تحلیل اثرات رشد پراکنده رویی شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر مراغه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارمی تهران، تهران، ایران

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

4 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

رشد پراکنده شهرها علاوه بر تأثیرات منفی زیست‌محیطی و اقتصادی دارای هزینه‌های اجتماعی زیاد هستند، این هزینه‌ها با جابجایی و فاصله گرفتن محله‌های شهری از مرکز شهر و شکل‌گیری حومه‌های شهری روزبه‌روز بیشتر می‌شود. هدف اول این مطالعه تحلیل و تأثیر پراکنده رویی شهری بر سرمایه اجتماعی محلات شهر مراغه می‌باشد. هدف دوم مقایسه نتایج رگرسیون چند متغیره با رگرسیون وزنی جغرافیایی می‌باشد. مطالعه حاضر متشکل از سه مرحله شامل: بررسی پراکنده رویی شهری، بررسی سرمایه اجتماعی محلات و درنهایت سنجش میزان تأثیرگذاری شاخص‌های پراکنده رویی بر میزان سرمایه اجتماعی محلات شهر می‌باشد. تعداد شاخص‌های پراکنده رویی شهری 6 مورد و تعداد شاخص‌های سرمایه اجتماعی در 5 عامل اصلی و 39 زیر شاخص بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده که از روش‌های پیمایشی و اسنادی نیز استفاده‌شده است. جمع‌آوری اطلاعات شاخص‌های پراکنده رویی از طریق مطالعه طرح جامع، تفضیلی شهر که از طریق نرم‌افزار ArcGIS استخراج‌شده است. جمع‌آوری اطلاعات سرمایه اجتماعی از طریق پرسشنامه به تعداد 383 انجام‌شده است. برای تحلیل داده‌ها از رگرسیون چند متغیره و رگرسیون وزنی جغرافیایی استفاده‌شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که نتایج رگرسیون چند متغیره در مقایسه با رگرسیون وزنی جغرافیایی با توجه به ماهیت داده‌های فضایی از اعتبار کمتری برخوردار است.
 

کلیدواژه‌ها


1)      اکبری، غضنفر (1385) سرمایه اجتماعی و حکمرانی شهری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، زمستان 1385، دوره 21، شماره 4، صص. 153-135.
2)      ایران‌دوست، کیومرث؛ حبیبی، کیومرث؛ خندان، محمد (1397) عوامل مؤثر بر پراکنده رویی شهری در شهرهای ایران (نمونه موردی شهر رشت)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره 8، شماره 28، تابستان 1397، صص.82-67.
3)      باستانی، سوسن و صالحی هیکویی، مریم (1386) سرمایه اجتماعی شبکه و جنسیت: بررسی ویژگی‌های ساختی، تعاملی و کارکردی شبکه اجتماعی زنان و مردان در تهران، نامه علوم اجتماعی، بهار 1386، دوره جدید، شماره 30، صص.95-63.
4)      بهزاد، داود (1381) سرمایه اجتماعی: بستری برای ارتقای سلامت روان، فصلنامه رفاه اجتماعی، زمستان 1381، دوره 2، شماره 6، صص. 53-43.
5)      توسلی، غلام عباس و موسوی، مرضیه (1384) مفهوم سرمایه در نظریات کلاسیک وجدید با تأکید بر نظریه‌های سرمایه اجتماعی، نامه علوم اجتماعی، زمستان 1384، دوره 11، شماره 4، صص.32-1.
6)      حسینی مطلق، سید محمدرضا (1391) ارزیابی اثرات پراکنده رویی شهری (نمونه موردی: شهر یزد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، به راهنمایی عبدالرضا پاکشیر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز.
7)      رنانی، محسن؛ عماد زاده، مصطفی؛ مؤید فر، رزیتا (1385) سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی: ارائه یک الگوی نظری، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 21، شماره 2، صص. 151-133.
8)      سرور، هوشنگ؛ آهار، حسن؛ ذوالفقاری، امیرعلی؛ قیصری، حدیثه (1396) تحلیل اثرات گسترش شهری بر امنیت محلات شهری (مطالعه موردی: شهر مراغه)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 5، شماره 2، صص.335-315.
9)      سوری، علی (1384) سرمایه اجتماعی و عملکرد اقتصادی، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، تابستان 1384، دوره 40، شماره 2، صص.108-87.
10)   طالبی، ژاله (1383) روابط اجتماعی در فضاهای شهری، نامه علوم اجتماعی، زمستان 1383، دوره 11، شماره 4، صص.180-161.
11)   علمی، زهرا؛ شارع پور، محمود؛ حسینی، سید امیرحسین (1384) سرمایه اجتماعی و چگونگی تأثیر آن بر اقتصاد، مجله تحقیقات اقتصادی، زمستان 1384، دوره 40، شماره 4، صص. 239-296.
12)   علی وردی نیا، اکبر؛ شارع پور، محمود؛ ورمزیار، مهدی (1387) سرمایه اجتماعی خانواده و بزهکاری، پژوهش زنان، تابستان 1387، دوره 6، شماره 2، صص.132-107.
13)   عنابستانی، علی‌اکبر وجوانشیری، مهدی (1397) تأثیر پراکنده روی بر احساس امنیت کالبدی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بینالود)، مجله برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، دوره 3، شماره7، صص.62-37.
14)   عیدیان، زهره و رحیمی، محمود (1396) سنجش و ارزیابی پراکنده رویی شهری با تأثیر بر آسیب‌های اجتماعی نمونه موردی شهر ساری، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی ایران معاصر، تهران، دانشگاه اسوه.
15)   فوکویاما، فرانسیس (1379) پایان نظم (سرمایه اجتماعی و حفظ آن)، ترجمه غلام عباس توسلی، تهران: انتشارات جامعه ایرانیان.
16)   فیروزآبادی، سید احمد و ایمانی جاجرمی، حسین (1385) سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی اجتماعی در کلان‌شهر تهران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، زمستان 1385، دوره 6، شماره 23، صص. 224-197.
17)   قربانی، رسول و سلیمان زاده، محبوبه (1389) تحلیلی بر هزینه‌های اجتماعی الگوهای مختلف گسترش شهری، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافی‌دانان جهان اسلام، فروردین‌ماه 1389، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، صص.16-1.
18)   مرکز آمار ایران (1335- 1385) نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان مراغه.
19)   موسوی، میر نجف؛ اسماعیل‌زاده، خالد؛ قنبری، حکیمه (1391) تحلیل فضایی رابطه‌ای سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار شهری مورد: شهرهای استان آذربایجان غربی، فصلنامه جغرافیا و توسعه، تابستان 1391، دوره 10، پیاپی 27، صص. 17-1.
20)   موسوی، میر نجف؛ حسنی، محمد؛ منوچهری، ایوب (1392) تحلیل سرمایه اجتماعی شهروندان و تأثیر آن بر کیفیت زندگی مورد: محلات شهر میاندوآب، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، زمستان 1392، دوره 45، شماره 4، صص.220-197.
21)   ناطق پور، محمدجواد و فیروزآبادی، سید احمد (1385) شکل‌گیری سرمایه اجتماعی و فرا تحلیل عوامل مؤثر بر آن، نامه علوم اجتماعی، پاییز 1385، دوره جدید، شماره 28، صص.190-160.
