تبیین حس تعلق به مکان در بافت تاریخی شهرهای بندری مطالعه موردی: بندرلنگه

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

2 استادیار معماری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

3 استادیار معماری، واحد دماوند، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jsc.2021.267273.1396

چکیده

حس تعلق به مکان به‌عنوان عامل ارتقاء دهنده تعامل و ارتباط میان فرد با محیط، رفاه ذهنی فرد، سطح امنیت و مشارکت شهروندان و در مؤثر در فرایند بازآفرینی شهری و کاهش استرس و افسردگی یکی از عناصر کلیدی توسعه پایدار محلی در فضاهای شهری است که در دهه‌های اخیر تاکنون، موردتوجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان توسعه قرارگرفته است. در اکثر فضاهای شهری کنونی ایران، تقابل شدیدی میان بافت‌های تاریخی و جدید شکل‌گرفته است که در صورت برنامه‌ریزی یکپارچه و منسجم، می‌توان از تقابل موجود به‌عنوان فرصتی برای تعامل و هم‌افزایی در راستای توسعه کالبدی ـ فضایی و اجتماعی ـ اقتصادی دو بافت مذکور بهره برد. هدف پژوهش کاربردی حاضر که با روش کمی انجام‌گرفته است، بررسی تطبیقی حس تعلق به مکان در بافت تاریخی و جدید شهرهای بندری ایران است که به‌صورت مطالعه موردی، در بندرلنگه انجام‌گرفته است. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار ساکن در بافت تاریخی و جدید شهر بندرلنگه تشکیل می‌دهد که از میان آن‌ها 399 نفر (190 نفر در بافت تاریخی و 209 نفر در بافت جدید) به‌عنوان نمونه آماری در نظر گرفته‌شده‌اند. نتایج پژوهش نشان داد میانگین محاسبه‌شده برای حس تعلق به مکان در بافت تاریخی با مقدار 022/4 به‌صورت معناداری بیشتر از حد متوسط (عدد 3 به‌عنوان مبنای آزمون) بوده است و میانگین محاسبه‌شده حس تعلق مکانی برای بافت جدید با مقدار 68/2، در سطح پایین‌تر از متوسط قرار داشته است. نتایج نشان داد در بافت تاریخی بیشترین و کمترین میانگین حس تعلق به مکان به مؤلفه‌های عناصر طبیعی و آسایش محیطی و مبلمان و تجهیزات به ترتیب با میانگین 42/4 و 47/3 اختصاص‌یافته است و در بافت جدید مؤلفه‌های مبلمان و تجهیزات و عناصر طبیعی و آسایش محیطی به ترتیب با میانگین 13/4 و 12/ 2 دارای بیشترین و کمترین میانگین بوده‌اند. نتایج آزمون لون با سطح معناداری کوچک‌تر از 05/0، نشان‌دهنده عدم برابری واریانس حس تعلق به مکان در بافت تاریخی وجدید بود و نتایج آزمون t مستقل با مقدار 95/24 نشان داد در سطح اطمینان 95 درصد، حس تعلق به مکان در بافت تاریخی شهر بندرلنگه نسبت به بافت جدید آن در سطح بالاتری قرار دارد. بنابراین در راستای تقویت حس تعلق به مکان در بافت‌های جدید شهری، باید ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های حس تعلق به مکان در بافت تاریخی را به‌عنوان الگوهای معماری بومی ـ سنتی، موردتوجه ویژه قرارداد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. حبیبی، دیانا؛ حبیبی، افسانه؛ کسالایی، افسانه؛ گرجی‌پور، فاطمه؛ توکلی، مهرداد (1397) تبیین حس تعلق به مکان و هویت در فضاهای شهری با تأکید بر بازارهای سنتی، معماری شناسی، سال 1، شماره 3، صص. 8-1.
  2. دانش‌پایه، نسار و حبیب، فرح (1396) معیارهای اصلی شکل‌گیری حس مکان در پهنه‌های توسعه جدید شهری مطالعه موردی: منطقه 22 و 4 شهرداری تهران، فصلنامه مطالعات شهری، دوره6، شماره 25، صص. 30-17.
  3. دانشپور، عبدالهادی و شیری، الهام (1394) عناصر کالبدی کارکردی شکل‌دهنده به هویت بافت‌های تاریخی شهر ایرانی اسلامی، فصلنامه نقش‌جهان، دوره5، شماره1، صص. 25-17.
  4. قشقایی، رضا؛ موحد، خسرو؛ محمدزاده، حجت‌الله (1395) ارزیابی حس تعلق به مکان با تأکید بر عوامل کالبدی و محیطی در سواحل شهری (مطالعه موردی: ساحل بوشهر)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 4، شماره 2، صص. 282-261.
  5. قنبران، عبدالحمید؛ صالحی، بهروز؛ فردوسیان، سیما؛ فتح الهی، سجاد (1397) شناسایی عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در فضاهای دانشگاهی شهر تهران، فصلنامه آموزش عالی ایران، سال 10، شماره 2، صص. 65-47.
  6. میرزامحمدی، احمد و تقی‌پور قصابی، بهزاد (1398) طراحی مجتمع مسکونی پایدار با تأکید بر روانشناسی محیطی از بعد حس تعلق به مکان، نشریه شباک، سال 5، شماره 40، صص. 86-78.
  7. ولدبیگی، سیوان و حبیبیان، هما (1394) تحلیلی بر اصول و قواعد شهرسازی ایرانی ـ اسلامی با رویکرد زیبایی‌شناسی شهری، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره 13، سال 14، صص. 50-41.
  8. Bartlett, J.E. & Kotrlik, J.W. & Higgins, C.C. (2001) Organizational research: Determining appropriate sample size in survey research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, Vol.19, No.1, pp.43-50.
  9. Bonaiuto, M. & Fornara, F. & Bonnes, M. (2002) Indexes of perceived residential environment quality and neighborhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, Vol.998, pp.1-12.
  10. Bouwmeester, J. & Hartmann, T. (2021) Unraveling the self-made city: The spatial impact of informal real estate markets in informal settlements, Cities, Vol.108, pp.1-8.
  11. Castello, Lineu. (2016) Rethinking the Meaning of Place, Conceiving Place in Architecture-Urbanism, translated by Nick Rands, First Published 2010 by Ashgate Publishing, New York: Routledge.
  12. Chen, Roger B. & Ashok, Sekar. (2018) Investigating the impact of Sense of Place on site visit frequency with nonmotorized travel modes, Journal of Transport Geography, No. 66, pp. 268-282.
  13. Comstock, N. & Dickinson, L. & Marshall, J. & Soobader, M.-J. & Turbin, M. & Buchenau, M. & Litt, J. (2010) Neighborhood Attachment and its Correlates: ExploringNeighborhood Conditions, Collective Efficacy and Gardening, Journal of Environmental Psychology, Vol.30, No.4, pp. 435-442.
  14. Daneshpayeh, N. Habib, F. (2017) The main criteria for the formation of a sense of place in new urban development areas Case study: District 22 and 4 of Tehran Municipality, Journal of Urban Studies, Vol.6, No.25, pp. 17-30. [in Persian].
  15. Daneshpour, A. & Shiri, E. (2015) Functional Physical Elements Shaping the Identity of Historical Textures of the Islamic Iranian City, Naqsh-e Jahan Quarterly, Vol.5, No.1, pp. 17-25. [in Persian].
  16. Eisenhauer, B. & Krannich, R. & Blahna, D. (2000) Attachments to special places on public lands: An analysis of activities, reason for attachments, and community connections, Society and Natural Resources, Vol.13, No.5, pp.421-441.
  17. Habibi, D. & Habibi, A. & Kasai, A. & Gorjipour, F. & Tavakoli, M. (2018) Explaining the sense of belonging to place and identity in urban spaces with emphasis on traditional markets, Architecture, Vol.1, No.3, pp. 1-8. [in Persian].
  18. Kyle, G. & Graefe, A. & Manning, R. & Bacon, J. (2004) Effects of place attachment on users' perceptions of social and environmental conditions in a natural setting, Journal of Environmental Psychology, Vol.24, pp.213-225.
  19. Lewicka, M. (2008) Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, Vol.28, pp.209-231.
  20. Mirzam Mohammadi, A. & Taghipour Ghasabi, B. (2019) Design of a sustainable residential complex with emphasis on environmental psychology in terms of a sense of place, Shabak, Vol.5, No.40, pp. 78-86. [in Persian].
  21. Qashqaei, R. & Movahed, K. & Mohammadzadeh, H. (2016) Evaluating the sense of belonging to the place with emphasis on physical and environmental factors in urban beaches (Case study: Bushehr beach), Geographical Research on Urban Planning, Vol. 4, No.2, ppp. 261-282. [in Persian].
  22. Qnbaran, & Salehi, B. & Ferdowsian, S. & Fath Elahi, S. (2018) Identifying the effective factors on the sense of belonging to the place in the university spaces of Tehran, Iranian Higher Education Quarterly, Vol.10, No.2, pp. 47-65. [in Persian].
  23. Relph, Edward. (2007) Spirit of Place and Sense of Place in Virtual Realities, Techne Research in Philosophy and Technology, Vol.10, No.3, pp.17-25.
  24. Scannell, L. & Gifford, R. (2010) The relations between natural and civic place attachment and pro-environmental behavior, Journal of environmental psychology, Vol.30, No.3, pp.289-297.
  25. Scannell, L. & Gifford, R. (2017) The experienced psychological benefits of place attachment, Journal of Environmental Psychology, Vol.51, pp.256-269.
  26. Seamon, D. (2013) Lived bodies, place, and phenomenology: implications for human rights and environmental justice, Journal of Human Rights and the Environment, Vol.4, No.2, pp.143-166.
  27. Steffen, W. & Sanderson, A. & Jäger, J. & Tyson, P.D. & Moore III, B. & Matson, P.A. & Richardson, K. & Oldfield, F. & Schellnhuber, H.-J. & Turner II, B.L. & Wasson, R.J. (Eds.), (2004) Global Change and the Earth System: A Planet under Pressure, IGBP Book Series. Springer-Verlag, Heidelberg, Germany.
  28. Trentelman, C. (2009) Place Attachment and Community Attachment: A Primer Grounded in the Lived Experience of a Community. Sociologist Society and Natural Resources, Vol.22, pp.191-210.
  29. Valdebeigi, S. & Habibian, H. (2015) An Analysis of the Principles and Rules of Iranian-Islamic Urban Planning with an Urban Aesthetic Approach, Haft Hesar Environmental Studies, Vol.14, No. 13, pp. 41-50. [in Persian].
  30. Vaske, J. & Kobrin, K. (2001) Place attachment and environmentally responsible behavior, The Journal of Environmental Education, Vol.32, No.4, pp.16-21.
  31. Warzecha, C. & Lime, D. (2001) Place attachment in Canyonlands National Park: Visitors' assessment of setting attributes on the Colorado and Green Rivers, Journal of Park and Recreation Administration, Vol.19, No.1, pp.59-78.
  32. Windsong, E. (2010) There is no Place Like Home: Complexities in Exploring Home and Place Attachment, The Social Science Journal, Vol.47, pp.205-214.
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 4
دی 1400
صفحه 87-99

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار