ارزیابی سطح پایداری اجتماعی در بافت‌های تاریخی شهری مطالعه موردی: شهر اردبیل

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 دانشیار معماری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/jsc.2019.90902

چکیده

در بین محققان اتفاق‌نظر وجود دارد که لازمه تبدیل محله‌های تاریخی شهری به مکان‌هایی برای زندگی جمعی، توجه به جنبه‌های پایداری اجتماعی در این محله‌ها است. در واقع، مهم‌ترین وجه تأثیرگذار بر حفاظت محله‌های تاریخی در روند توسعه پایدار شهری، به مؤلفه اجتماعی آن بازمی‌گردد. هدف این پژوهش سنجش پایداری اجتماعی محله‌های شش‌گانه بافت تاریخی شهر اردبیل می­باشد. حجم نمونه شامل 384 نفر از ساکنان بافت تاریخی شهر اردبیل است که به روش تصادفی ساده نمونه‌گیری شدند. سنجه‌های پژوهش نیز در قالب یک پرسشنامه محقق ساخته با 10 مؤلفه اصلی پیاده‌سازی شد که عبارت‌اند از: (امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، هویت جمعی، سرزندگی، تعامل اجتماعی، حس تعلق، کیفیت مسکن، بهره‌مندی اقتصادی، و عدالت فضایی). نتایج نشان می­دهد که پایداری اجتماعی در بافت تاریخی اردبیل درمجموع پایین است. بااینکه مؤلفه‌های امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعامل اجتماعی و حس تعلق وضعیت مطلوب‌تری نسبت به سایر مؤلفه‌ها داشتند، اما ناپایداری در وضعیت اقتصادی ساکنان، پایین بودن کیفیت کالبدی بافت و دسترسی نامناسب به خدمات عمومی، عامل مهمی در تشدید ناپایداری اجتماعی محدوده موردمطالعه بود. در بین محله‌ها نیز، تفاوت‌های فضایی معنی‌داری از نظر میزان پایداری اجتماعی مشاهده شد. در واقع، موقعیت مکانی هر یک از محله‌ها و نحوه دسترسی به خدمات شهری، بر پایداری اجتماعی آن‌ها مؤثر بود. نتایج این مطالعه ضمن تأکید بر ضرورت ارزیابی پایداری اجتماعی در سطح محله‌های شهری، نقش ابعاد اجتماعی توسعه پایدار را در ارتقای کیفیت بافت‌های تاریخی برجسته می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


1)      اتحادی، شقایق (1394) بازآفرینی کالبدی محلات شهری با رویکرد پایداری اجتماعی (نمونه موردی: منطقه یک شهرداری مشهد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، به راهنمایی امیر احمد امینیان، دانشکده هنر و معماری اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام رضا علیه‌السلام.
2)      انصاری، شهربانو (1396) ارزیابی تأثیرات اجرای پروژه‌های نوسازی شهری در بافت‌های فرسوده با تأکید بر رویکرد پایداری اجتماعی، مورد: پروژه بین‌الحرمین شیراز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، به راهنمایی علی‌اکبر تقوایی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
3)      بارانی، محمد؛ کلانتری، محسن؛ جباری، کاظم (1389) تحلیل الگوهای مکانی زمانی بزهکاری در مناطق شهری (مطالعه موردی: جرائم سرقت به عنف و شرارت و باج‌گیری در بخش مرکزی شهر تهران)، انتظام اجتماعی، بهار و تابستان 1389، دوره 2، شماره 1، صص.33-7.
4)      پوراحمد، احمد؛ کلانتری، محسن؛ فرهودی، رحمت‌الله؛ اشنویی، امیر (1394) سنجش پایداری اجتماعی محیط مسکونی در بافت‌های تاریخی شهری نمونه موردی: شهر بیابانی کاشان، کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، بهار و تابستان 1394، دوره 3، شماره 1، صص.100-77.
5)      پور طاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره (1388) سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک رتبه‌بندی بر اساس تشابه به حل ایده‌آل فازی (مطالعه موردی: دهستان حومه بخش مرکزی شهرستان خدابنده)، پژوهش‌های روستایی، بهار 1389، دوره 1، شماره 1، صص.32-1.
6)      پیشگاهی فرد، زهرا؛ کلانتری، محسن؛ پرهیز، فریاد؛ حق‌پناه، احسان (1390) تحلیل جغرافیایی کانون‌های جرم خیز جرائم مرتبط با مواد مخدر در شهر کرمانشاه، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، زمستان 1390، دوره 3، شماره 11، صص. 75-96.
7)      توانا، مصطفی و نوریان، فرشاد (1396) سنجش پایداری اجتماعی در محلات پراکنده رو (مطالعه موردی: محله شادآباد تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، زمستان 1396، دوره 49، شماره 4، صص. 900-885.
8)      توبچی‌ثانی، علی (1389) بازآفرینی شهری پایدار؛ رهیافت نوین مداخله در بافت‌های فرسوده شهری (راهنمای عمل)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، به راهنمایی محمود محمدی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه هنر اصفهان.
9)      جاوید، ساناز (1394) ارتقاء کیفیت کالبدی و کارکردی بافت تاریخی شهر اردبیل با رویکرد نوشهر گرایی، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و زیرساخت‌های شهری، تبریز.
10)   جهان زمین، یوسف (1395) احیاء و حفظ هویت محله‌های تاریخی و نقش آن در توسعه پایدار شهری با رویکرد برنامه‌های جماعت (آئین‌های مذهبی)- نمونه موردی: محلات شش‌گانه شهر اردبیل، رساله دکتری مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، به راهنمایی محمد مسعود و علی غفاری، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان.
11)   حسن‌زاده، مهرنوش و سلطان‌زاده، حسین (1395) طبقه‌بندی راهبردهای برنامه‌ریزی بازآفرینی بر اساس سطح پایداری بافت‌های تاریخی، شهر ایرانی- اسلامی، بهار 1395، دوره 6، شماره 23، صص. 29-19.
12)   رضازاده اردبیلی، مجتبی و پیغامی، لیلا (1388) رهیافتی حاصل از شناخت شهر سنتی به‌منظور ارائه الگوی مداخله در بافت (مطالعه موردی: اردبیل)، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، تابستان 1388، دوره 1، شماره 38، صص.84-73.
13)   رضایی نیا، حسن (1397) تبیین سازوکارهای تولید اجتماعی فضاهای عمومی در شهر تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی احمد پوراحمد و کرامت‌الله زیاری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
14)   زیادی، رضا (1389) چهارچوب استراتژیک مدیریت بصری بافت‌های تاریخی- نمونه موردی: بافت تاریخی شهر اردبیل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، به راهنمایی محمد سعید ایزدی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان.
15)   فرحانی، ابتسام (1396) بررسی الزامات حقوقی شهر امن در قوانین و مقررات شهرسازی ایران (مطالعه موردی: شهر بوشهر)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جزا و جرم‌شناسی، به راهنمایی اسماعیل عبداللهی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر.
16)   کریم پور شیرازی، مرجان؛ کهزادی سیف‌آباد، عمران (1396) مدل نظری بازآفرینی بافت‌های تاریخی، پژوهش‌های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، بهار 1396، دوره 1، شماره 5، صص. 225-203.
17)   کشاورز، مهناز (1390) سنجش و ارزیابی رویکرد توسعه پایدار و امکانِ کاربست آن در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی شهر خرم‌آباد، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی احمد پوراحمد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
18)   کلانتری خلیل‌آباد، حسین و درخشانی، نجلا (1393) راهبردهای پایداری کالبدی- اجتماعی در محلات تاریخی مطالعه موردی؛ محله عودلاجان تهران، مطالعات شهری، بهار 1393، دوره 3، شماره 10، صص.14-3.
19)   کلانتری، محسن؛ قصری، محمد؛ جباری، محمدکاظم؛ قزلباش، سمیه (1392) بررسی جغرافیایی جرائم در بخش مرکزی شهرها- موردمطالعه: بزه قاچاق و سوءمصرف مواد مخدر در بخش مرکزی شهر تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، تابستان 1392، دوره 28، شماره 2، پیاپی 109، صص. 13-32
20)   کابن، ایو (1389) گزیده: محله‌های تاریخی برای همه یک رویکرد اجتماعی و انسانی برای باززنده‌سازی، ترجمه نعیمه رضایی، نشریه نوسازی، تابستان 1389، دوره 2، شماره 9، صص.5-1.
21)   مدنی پور، علی (1381) تهران ظهور یک کلان‌شهر. چاپ نخست، تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
22)   مشکینی، ابوالفضل؛ برهانی، کاظم؛ شعبان‌زاده نمینی، رضا (1392) تحلیل فضایی سنجش پایداری اجتماعی شهری (موردمطالعه: مناطق ۲۲ گانه شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا، زمستان 1392، دوره 11، شماره 39، صص. 211-186.
23)   مظفر، فرهنگ؛ مسعود، محمد؛ راست‌بین، ساجد (1391) ارزیابی تأثیرات کیفیت‌های شهری در میزان شاخص سرمایه اجتماعی در بافت‌های تاریخی (مطالعه موردی: محله جلفای اصفهان)، نشریه مرمت آثار و بافت‌های تاریخی فرهنگی، پاییز و زمستان 1391، دوره 2، شماره 4، صص. 46-29.
