ارزیابی زیست‌پذیری شهری در شهرهای نفتی ایران مطالعه موردی: بندر ماهشهر

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jsc.2021.250463.1322

چکیده

شهر نفتی ماهشهر همچون سایر همتایان خود با نابرابری فضایی در برخورداری از امکانات، خدمات و کیفیت مطلوب شهری مواجه است. در حقیقت نقش نفتی و صنعتی این شهر بر اکولوژی اجتماعی دوگانه شهری، ساختاریابی، سلسله‌مراتب شغلی-طبقاتی، و طراحی و توسعه فیزیکی شهری مؤثر بوده ­است. در این راستا، ارزیابی شاخص­های زیست‌پذیری در سطح محلات بندر ماهشهر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بندرها نفتی ایران، می‌تواند بیانگر تأثیرگذاری نقش و کارکرد شهر در ایجاد فضاهای نابرابر بوده و راهبردهایی جهت افزایش شاخص­های زیست­پذیری و کیفیت زندگی شهروندان را به‌ همراه­­ داشته باشد. هدف این مطالعه ارزیابی زیست‌پذیری شهری در 32 محله مسکونی بندر ماهشهر است. در گام بعد، تحلیل اثرات شاخص‌های زیست­پذیری در تعیین میزان کیفیت زندگی شهری موردنظر است. برای این منظور از ابزار پرسشنامه به­ همراه اطلاعات جمعیتی سازمان آمار استفاده‌شده است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام‌شده ­است. برای سنجش تفاوت حق به شهر در محله­ها و سطح­بندی محلات، نواحی، و مناطق از آزمون­های آنالیز ­واریانس، تحلیل رگرسیون و تحلیل ‌مکانی استفاده‌شده ­است. یافته­ها نشان داده ­است که محله­های موردمطالعه با نابرابری فضایی دوگانه‌ای در‌ رضایت شهروندان در ابعاد مختلف زیست­پذیری و متعاقباکیفیت زندگی مواجه بوده است. مطابق نتایج آنالیز واریانس میانگین زیست­پذیری در محلات شهر ماهشهر در سطح معناداری 95/0 درصد یکسان نبوده و محلات مختلف از میزان متفاوت زیست‌پذیری برخوردارند. مناطق زیست­پذیرتر عمدتاً بر ماهشهر جدید و محلات کمتر زیست­پذیر بر ماهشهر قدیم و حومه­های مهاجرپذیر کارگری منطبق­اند. همچنین مطابق نتایج تحلیل رگرسیون زیست­پذیری و ابعاد دوازده­گانه­ی در سطح معناداری 95 درصد بر کیفیت زندگی در شهر ماهشهر مؤثر است. به‌نحوی‌که طی سه‌گام، ابعاد زیست­پذیری (زیرساخت­های اوقات فراغت و تفریحی، اشتغال و اقتصاد، امنیت، امکانات و خدمات، محیط‌زیست+ویژگی­های مسکن، امکانات حمل‌ونقل، سلامت و بهداشت+ویژگی‌های خانوار، حکمروایی و ویژگی­های مدنی، تأسیسات و تجهیزات) قادر به پیش­بینی کارایی کیفیت زندگی شهروندان بوده ­اند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آقایی زاده، اسماعیل؛ طالشی انبوهی، مرضیه؛ جعفری مهرآبادی، مریم (1398) ارزیابی زیست‌پذیری در بافت‌های فرسوده شهری (موردمطالعه: منطقه یک شهر قزوین)، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 3، صص. 78 – 59.
  2. ایران­دوست، کیومرث؛ عیسی­لو، علی‌اصغر؛ شاه­مرادی، بهزاد (1394) شاخص زیست‌پذیری در محیط‌های شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، دوره ۴، شماره ۱۳، صص. 118- 101.
  3. احمدآخوندی، عباس؛ برک‌پور، ناصر؛ خلیلی، احمد؛ صداقت‌نیا، سعید؛ صفی‌یاری، رامین (1393) سنجش کیفیت زندگی شهری در کلان‌شهر تهران، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 2، صص.22- 5.
  4. حاتمی نژاد، حسین؛ رضوانی، محمدرضا؛ خسروی، فریبا (1393) سنجش زیست­پذیری دو شهر اصفهان و سنندج، فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دوره 1، شماره 4، صص. 37-23.
  5. حیدری، تقی؛ شماعی، علی؛ ساسان­پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژاد روشنی، محسن (1396) تحلیل عوامل مؤثر بر زیست‌پذیری در نواحی شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، مجله­ی فضای جغرافیایی، دوره 17، شماره 59، صص. 25- 1.
  6. حیدری، فردین و زارعی، مجید (1398) مفهوم حق به شهر و ارتباط آن با طراحی شهری شهروندمدار، تطبیق هنجارهای جامع بیان‌گر شهروندمداری، با شاخصه‌های کیفی طراحی شهری، دوره 11، شماره 46، صص. 23- 14.
  7. خزائی‌نژاد، فروغ (1394) تحلیل زیست پذیری در بخش مرکزی شهر تهران مطالعه موردی: محله‌های منطقه 12، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی محمد سلیمانی مهرنجانی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی تهران.
  8. رهنما، محمدرحیم؛ قنبری، محمد؛ محمدی حمیدی، سمیه؛ حسینی، سیدمصطفی (1398) ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان‌شهر اهواز، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 2، صص. 17- 1.
  9. زیاری، کرامت­اله؛ باستین، علی؛ احمدپور، احمد؛ حاتمی نژاد، حسین (2018) تأثیر ارزیابی حکمروایی خوب شهری بر زیست­پذیری شهری (موردمطالعه: بوشهر)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 9، شماره 34، صص. 118- 1.
  10. زیاری، کرامت‌اله؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ سالاری‌مقدم، زهرا (1398) سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری محلات شهری (موردمطالعه: منطقه 15 کلان‌شهر تهران)، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 3، صص. 58- 41.
  11. ساسان­پور، فرزانه؛ علیزاده، سارا؛ اعرابی مقدم، حوریه (1397) قابلیت سنجی زیست پذیری مناطق شهری ارومیه با مدل RALSPI، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره ۱۸، شماره ۴۸، صص. 258- ۲۴۱.
  12. سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ خزائی نژاد، فروغ (1395) زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، سال 4، شماره 1، صص. 50- 27.
  13. عیسی­لو، علی‌اصغر؛ بیات، مصطفی؛ عبداللهی، بهرام (1392) انگاره زیست­پذیری: رویکردی نو در ارتقا مفهوم کیفیت زندگی در جوامع روستایی مطالعه موردی: بخش کاهک شهرستان قم، نشریه مسکن و محیط‌زیست، دوره 33، شماره 146، صص. 120-107.
  14. غفاریان، بهمن؛ پیرزادی، محمد؛ شماعی، علی؛ خطیب­زاده، محمد؛ شهسوار، امین (1395) تحلیل فضایی زیست­پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 18 تهران، فصلنامه پژوهش­های محیط‌زیست، دوره 7، شماره 14، صص. 58- 45.
  15. غلامی­پور، اسماعیل و کلانتری، عبدالحسین (1396) شکل­گیری جامعه دوگانه در شهرهای ایرانی با تأکید بر شهر ماهشهر، فصلنامه تحقیقات فرهنگی_اجتماعی راهبرد، دوره 7، شماره 25، صص. 139- 107.
  16. منصوریان، حسین و عظیمی، سپیده (1398) اندازه شهر و کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های شهری مطالعه موردی: استان‌های گیلان و مازندران، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 2، صص. 140- 125.
  17. یغفوری، حسین و کاشفی، دیمن (1397) ارزیابی و سنجش مؤلفه‌های برآمده از حق به شهر مطالعه موردی: شهر پیرانشهر، فصلنامه پژوهش­ و برنامه­ریزی شهری، دوره 9، شماره 35، صص. 68- 57.
  18. Aalbers, Manuel. & Kenneth, Gibb. (2014) Housing and the right to the city: introduction to the special issue, International Journal of Housing Policy, Vol. 14, No. 3, 207-213.
  19. Bibari, Simoneelias. (2019) On the sustainability of smart and smarter cities in the era of big data: an interdisciplinary and transdisciplinary literature review, Journal of Big Data, Vol.6, No.1, pp.110-121.
  20. Pierce, Joseph. & Williams, Olivia. & Deborah, Martin. (2016) Rights in places: An analytical extension of the right to the city, Geoforum, 70, No.10, pp. 79-88.
  21. Hadi, Abdulsamad. & Idrus, Shaharudin. & MoHammad, Ahmad fariz. & Taha, Mohd raihah. (2017) Managing the Growing Kuala Lumpur Mega Urban Region for Livable City: The Sustainable Development Goals as Guiding Frame, Handbook of Sustainability Science and Research, pp. 357-368
  22. Harvey, David. (1999) Social justice and the city, translated by Haeri, Mohammad Reza. Hesamian, Farrokh. Manadizadeh, Behrouz. Urban Processing and Planning Company.
  23. Iban, Diaz Parra. & Jover, Jaime. (2020) Overtourism, place alienation and the right to the city: insights from the historic centre of Seville, Spain, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 29, No. 2, pp. 158-175.
  24. Domaradzka, Agnieszka. (2019) The un-equal playground: Developers and urban activists struggling for the right to the city, Geoforum, Available online 16 February 2019, In Press, Corrected Proof.
  25. Das, Daisy. (2008) Urban Quality of Life: A case study of Guwahati, Social Indicators Research, Vol. 88, No.27, pp.297-310.
  26. Zanella, Andreia. & Ana, Camanho. & Dias, Teresa Galvao. (2020) The assessment of cities’ livability integrating human wellbeing and environmental impact, Annals of Operations Research, Vol. 226, No. 1, pp. 3-12.
