واکاوی اثر تغییرات کالبدی بافت تاریخی بر حافظه تاریخی شهروندان مطالعه موردی: محور پانزده خرداد تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

2 استاد، دانشکده شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

3 دانشیار شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

10.22034/jsc.2019.202865.1134

چکیده

با پیدایش روانشناسی محیطی تغییرات علمی و عملی مهمی در محیط کالبدی زندگی انسان پدید آمد و طراحی شهری مبنی بر پارادایم فضا - زمان موردتوجه قرار گرفت. تحولات فضایی در شهرها باگذشت زمان غیرقابل‌اجتناب است و این امر باعث دگرگونی‌های عمده در ساختار فضایی شهرها می‌شود که باعث تغییر در فضا و زمان موجود می‌شود. توسعه کالبدی در بافت‌های قدیمی و تاریخی شهر به علت فرسودگی‌های کالبدی، بیشتر از سایر نقاط شهر مورد مداخله شهرسازان قرار می‌گیرد و این مداخلات گاهی باعث می‌شود بافت تاریخی که زمانی سرزنده‌ترین بخش شهر بوده است، اکنون مورد استقبال عمومی قرار نگیرد. توسعه و تغییرات کالبدی در محور تاریخی 15 خرداد، باعث ناسازگاری کالبد با هویت تاریخی بافت شده و این مسئله کاهش کیفیت محیطی مکان‌های تاریخی را به همراه داشته است. این مقاله باهدف واکاوی اثر تغییرات کالبدی بافت تاریخی بر حافظه تاریخی شهروندان، ازنظر هدف، کاربردی و به لحاظ گردآوری داده‌ها توصیفی می‌باشد؛ که به شکل میدانی صورت گرفته است و در ادامه تدوین مدل مفهومی، بستر مطالعات میدانی دقیق‌تر را فراهم کرده و سپس با کمک مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) به بررسی رابطه بین متغیرها پرداخته‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، تغییرات کالبدی – ذهنی با وزن 96/0 بیشترین اثرگذاری و تغییرات کالبدی- عینی با وزن 82/0 کمترین اثرگذاری را بر حافظه تاریخی شهروندان دارد. تغییرات کالبدی در محور تاریخی 15 خرداد به علت فرسودگی بناها و محورها اغلب تهاجمی و تخریبی بوده است و لزوم توجه به برنامه‌ریزی و طراحی محیطی مناسب جهت حفظ حافظه تاریخی شهروندان را می‌طلبد؛ که اگر این تغییرات همراه با تداوم باشد، باعث تعادل بخشی خواهد شد و چنانچه سرعتی و مقطعی و بدون توجه به هماهنگی بین عینیت کالبدی با ذهنیت شهروندان صورت گیرد، باعث حذف هویت و خاطرات از حافظه جمعی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