24)   مهندسین مشاور ایوان نقش‌جهان (1388) مطالعات حفظ و احیای بافت باارزش فرهنگی - تاریخی اردبیل.
25)   ناطق‌پور، محمدجواد و فیروزآبادی، سید احمد (1384) سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در شهر تهران، جامعه‌شناسی ایران، زمستان 1384، دوره 6، شماره 4، صص.91-59.
26) Arnett, Hannah. (2017) The challenges in quantifying social sustainability at a neighborhood level, Cities & Health, Vol.1, No.2, pp.139-140.
27) Assefa, G. & frostell, B. (2007) social sustainability and social acceptance in technology assessment, technologies in society, Vol.29, pp.63-78.
28) Bramley, Glen. & Dempsey, Nicola. & Power, Sinéad. Brown, Caroline. (2009) Social sustainability and urban form: evidence from five British cities, Environment and planning A, Vol.41, No.9, pp.2125-2142.
29) Bramley, Glen. & Dempsey, Nicola. & Power, Sinéad. & Brown, Caroline. (2006) What is ‘social sustainability’, and how do our existing urban forms perform in nurturing it, Paper presented at the Sustainable Communities and Green Future Conference, Bartlett School of Planning, University College London.
30) Cauvain, Jenni (2018), Social sustainability as a challenge for urban scholars, City, Vol.22, No.4, pp.595-603.
31) Chiu, Rebecca L. H. (2003) Socil sustainability, sustainable development and housing development: the experience of Hong Kong, in: Ray Forrest & James Lee (Eds), housing and social change: east- west perspectives: 221-239, USA: routledge.
32) Colantonio, Andrea. (2009) Social sustainability; a review and critique of traditional versus emerging themes and assessment methods, presented at (the sue_mot second international conference on whole life urban sustainability and its assessment, Loughborough.
33) Colantonio, Andrea. (2007) Measuring Social Sustainability: Best Practice from Urban Renewal in the EU, 2007/01: EIBURS Working Paper Series: Oxford Institute for Sustainable Development (OISD) - International Land Markets Group Oxford Brookes University.
34) Colantonio, Andrea. & Dixon, Tim. (2010) Urban Regeneration & Social Sustainability: Best Practice from European Cities, John Wiley & Sons
35) Deakin, Mark. (2009) A Community-Based Approach to Sustainable Urban Regeneration, Journal of Urban Technology, Vol.16, No.1, pp.91-112.
36) Dempsey, Nicola. & Bramley, Glen. & Power, Sinéad.  & Brown, Caroline. (2011) The social dimension of sustainable development: Defining urban social sustainability, Sustainable Development, Vol.19, No.5, pp.289-300
37) Eastaway, Montserrat Pareja. & Solsona, Montse Simó. (2012) What do we understand by a sustainable urban regeneration process? Visions about the future of restructured housing estates in Spain, available at: restate.geo.uu.nl/results/visions_spain.pdf.
38) Koning, Juliette. (2001) Social sustainability in a globalizing world: context, theory and methodology explored, in: H.J. van Rinsum & A. de Ruijter, (Eds), More on MOST. The Hague: National UNESCO Commission, pp.63-89.
39) Landorf, Chris. (2011) Evaluating social sustainability in historic urban environments, International Journal of Heritage Studies, Vol.17, No.5, pp. 463-477.
40) McKenzie, Stephen. (2004) Social Sustainability: Towards Some Definitions, Hawke Research Institute, Working Paper Series. 27, University of South Australia.
41) Oktay Vehbi, Beser. & Hoskara, Sebnem Onal. (2009) A Model for Measuring the Sustainability Level of Historic Urban Quarters, European Planning Studies Vol.17, No.5, pp.715-739.
42) Popovic, Tamara. & Barbosa-Povoa, Ana. & Kraslawski, Andrzej. & Carvalho, Ana. (2018) Quantitative indicators for social sustainability assessment of supply chains, Journal of Cleaner Production, Vol.180, pp.748-768.
43) Shirazi, Reza; Keivani, Ramin (2018), The triad of social sustainability: Defining and measuring social sustainability of urban neighbourhoods, Urban Research & Practice.
44) Stren, Richard; Polèse, Mario (2000), The Social Sustainability of Cities: diversity and the management of change, Toronto: University of Toronto Press.
45) Stubbs, Michael (2004), Heritage-sustainability: developing a methodology for the sustainable appraisal of the historic environment, Planning, Practice and Research, Vol.19, No.3, pp.285-305.