برنامه ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول

نوع مقاله : مقاله مستخرج از پایان نامه

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

10.22034/jsc.2019.91136

چکیده

سکونتگاه غیررسمی به عنوان یک چالش عمده اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و غیره، دامن گیر بسیاری از شهرهای جهان، به ویژه شهرهای کشورهای درحال توسعه می باشند. لذا، لزوم توجه و ارائه برنامه ریزی راهبردی برای آن یک ضرورت اساسی محسوب می شود. پژوهش حاضر، با هدف برنامه ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی شهرک پیام نور شهر دزفول تدوین شده است. روش پژوهش از لحاظ هدف شناختی، توصیفی – تحلیلی، روش گرداوری داده‌ها به صورت پیمایشی و ابزار سنجش آن پرسشنامه محقق ساخت بوده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از تکنیک ویکور و سوات به صورت ترکیبی استفاده شده است. جامعه آماری شامل صاحب‌نظران بخش های دولتی، عمومی و خصوصی در حوزه اسکان غیررسمی است که جمعاً شامل 60 نفر بودند و به‌صورت نمونه‌های هدف‌مند انتخاب شده‌اند. نتایج نشان داد که مهم ترین عامل قوت؛ پایین بودن هزینه خانوارها، مهم ترین عامل ضعف؛ وجود زمینه‌‌های شکل‌گیری اشتغال کاذب و غیررسمی، مهم ترین عامل فرصت؛ سنددار کردن پلاک‌های مسکونی و مهم ترین عامل تهدید؛ گرایش کودکان لازم التعلیم به ترک تحصیل جهت ورود به بازار کار غیررسمی و کمک به تأمین مالی خانواده می باشد. بنابراین، با توجه به نمره نهایی حاصل از نقاط داخلی، می توان گفت که در ساماندهی فضایی شهرک پیام نور دزفول نقاط ضعف و نقاط قوت، نسبت به یکدیگر برتری ندارند و هر دو در حد متوسط می باشند. هم چنین تهدیداتی که از طرف محیط خارجی برای ساماندهی فضایی اسکان غیررسمی شهرک پیام نور وجود دارند، با فرصت های آن برابر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


1)      اسماعیل‌پور، نجما (1389) بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی و ارائه راهبردهای ساماندهی آن‌ها (نمونه موردی محله حسن‌آباد یزد)، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، بهار 1389، سال 1، شماره 4، صص. 112- 95.
2)      امانپور سعید (1384) علل شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در شهر اصفهان، رساله دکتری، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان.
3)      امین زاده، سیامک (1396) بررسی علل شکل‌گیری اسکان‌های غیررسمی و ارائه راهکاری بهینه جهت ساماندهی آن (موردی: محله علی‌آباد بوکان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مراغه.
4)      حاتمی نژاد، حسین؛ حاتمی نژاد، حجت؛ فارابی اصل، نیر؛ ثابت کوشکی نیان، مجتبی؛ فوادی، فاطمه (1391) تحلیلی جغرافیایی پیرامون اثرگذاری کالبد مناطق شهری بر ایجاد جرم (نمونه موردی: سکونتگاه‌های غیررسمی مشهد)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای: پاییز، دوره 2، شماره 7، صص.75 ـ 65
5)      حاج یوسفی، علی (1381) حاشیه‌نشینی شهری و فراینده آن قبل از انقلاب اسلامی، مجله هفت شهر، دوره 1، شماره 8، صص.24- 12
6)      داداش پور، هاشم؛ حسین‌آبادی، سعید؛ پورطاهری، مهدی (1391) تحلیل نقش توانمندسازی ساکنان در بهسازی کالبدی – محیطی سکونتگاه‌های غیررسمی (موردی: شرق کال عیدگاه شهر سبزوار)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره 16، شماره 41، صص.127-95.
7)      درگاه الکترونیکی شهرداری دزفول؛ http://www.dezful.ir
8)      زنجانی، حبیب اله (1382) حاشیه‌نشینی، جمعیت و مهاجرت، مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، نوبت اول، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی.
9)      شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1385) بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10)   شماعی، علی؛ ملکان، جواد؛ صادقی، پریسا (1393) راهبردهای توانمندسازی حاشیه‌نشینان شهری با استفاده از تکنیک QSPM(مطالعه موردی: شهرک شهدای سنقر)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، دوره 23، شماره 90، صص.40-25.
11)   شیخی، محمد (1380) فرآیند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه‌های پیرامون کلان‌شهر تهران، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12)   صرافی، مظفر (1387) ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور در پرتو حکمروایی خوب شهری، فصلنامه هفت شهر، دوره 2، شماره 23-24، صص.13-4.
13)   صفرآبادی، اعظم؛ مؤیدفر، سعیده؛  وارثی، حمیدرضا؛ بلاغی، رسول  (1395) رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری (موردی: حسن‌آباد یزد)، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، دوره 6، شماره 19، صص.230-216.
14)   عزیزی، محمدمهدی و آراسته، مجتبی (1390) طراحی الگوی برنامه‌ریزی راهبردی در توسعه فضاهای رهاشده شهری با استفاده از رویکرد تلفیقی فازی و SWOT، نمونه موردی: شهر یزد، فصلنامه مدیریت شهری، دوره 9، شماره 28، صص. 330- 314.
15)   فرجیان، نیلوفر (1397) طراحی مسکن حاشیه‌نشینان در راستای بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (راهبردی به‌سوی دست‌یابی به‌صرفه اقتصادی در همسایگی عون ابن علی در تبریز)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته معماری، دانشگاه محقق اردبیلی.
16)   مصیب زاده، علی و امین محمودی، آذر (1394) نگرشی بر تدوین استراتژی‌های کارآمد در ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیررسمی (نمونه موردی: محله دیگاله شهر ارومیه)، فصلنامه فضای جغرافیایی، دوره 15، شماره 52، صص.185-161.
17)   نقدی، اسدالله و زارع، صادق (1389) جهان چهارم ایرانی ـ سیمای زیست حاشیه‌ای و مسائل شهری در همدان و برخی راه چاره‌ها، مجله بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره 1، شماره 3، صص.166-145.
18) Abbott, J. (2000) Upgrading Informal Settlements for Integration into the Formal city, Conference on formal city; What happens at the interface? Department of human settlements, Copenhagen, Denmark.
19) Agbola, Tunde. & Agunbiade, Elijah. (2009) Urbanization, Slum Development and Security of Tenure: The Challenges of Meeting millennium Development Goal 7in Metropolitan Lagos, Nigeria, This Chapter is from the volume: De Sherbiniin.
20) Al-najjar, B. & Alsyouf, I. (2003) Selecting the most efficient maintenance approach using fuzzy multiple criteria decision Makin, journal of production economics, Vol.84, pp.85–100.
21) Aslana. I. & Cınarb, O. & Ozenc. U. (2014) Developing Strategies for the Future of Healthcare in Turkey by Benchmarking and SWOT Analysis, Social and Behavioral Sciences, Vol.150, pp.230- 240.
22)  Chakraborty, Arnab. & Wilson, Bev. & Sarraf, Saket. & Jana, Arnab. (2015) Open data for informal settlements: Toward a user׳s guide for urban managers and planners, Journal of Urban Management, Vol.4, No.2, pp.74-91.
23) Damian, Ieda, &  Santarem Segundo, José Eduardo. &  Monforte Merlo, Edgard. (2014) SWOT Analysis of the services provided by E - government sites in Brazil, Computer Science, Vol.33, pp.130–135.
24) Declaration, Vienna. (2004) Annex B: Vienna Declaration in Report: Ministerial (Conference on Informal Settlements in South Eastern Europe), OSCE, Homburg in Vienna.
25) Gilbert, A. (1994) The Latin America Cities. Latin America Bureau, London Publisher
26) Groaner, A. & Taker, K. & Ulucay, K. (2012) Application of Combined SWOT and AHP: A Case Study for a Manufacturing Firm, Social & Behavioral Sciences, Vol.58, pp.1525–1534.
27) Guillermo Aguilar, A. & Santosa, C. (2010) Informal settlements needs and enviromental conservation in Mexico City: An unsolved challenge for land-use policity, an Institute of Geography, universidad National Autonoma de Mexico (UNAM).
28) Hall, P.  & Preiffer, U. (2000) Urban Future 21, London: E & FN spon.
29) Hom Haacke, L. (2001) Using SWOT for Project Planning Sessions, PN. 3 Hughes. A.
30) Huchzermeyer, M. (2009) Enumeration as a Gressroot Tool Towards Security Tenure in Slums: Insights From Kisumu, Kenya, Urban Forum. Vol.20, pp.292-271.
31) Khalifa, M. (2015) Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development, Ain Shams Engineering Journal, Vol.6, No.4, pp.1115 –1159.
32) Kiddle, Luke. (2011) Informal Settlers, Perceived security of tenure and housing consolidation: Case studies from urban Fiji, A thesis Submitted to the Victoria University of Wellington in fulfilment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Geography.
33) Martınez, J. & Gora, M. & Richard, S. & Alfred, S. (2008) Trends in Urban & Slum indicators across developing world cities, 1990–2003, Habitat International, Vol.32, pp.86–108.
34) Menshawy, Adel El. Sherine, Shafik Aly. Ahmed, Moussa Salman. (2011) Sustainable upgrading of informal settlements in the developing world, case study: Ezzbet Abd El Meniem Riyadh, Alexandria, Egypt, Engineering, Procedia Engineering, Vol.21, pp.168-177.
35) Naceur, Farida. (2013) Impact of urban upgrading on perceptions of safety in informal settlements: Case study of Bouakal, Batna, Frontiers of Architectural Research, Vol.2, No.4, pp.400-408.
36) Pino, A. & Hormazábal, N. (2016) Informal settlements: Reinterpreting rural imaginary in urban areas: The case study of Valparaiso's ravines, Habitat International, Vol.53, pp.534–545.
37) Shieh, I. & Habibi, K. & Kamaly Nasab, H. (2011) The Formation & Expansion of Informal Settlements, Case Study: Sohrabyh Karaj Neighborhoods, Villages, Housing and Environment, Vol.30, No.133, pp.39-48.
38) UN–Habitat, (2003) The Challenge of Slums, Global Report on Human Settlements, London, Earth Scan.
39) UN–Habitat, (2005) Financing urban shelter, Global report on Human settlements, published in Uk & USA by Earth scan.
40) Yukse, I. & Dagdeviren, M. (2007) Using the Analytic Network Process in a SWOT Analysis, Case Study for a Textile Firm, Journal of Information Sciences, Vol.177, No.16, pp.3364–3382.
41) Zeilhofer, Peter. & Valdinir, Piazza Topanotti. (2008) GIS & Ordination Techniques for evaluation of environmental impacts in informal settlements: Case study from Cuiaba, central Brazil", Applied Geography, Vol.28, No.1, pp.1-15.