian].