واکاوی ظرفیت‌های توسعه درونی محلات مسکونی با نگرش توسعه میان افزا مطالعه موردی: محله شریعتی تبریز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 استادیار جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجو دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

4 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22034/jsc.2021.202373.1129

چکیده

در دهه‌های اخیر با ظهور انگاره‌های جدید، رشد و توسعه شهری به صورت هوشمند مطرح‌شده است و توسعه درون‌زا جزئی از آن به شمار می‌آید. به‌ویژه با گسترش مفهوم توسعه پایدار شهری که در آن بهره‌گیری مؤثر و پایدار از ظرفیت‌های توسعه‌ای رهاشده در درون مناطق شهری را توصیه می‌کند اهمیت ویژه و بخصوصی پیدا کرده است. هدف از این تحقیق ظرفیت سنجی توسعه میان افزا به منظور توسعه آتی محله شریعتی (شهناز سابق) در شهر تبریز و به دست آوردن پتانسیل‌های توسعه مسکونی آن می‌باشد که از چندین شاخص ازجمله نرخ فضای باز، کیفیت ابنیه، دسترسی و نفوذناپذیری، فشردگی و ریزدانگی و ... استفاده‌شده است. محدوده موردمطالعه در این پژوهش شهر محله شهناز تبریز می‌باشد. هدف تحقیق کاربردی و روش تحقیق آن، تحلیلی – توصیفی می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد که 04/34 درصد از مساحت محله دارای پتانسیل خیلی زیاد و 42/37 درصد پتانسیل زیاد، 37 /23 درصد پتانسیل متوسط، 7/5 درصد دارای پتانسیل کم می‌باشد. با توجه به نتایج به دست آمده می‌توان گفت محله موردمطالعه که از محلات فرسوده کلان‌شهر تبریز به شمار می‌رود، نیاز مبرم به برنامه‌ریزی به منظور توسعه میان افزا دارد. در نتیجه استفاده از الگوی رشد هوشمند و ظرفیت‌های درونی خود محله می‌تواند به توسعه و پایداری محله کمک شایانی کرده باشد. با در نظر گرفتن دو گروه توسعه‌پذیری خیلی زیاد و زیاد می‌توان گفت که بیش از نیمی از مساحت کل محدوده موردمطالعه مستعد توسعه از درون می‌باشد که این امر الزامی برای تدوین برنامه‌ریزی مناسب بر اساس اصول رشد هوشمند می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. آروین، محمود و زنگنه شهرکی، سعید (1399) تحلیل موانع بهره‌گیری از رویکرد توسعه میان افزا مطالعه موردی: شهر اهواز، فصلنامه شهر پایدار، دوره 3، شماره 1، صص. 87-71.
  2. اصغرپور، محمدجواد (1392) تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. آهار، حسن (1392) تحلیل گسترش افقی شهر با به‌کارگیری سیاست‌های رشد هوشمند شهری مطالعه موردی: شهر مراغه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به رهنمایی سید امیر منصوری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران.
  4. بنی‌هاشمی، ام هانی؛ سرور، رحیم؛ زیاری، یوسفعلی (1392) توسعه میان افزا در بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی محله خانی‌آباد تهران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره 10، شماره 40، صص. 54-41.
  5. پور موسوی، سید موسی؛ ناصر مستوفی، انوشیروان؛ شکوهی، محمد صالح (1393) شناسایی اصول و راهکارهای اجرایی توسعه میان افزا در شهر تهران به عنوان یکی از ابعاد توسعه شهری پایدار، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران دوره 6، شماره 4، صص. 57-36.
  6. جامعه مهندسان مشاور (1387) استانداردهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی آمریکا، ترجمه گیتی اعتماد و دیگران، چاپ اول، تهران: انتشارات ایران.
  7. حبیبی، سید محسن و مقصودی، ملیحه (1381) مرمت شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  8. خوش‌سیمای سردرود، مهسا (1395) بررسی نقش توسعه میان افزا در اصلاح بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی محله حکم‌آباد تبریز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به رهنمایی اکبر اصغری زمانی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
  9. داداش پور، هاشم؛ تقوایی، علی‌اکبر؛ قانع، نرگس (1393) بررسی ظرفیت توسعه میان افزا در فضاهای موقوفه شهری مطالعه موردی ناحیه 3 منطقه 2 شهر یزد، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، دوره 4، شماره 15، صص. 78-63.
  10. رفعییان، مجتبی؛ براتی، ناصر؛ آرام، مرضیه (1389) سنجش ظرفیت توسعه فضاهای بدون استفاده در مرکز شهر قزوین با تأکید بر رویکرد توسعه میان افزا، نامه معماری و شهرسازی، دوره 3، شماره 5، صص. 61-45.
  11. زنگنه شهرکی، سعید (1390) تحلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی گسترش افقی شهر و چگونگی به‌کارگیری سیاست‌های رشد هوشمند شهری مطالعه موردی: شهر یزد، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی احمد پوراحمد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
  12. زیاری، کرامت الله؛ پوراحمد، احمد؛ حمزه پور، رزگار (1394) شناسایی و بررسی پتانسیل‌ها و قابلیت‌های موجود زمین با تأکید بر توسعه میان افزا مطالعه موردی: محلات سردشت، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، دوره 7، شماره 24، صص. 98-79.
  13. شریفیان، احسان (1389) توسعه میان افزا: بهره‌گیری از ظرفیت‌های درونی شهر، فصلنامه منظر، دوره 2، شماره 10، صص.51-47.
  14. شکوهی، علی (1388) تحلیلی مسائل بافت‌های فرسوده شهری با استفاده از نقشه‌های فازی، سومین همایش برنامه‌ریزی منطقه‌ای بررسی مسائل شهرسازی زنجان، 5 آذر 1388، دانشگاه آزاد اسلامی زنجان.
  15. سرور، رحیم (1398) شناسایی بافت‌های فرسوده شهری بر اساس شاخص‌های کالبدی مطالعه موردی: منطقه یک شهر تبریز، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 1، صص.14-1.
  16. عزیزی، محمدمهدی (1379) گسترش سریع شهری، یک بحران، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی توسعه شهری و شهرهای جدید، اصفهان، وزارت مسکن و شهرسازی، جلد 2، صص. 82-73.
  17. قادریان، مسعود (1396) چهارچوب توسعه میان افزا در بافت‌های تاریخی، بررسی موردی: دستور کار طراحی سایت ایلچی خان در بافت تاریخی یزد، نامه معماری و شهرسازی، دوره 5، شماره 19، صص. 112-93.
  18. محمودزاده، حسن و عابدینی، رویا (1397) تلفیق اصول رشد هوشمند و استراتژی توسعه میان افزا در شناسایی ظرفیت‌های کالبدی توسعه درونی شهر (مطالعه موردی: منطقه 3 تبریز)، جغرافیا و توسعه،دوره 17، شماره 56، صص. 72-57.
  19. میرکتولی، جعفر؛ علیپور، عباس؛ حسنی، عباسعلی (1391) بررسی اثر سیاست‌های حمایتی دولت در مدیریت توسعه بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری موردمطالعه: شهر بهشهر، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره 2، شماره 5، صص. 73-65.
  20. میرزائی، حمیدرضا (1385) ظرفیت‌سازی توسعه محله‌ای بر اساس رویکرد توسعه سطوح میان افزای شهری مطالعه موردی: محله شادآباد در منطقه هجده تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، به رهنمایی عبدالهادی دانشپور دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
  21. نسترن، مهین و قدسی، نرگس (1394) شناسایی پهنه‌های مستعد توسعه میان افزا در نواحی ناکارآمد مراکز شهرها مطالعه موردی: منطقه یک اصفهان، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 6، شماره 20، صص. 81-51.
  22. نظافت، نوید (1395) بررسی الگوی توسعه میان افزا با رویکرد دستیابی به شهر فشرده مطالعه موردی: منطقه 6 شهر کرج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری به رهنمایی ناصر برک پور، پردیس فارابی، دانشگاه هنر، کرج.
  23. نوریان، فرشاد؛ عبدالله پور، سید سجاد؛ قاضی، رضا (1397) اولویت‌بندی راهبردهای توسعه میان افزا در پهنه‌های برش عرضی نواحی شهری: مطالعه موردی: منطقه 6 شهر مشهد، فصلنامه مطالعات شهری، پاییز 1397، دوره 7، شماره 28، صص. 65-78.
  24. Ahar, H. (2013) Analysis of the horizontal expansion of the city using smart urban growth policies (Case study: Maragheh city, master's thesis, under the guidance of Sedamir Mansouri) Faculty of Architecture and Urban Planning, Tehran Azad University of Science and Research. [In Persian].
  25. Anderson, W.P. & Kanaroglou, P.S. & Miller, E.J. (1996) urban form, energy and the environment: a review of issues, evidence and policy, Urban Studies, Vol.33, No.1, pp.7-35.
  26. Arvin, M. & Zanganeh Shahraki, S. (2015) Analysis of Barriers to Using the Intermediate Development Approach Case Study: Ahvaz City, Journal of Sustainable City, Vol.3, No.1, pp.71-87. [In Persian].
  27. Asgharpour, M. J. (2013) Multi-criteria decisions, 11th edition, Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
  28. Azizi, M. M. (2000) Rapid urban development, a crisis, Proceedings of the International Conference on Urban Development and New Cities, Isfahan, Ministry of Housing and Urban Development, Vol. 2, pp. 82-73. [In Persian].
  29. Bani Hashemi, H. & Server, R. & Ziari, Y. (2013) Intermediate development in dilapidated urban contexts (case study: Khaniabad neighborhood of Tehran) Quarterly Geographical Journal of territory (Sarzamin), Vol.10, No. 40, pp. 41-54. [In Persian].
  30. Christensen, A.J. (2005) Dictionary of landscape architecture and construction. New York: McGraw-Hill.
  31. Christudason, A. (2009) Property rights: achieving a fine balance in collective sales of strata developments in Singapore, International Journal of Law in the Built Environment, Vol.1, pp.26-41.
  32. Dadashpour, H. & Taghvaei, A. A. & Ghaneh, N. (2014) A Study of Intermediate Development Capacity in Urban Endowment Spaces(Case Study: District 3, Regain 2 of Yazd), Journal of Iranian-Islamic Urban Studies, Vol.4, No.15, pp. 63-78. [In Persian].
  33. Falconer, M.k. & Frank, J.E. (1990) Sufficiency of Infrastructure Capacity for Infill Development, Journal of Urban Planning and Development, Vol.116, pp.137-148.
  34. Ghaderian, M. (2017) The framework of intermediate development in historical contexts, a case study: the agenda of designing the site of Elchi Khan in the historical context of Yazd, Letter of Architecture and Urban Planning, Vol.5, No. 19, pp.93- 112. [In Persian].
  35. Habibi, S. M. & Maghsoudi, M. (2002) Urban Restoration, First Edition, Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
  36. Hutchison, R. (2010) Encyclopedia of urban studies. Thousand Oaks, Calif: SAGE Publications.
  37. Khosh Sima, M. (2016) A Study of the Role of Intermediate Development in the Rehabilitation of Dilapidated Urban Tissues (Case Study: Hakmabad Neighborhood), Tabriz, M.Sc. Tabriz. [In Persian].
  38. Kienitz, Roy. (2001) Models and Guidelines for Infill Development, Maryland Department of Planning, Managing Maryland’s Growth.
  39. Ligmann-Zielinska, A. & Church, R. L. & Jankowski, P. (2008) Spatial optimization as agenerative technique for sustainable multiobjective land-use allocation, International Journal of Geographical Information Science, Vol.22, pp. 601–622.
  40. Mahmoudzadeh, H. & Abedini, R. (2015) Combining the principles of smart growth and intermediate development strategy in identifying the physical capacities of inner city development (Case study: Tabriz Region 3), Geography and Development, Vol.17, No 56, pp. 57-72. [In Persian].
  41. McConnell, V. & Wiley, K. (2010) Infill Development: Perspectives and Evidence from Economics and Planning, Discussion Papers. Washington, DC 20036. rff.org.
  42. Mirkatoli, J. & Alipour, A. & Hassani, A. A. (2012) Investigating the effect of government supportive policies on the management of the development of old and dilapidated urban structures studied: Behshahr, Journal of Space Geography, Vol.2, No.5, pp.65-73. [In Persian].
  43. Mirzaei, H. (2006) Neighborhood Development Capacity Building Based on the Approach of Urban Intermediate Levels Development Approach and Iran Industry, Tehran. ([In Persian].
  44. Nastaran, M. & Ghodsi, N. (2015), Identification of areas prone to intermediate development in dysfunctional areas of urban centers (Case study: Isfahan Region 1), Journal of Urban Research and Planning, Vol.6, No. 20, pp. 51-81. [In Persian].
  45. Nezafat, N. (2016) A Study of Midsize Development Model with the Approach of Achieving Intensive City (Case Study: District 6 of Karaj), Master Thesis in Urban Planning under the guidance of Naser Barakpour, Farabi Campus, University of Arts, Karaj. [In Persian].
  46. Nourian, F. & Abdullahpour, S. S. & Ghazi, R. (2018) Prioritization of mid-rise development strategies in cross-sectional areas of urban areas: A case study: District 6 of Mashhad, Journal of Urban Studies, Vol.7, No.28, pp. 65-78. [In Persian].
  47. Poor Mousavi, S.M. & Nasser Mostofi, A. & Shokouhi, M. S. (2014) Identifying the Principles and Executive Strategies of Intermediate Development in Tehran as One of the Dimensions of Sustainable Urban Development, Journal of Iranian Social Development Studies, Vol.6, No.4, pp. 36-57. [In Persian].
  48. Rafieian, M. & Barati, N. & Aram, M. (2010) Assessing the development capacity of unused spaces in the center of Qazvin with emphasis on the approach of development, Journal of Architecture and Urban Planning, Vol.3, No.5, pp.45-61. [In Persian].
  49. RSRC (Real Estate Research Corporation). (1982) Infill Development Strategies, Published Jointly by ULI-Urban Land Institute and American Planning Association, USA.
  50. Sarvar, R. (2019) Identification of worn urban textures based on physical indicators Case study: Region 1 of Tabriz, Journal of Sustainable City, Vol.2, No.1, pp.1-14. [In Persian].
  51. Sharifian, E. (2010) Intermediate development: Utilizing the internal capacities of the city, Manzar, Vol.2, No. 10, pp.47-51. [In Persian].
  52. Shokouhi, A. (2009) Analysis of problems of worn urban textures using fuzzy maps, the third regional planning conference to study urban planning issues in Zanjan, December 26, 2009, Islamic Azad University of Zanjan. [In Persian].
  53. Society of Consulting Engineers. (2008) Urban Planning and Design Standards of the American Urban Planning Association, translated by Giti Etemad et al., First Edition, Tehran: Iran Publications. [In Persian].
  54. Zanganeh Shahraki, S. (2011) Analysis of Social, Economic and Environmental Impacts of Horizontal Urban Development and How to Apply Smart Urban Growth Policies Case Study: Yazd, PhD Thesis in Geography and Urban Planning under the guidance of Ahmad Pourahmad, Faculty of Geography, University Tehran. [In Persian].
  55. Ziari, K. & Poorahmad, A. & Hamzehpour, R. (2015) Identifying and Examining the Existing Potentials and Capabilities of Land with Emphasis on Intermediate Development (Case Study: Sardasht Neighborhoods), Journal of Urban Management Studies, Vol.7, No. 24, pp. 79-98. [In Persian].