22) Almedom, A.M. (2005) Social capital and mental health: An interdisciplinary review of primary evidence, Social Science & Medicine, No61, pp.943-964.
23) Altinok, E. & Cengiz, H. (2008) " The Effects of urban sprawl on spatial Fragmentation and Social Segregation in Istanbul", 44th ISOCARP Congress, available online at http://www.isocarp.net/Data/case_studies/1302.pdf.
24) Borgada, E. & Sullivan,  J.L. & Oxendine, A. & Jackson, M. & Riede, E. (2002) Civic culture meets the digital divide: the role of community electronic networks, Journal of Social Issues, No 58, pp. 125–140.
25) Brueckner, Jan. K. & Largey, Ann G. (2008) "Social interaction and urban sprawl", Journal of Urban Economics, Vol.64, pp.18–34.
26) Brueckner, Jank. & largey, Ann G.(2008) Social interaction and urban sprawl, Journal of urban Economics, No 64, pp. 18-34.
27) Carvajal Gambae, L. (2011) "exploring The Relationship Between Neighborhood Social Interactions And Urban Sprawl In U.S. Metropolitan Regions", Submitted to the Graduate School of the University of Massachusetts Amherst in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master Of Regional Planning, Department of Landscape Architecture and Regional Planning. available online at http://scholarworks.umass.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1820&context=theses&sei-redir=1&referer.
28) Coleman, J.S. (1988) Social capital in the creation of human capital, The American Journal of Sociology, No 94, pp. 95–120.
29) DiPasquale, D. & Glaeser, E.l. (1999) Incentives and Social Capital: Are Homeowners Better Citizens?, Journal of Urban Economics, No 45, pp. 354-384.
30) Forrest, R. & Kearns, A. (2001) Social cohesion، social capital and the neighbourhood. Journal of Urban Studies, No 38, pp. 2125–2143
31) Grannis, R. (1998)The importance of trivial streets: residential streets and residential segregation, American Journal of Sociology, No 103, pp. 1530–1564.
32) Grannis, R. (2005) T-communities: pedestrian street networks and residential segregation in Chicago, Los Angeles، and New York, City and Community, Vol 4, No 3, pp. 295–321.
33) Grannis, R. (2009) From the Ground up: Translating Geography into Community through Neighbor Networks, Princeton: Princeton University Press.
34) Hanifan, L. J. (1916) the Rural School Community Center, Annals of American Academy of Political and Social Science, No 67, pp. 130-138.
35) House, J.S. & Landis, K.R. & Umberson, D. (1988) Social relationships and health, Journal of Science, No 241, pp. 540–545
36) Lund, H. (2003) Testing the claims of new urbanism – local access pedestrian travel and neighboring behaviors, Journal of the American Planning Association, No 69, pp. 414–429.
37) Maslow, A.H. (1943) A theory of human motivation, Psychological Review, No 50, pp. 370–396
38) Putnam, R.D. (2000) Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, New York: Publishers Simon & Schuster.
39) Sharp, J.S. & Smith, M.B. (2003) Social capital and farming at the rural–urban interface: the importance of nonfarmer and farmer relations, Journal Agricultural Systems, No 76, pp. 913–927.
40) Sheller, M. & Urry, J. (2000) The city and the car، International Journal of Urban and Regional Research, No 24, pp. 737–757.
41) Storper, M. & Venables, A.J. (2004) Buzz: face-to-face contact and the urban economy, Journal of Economic Geography, No 4, pp. 351–370
42) Talen، E. (1999)Sense of community and neighbourhood form: an assessment of the social doctrine of New Urbanism, Journal of Urban Studies, No 36, pp. 1361–1379
43) Wellman, B. (2001) Physical place and cyberplace: the rise of personalized networking, International Journal of Urban and Regional Research, No 25, pp. 227–252.
44) Wellman, B. (2001) Physical place and cyberplace: the rise of personalized networking, International Journal of Urban and Regional Research, No 25, pp. 227–252.
45) Wood, L. & Shannon, T. & Bulsara, M. & Pikora, T. & McCormack, G. & Corti, B.G. (2008) The anatomy of the safe and social suburb: An exploratorystudy of the built environment social capital and residents’ perceptions of safety, Journal Health & Place, No.14, pp.15-34.