1)      ابارشی، حسینی (1391) مدل‌سازی معادلات ساختاری. چاپ اول، تهران: نشر جامعه شناسان.
2)      پندار، هادی و کامران ذکاوت (1395) فرآیند ارزیابی عاطفی سرعت تغییرات کالبدی در محیط مسکونی از نگاه کاربران و بر اساس معیار رضایت‌مندی مطالعه موردی: محله نیاوران، فصلنامه مطالعات شهری، دوره 4، شماره 17، صص. 28-15.
3)      حبیبی، آرش (1396) مدل یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی، چاپ اول، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
4)      حسنی میان‌رودی، نسیم؛ ماجدی، حمید؛ سعیده زرآبادی، زهرا سادات؛ زیاری، یوسفعلی (1396) واکاوی مفهوم خاطره جمعی و بازیابی آن در فضاهای شهری با رویکرد نشانه‌شناسی، مجله پژوهشکده هنر، دوره 14، شماره 56، صص. 32-17.
5)      سجاد زاده، حسن و اریس، بهاره (1396) بررسی تولید معنا در فضای شهری بر مبنای تئوری ساخت یابی (مطالعه موردی: بازار تبریز)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 49، شماره 2، صص. 287-273.
6)      سلطانی، لیلا (1397) واکاوی بعد تاریخی مکان در ضرب‌آهنگ اجتماعی فضای جمعی، فصلنامه هنر و تمدن شرق، پاییز 1397، دوره 6، شماره 21، صص. 56-47.
7)      سلیمانی، محمد؛ زنگنه، احمد؛ پریزادی، طاهر؛ سلحشور، یاسمن (1398) بازارهای فراشهری و تغییرات کالبدی محله‌های پیرامون (مطالعه موردی: بازارهای فراشهری مبل یافت‌آباد، کیف و کفش امین الملک و آلومینیوم قلعه مرغی)، پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، بهار 1398، دوره 51، شماره 1، صص. 77-57.
8)      سوری، الهام؛ رزاقی اصل، سینا؛ فیضی، محسن (1392) مفهوم حس زمان و کاربرد آن در طراحی شهری، نشریه هویت شهر، بهار 1392، دوره 7، شماره 13، صص. 82-73.
9)      صافیان، محمدجواد (1391) هنر، بنیان‌گذار تاریخ تأملی بر نسبت هنر و تاریخ، ماهنامه الکترونیکی فرهنگی تحلیلی سوره اندیشه، شهریور 1392، شماره62-61، صص.211-209.
10)   کریمی یزدی، اعظم؛ براتی ناصر؛ زراعی، مجید (1395) ارزیابی تطبیقی ادراک فضای شهری ازنظر گاه مخاطبین و متخصصین عرصه شهری (مطالعه موردی مجموعه شهری امامزاده صالح تجریش تهران)، فصلنامه باغ نظر، اسفند 1395، دوره 13، شماره 45، صص. 26-13.
11)   لینچ، کوین (1376) تئوری شکل خوب شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاه تهران.
12)   مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران (1391) ارزیابی پیاده راه بازار تهران، معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی امور زیرساخت و طرح جامع، تهران.
13)   منتظری، مرجان؛ جهانشاهلو، لعلا؛  ماجدی، حمید (1396) تحولات ساختار کالبدی- فضایی شهر یزد و عوامل مؤثر بر آن، نشریه مطالعات محیطی هفت حصار، پاییز 1396، دوره 6، شماره 21، صص.42-27.
14)   منصوری، سید تاج‌الدین و جهان‌بخش، حمید (1392) چگونگی ارتقای کالبد و منظر شهری از طریق احیای ارزش‌های فرهنگی- تاریخی شهر، فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، تابستان 1392، دوره 1، شماره 3، صص. 102-89.
15)   ناظمی، الهام (1395) مفاهیم مرتبط با فضای شهری، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد.
16)   همدانی گلشن، حامد (1395) وجوه شکل شهر، مجله منظر، بهار 1395، شماره 34، صص 149-142.
17)   هومن، حیدر علی (1393) مدل یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
18)  Abd Elrahman, Ahmed S. & Randa A. Mahmoud. (2016) The post-revolutionary effect on the urban harmony of Cairo’s built environment in relation to the collective memory of the population, Ain Shams Engineering Journal, Vol.7, No.4, pp.1099-1106.
19)  Carmines, Edward G. & Zeller, Richard A. (1979) Reliability and Validity Assessment. Sage University Paper Series on Quantitative Application in the Social Sciences, Beverly Hills.
20)  Carmona, Matthew. (2006) Public Places, Architectural Press, Elsevier, Oxford.97
21)  Conzen,  Michael. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town plan analysis, Institute of British Geographers Puplication 27, London, George Philip.
22)  Lewicka, Maria. (2011) On the varieties of people’s relationships with Places: hummon’s typology revisited, Environment and Behavior, Vol.43, No.5, pp.676-709.
23)  McCarthy, kiran (2012) Broken Memories or Shards of the Past? Ruins and Identity in an Irish Pilgrimage Site, The online postgraduate journal of the College of Arts, Celtic Studies and Social Sciences:22-38.
24)  Nasar, jackl. (1994) urban design aesthetics: the evaluative quatities of building exteriors Environment and Behavior, Vol.26, No.3, pp.377-401.
25)  Pollock, Naomi B.F. (2013) Contextual Adaptation. Human Functioning as Dynamic Interaction: A: Social Work (DSW) Dissertations.
26)  Proshansky, HM. & Fabian, AK. & Kaminoff, R. (1983) Place-identity: Physical world socialization of the self, Journal of Environmental Psychology, Vol.6, No.3, pp.57-83.
27)  Russell, A. & Ulrich, FU. (1984) Adaptation level and affective appraisal of environments.
28)  Shakibamanesh, Amir, Ghorbanian. Mahshid (2017) Toward time-based design: Creating an applied time evaluation checklist for urban design research, Frontiers of Architectural Research, Vol.6, No.3, pp.290-307.