بررسی تأثیر فرم شهر بر میزان مصرف انرژی در بخش مسکونی مطالعه موردی: شهر همدان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه مازندران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

10.22034/jsc.2019.92853

چکیده

رشد شتابان و فزاینده شهرنشینی و در پی آن افزایش جمعیت شهرها، پیامدهای مختلفی را در زمینه‌های گوناگون به دنبال داشته است. یکی از این پیامدها، رشد صعودی حدود 20 درصدی میزان مصرف و تقاضای انرژی در شهرها در سه دهه اخیر بوده است. طبق آمار منتشرشده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی، ایران نهمین کشور تولیدکننده انرژی و دهمین کشور مصرف‌کننده انرژی در جهان است. به این‌گونه که متوسط مصرف انرژی به ازای هر مترمربع در ایران 6/2 برابر متوسط مصرف در کشورهای صنعتی است که در بعضی از شهرهای کشور، این رقم به حدود 4 برابرمی رسد. با روند چنین شرایطی شاید باگذشت چند سال و اندی دیگر قادر به صادرات نفت نباشیم. پژوهش حاضر باهدف بررسی تأثیر فرم و بافت شهر بر الگوی مصرف انرژی در شهر همدان صورت گرفته است. پژوهش ازنظر ماهیت توصیفی – تحلیلی و بنا بر هدف کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات نیز به‌صورت اسنادی و پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری پژوهش شهر همدان می‌باشد. تعداد نمونه‌های موردنظر جهت بررسی میزان مصرف انرژی، 388 واحد مسکونی موجود در محلات منتخب می‌باشد. جهت تعیین فرم محلات شهر از 5 متغیر و 3 شاخص اصلی تراکم، اتصال و اختلاط کاربری در محیط نرم‌افزار GIS استفاده شد. در ادامه به بررسی وجود ارتباط بین متغیرهای تحقیق (مشخصه‌های فرم شهری و ساختمانی به‌عنوان متغیر مستقل و اطلاعات میزان مصرف گاز و برق خانوارها به‌عنوان متغیر وابسته) با استفاده از نرم‌افزار SPSS اقدام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که بین فرم شهر و میزان مصرف انرژی رابطه معناداری وجود دارد. به‌گونه‌ای که فرم‌های فشرده شهری با میانگین 66/13422298 کیلوژول مصرف انرژی، کارآمدترین فرم ازنظر مصرف انرژی هستند. در مقابل فرم‌های پراکنده با میانگین 10/18289848 کیلوژول مصرف انرژی، ناکارآمدترین نوع فرم شهری هستند.

کلیدواژه‌ها


1)      ابراهیم‌زاده آسمین، حسین؛ رخشانی نسب، حمیدرضا؛ سرگلزایی جوان، طیبه (1395) سنجش پراکندگی/ فشردگی شهر زاهدان طی دوره زمانی 1390- 1335، فصلنامه آمایش محیط، دوره 11، شماره 42، صص. 235-213.
2)      پورمحمدی، محمدرضا؛ صدر موسوی، میرستار؛ حسین‌آبادی، سعید (1394) ارزیابی الگوی اختلاط کاربری زمین در محلات شهر سبزوار، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره 6، شماره 22، صص. 53-34.
3)      حاجی پور، خلیل و فروزان، نرجس (1393) بررسی تأثیر فرم شهر بر میزان مصرف انرژی عملکردی در بخش مسکونی، نمونه موردی: شهر شیراز، نشریه هنرهای زیبایی - معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 4، صص. 26- 17.
4)      حکمت نیا، حسن؛ موسوی، میر نجف (1390) کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، چاپ دوم، یزد: انتشارات علم نوین.
5)      حمزه رستگار، مجتبی (1396) بررسی تطبیقی تأثیر فرم شهر بر رفتار سفر شهری و مصرف سوخ وسایل نقلیه، مطالعات محیطی هفت حصار، دوره 5، شماره 19، صص. 30-19.­
6)      خداکرمی، جمال و قبادی، پریسا (1395) بهینه‌سازی مصرف انرژی در یک ساختمان اداری مجهز به سیستم مدیریت هوشمند، نشریه علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت انرژی، دوره 2، سال 6، صص. 23-12.
7)      رضازاده، مرتضی (1395). بررسی تأثیر فرم شهر بر الگوی مصرف انرژی در شهر بابلسر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی عامر نیک پوری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.
8)      رفیعیان، مجتبی؛ فتح جلالی، آرمان؛ داداش پور، هاشم (1390) بررسی و امکان‌سنجی تأثیر فرم و بلوک‌های مسکونی بر مصرف انرژی شهر موردمطالعه: شهر جدید هشتگرد، آرمان‌شهر، دوره 4، شماره 6، صص. 116- 107.
9)      ساعد نیا، فاطمه؛ حسینی، هادی؛ قدرتی، حسین (1395) تحلیل تفاوت‌های فضایی کیفیت زندگی در شهر همدان، مطالعه موردی: شهر همدان، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره 7، شماره 25. صص.16-1.
10)   سیفی، بهاره (1394) تدوین راهنمای برنامه‌ریزی مصرف انرژی با تأکید بر کاربری زمین نمونه موردی: سعیدیه شمالی همدان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی نجما اسمعیل‌پور، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه یزد.
11)   صرافی، مظفر؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ محمدیان مصمم، حسن (1393) اندیشه‌های نو در برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات قدیانی.
12)   صفی، سمیه و نظریان، اصغر (1393) نقش ساختار مدیریت شهری در توسعه فرهنگ شهر و شهرنشینی، موردمطالعه: شهر همدان، فصلنامه آمایش محیط، دوره 8، شماره 29، صص.73- 51.
13)   عباسی، حیدر و حاجی پور، خلیل (1393) تحلیل تجربی تأثیر فرم شهر بر رفتار سفر خانوارها در محلات مختلف شهری شیراز، مجله باغ نظر، دوره 11، شماره 29، صص. 32- 23.
14)   فتحیان پور، مژگان (1381) بررسی انرژی مقید در میزان مصرف خانوار، دومین همایش بین‌المللی بهینه‌سازی مصرف سوخت در ساختمان، صص.11-1.
15)   قدمی، مصطفی؛ بهرامی، یوسف؛ دیلم صالحی، مهسا (1396) تأثیر فرم کالبدی شهر بر شیوه سفر شهروندان، موردمطالعه: شهر ساری، نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، دوره 4، شماره 2، صص.56- 45.
16)   لینچ، کوین (1387) سیمای شهر، مترجم: منوچهر مزینی، چاپ هشتم، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
17)   مرکز آمار ایران، 1395، سرشماری عمومی نفوس مسکن.
18)   نصراللهی، فرشاد (1390) ضوابط معماری و شهرسازی کاهش‌دهنده مصرف انرژی ساختمان، نشست کمیته ملی انرژی ایران.
19)   نیک‌پور، عامر؛ لطفی، صدیقه؛ رضازاده، مرتضی (1397) تحلیل رابطه میان فرم شهر و شاخص دسترسی، موردمطالعه: شهر بابلسر، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 7، شماره 3 (پیاپی 26)، صص. 106- 85.
20)   نیک‌پور، عامر؛ لطفی، صدیقه؛ رضازاده، مرتضی؛ الهقلی تبار نشلی، فاطمه (1397) تحلیل رابطه میان فرم شهر و مصرف انرژی در بخش مسکنی، موردمطالعه: بابلسر، مجله جغرافیایی و توسعه فضای شهری، دوره 5، شماره 1، شماره پیاپی 8، صص. 92-71.
21) Anderson, W.P. & Kanaroglou, P.S. & Miller, E.I. (1996) Urban Form, Energy And The Environment, A Review Of Issues And Policy, Urban Studies, Vol.33, No.1, pp. 7-35.
22) Caves, Roger. (2005) The Encyclopedia Of The City, London: Routeldge.
23) Fery, Hildebrand. (2005) designing the City Toward a mor sustainable urban form, second edition, London: Taylor & francis Group.
24)  Grubler, A. (2012) Urban Energy Systems. In G. W. Team, Global Energy Assessment (GEA) Toward a Sustainable Future, Cambridge University Press, Cambridge, UK and New York, NY, USA and the International Institute for Applied Systems Analysis, Laxenburg, Austria, pp 1307-1400.
25) Okeil, A. (2010) A Holistic Approach To Energy Efficient Building Forms, Energy And Buildings,Vol.42, pp.1437–1444.
26) Osorio, B. & McCullen, N. & Walker, I. & Coley, D. (2017) Understanding the Relationship between Energy Consumption and Urban Form, Athens Journal of Sciences, Vol.4, No.2, pp.115-142.
27) Soltani, A. & Mehraein, M. & Ehsan, S. (2012) Urban features and energy consumption at local level, Journal of Urban and Environmental Engineering, Vol.6, No.2, pp.43-47.
28) Weinberg, S. L. & Knapp, S. (2002) Data Analysis For The Behavioral Sciences Using Spss, Cambridge University Press, Cambridge.