  27. Sofeska, Emilija. (2017)Understanding the Livability in a City Through Smart Solutions and Urban Planning Toward Developing Sustainable Livable Future of the City of Skopje, Procedia Environmental Sciences, Vol. 37, No. 26, pp. 442-453.
  28. Kozaryn, Adam. & Valente, Rubia. (2019) Livability and Subjective Well-Being Across European Cities, Applied Research in Quality of Life, Vol. 14, No. 1,197–220.
  29. Lee, YungJaan. (2008) Subjective Quality of Life Measurement in Taipei, Building and Environment, Vol.43, No.7, pp.1205-1215.
  30. Lesutis, Gediminas. (2020) Planetary urbanization and the “right against the urbicidal city”, Urban Geography,  Published online, 20 May 2020.
  31. Li, Chen. (2020) Quantitative Study on the Degree of Livable of Central Cities in Yangtze River Delta, Part of the Communications in Computer and Information Science book series CCIS, Vol. 315, pp.96-100.
  32. Massam, Brayn. (2002) Quality of Life: Public Planning and Pri-vate Living, Progress in Planning,Vol.5, No.3, pp. 141-227.
  33. Mercer Human Resource Consulting LLC. (2007) Defining Quality of Living, http://www.imercer.com/uploads/common/pdfs/defin-ingqualityofliving.
  34. Merilainen,Eijasusanna. & Fougere, Martin. & Wojciech, Piotrowicz. (2020) Refocusing urban disaster governance on marginalised urban people through right to the city, Environmental Hazards, Vol.28, 2, pp.187-208.
  35. World Health Organization. (1997) WHOQOL: Measuring Quality of Life. Geneva:WHO.
  36. Ulengin, Burc. & Ulengin, Fusun. & Guvenc, Umit. (2001)A multidimensional ap-proach to urban quality of life: The case of Istanbul. European Journal of Operational Research, Vol.130, No.2, pp. 361-374.
  37. Aghaeizadeh, & Taleshi Anbouhi, Marzieh. & Jafari Mehrabadi, Maryam. (2017) Viability Assessment in Urban Dilapidated Tissues, Case Study: District One of Qazvin City, Journal of Sustainable City, Vol. 2, No. 3, pp 78-59. [In Persian].
  38. Irandoost, & Issilo, Ali Asghar. & Shah Moradi, Behzad. (2015) Indicability of livability in urban environments (Case study: Central part of the holy city of Qom), Journal of Economics and Urban Management, Vol.4, No.13, pp.101-118. [In Persian].
  39. Ahmad Akhundi, & Berkupour, Nasser. & Khalili, Ahmad. & Sedaghatounia, Saeed. (2014) Measuring the quality of urban life in the metropolis of Tehran, Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Planning, Vol. 19, No. 2, pp. 22-5. [In Persian].
  40. Hatami Nejad, & Rezvani, Mohammad Reza. & Khosravi, Fariba. (2014) Measuring the viability of Isfahan and Sanandaj, Quarterly Journal of Spatial Analysis of Environmental Hazards, Vol.1, No.4, pp.23-27. [In Persian].
  41. Heidari, Fardin. & Zareei, Majid. (2019) The Concept of the Right to The City and Its Relation to Citizen-Friendly Urban Design Matching The Comprehensive Norms of Citizenship With The Qualitative Indicators of Urban Design, Vol.11, No.46, pp.14-23. [In Persian].
  42. Heidari, Taghi. & Shamaei, Ali. & Sasanpour, Farzaneh. & Soleimani,‌ Mohamad. & Ahadnejad, Mohsen. (2017) Analysis of factors affecting livability Urban Distressed Areas (Case Study: Texture of old city), Journal of Geographic Space, Vol.17, No.59, pp.1-25. [In Persian].
  43. Khazaeinejad, Forough. (2015) Viability analysis in the central part of Tehran studied in the neighborhoods of District 12, PhD thesis in Geography and Urban Planning, under the guidance of Mohammad Soleimani and Simin Toulaei, Kharazmi University, Tehran. [In Persian].
  44. Rahnama, Mohammad Rahim. & Ghanbari, Mohammad. & Mohammadi Hamidi, Somayeh. & Hosseini, Seyed Mostafa. (2019) Evaluation and measurement of urban viability in Ahvaz metropolis, Journal of Sustainable City, Vol. 2, No.2, pp.1-17. [In Persian].
  45. Ziari, keramatollah. & Hatami Nejad, Hussein. & Salari Moghadam, Zahra. (2019) Measuring and Evaluating the Viability of Urban Neighborhoods, Case Study: Tehran Metropolitan Area 15, Journal of Sustainable City, Vol. 2, No.3, pp. 58-41. [In Persian].
  46. Ziari, Keramatollah. & Bastin, Ali. &Ahmadpour, Ahmad. & Hatami Nejad, Hossein. (2018) The effectof evaluating good urban governance on urban viability, Case study: Bushehr, Journal of Urban Research and Planning,Vol. 9, No.34, pp.1-18. [In Persian].
  47. Sasanpour, & Alizadeh, Sara. & Arabi Moghadam, Hourieh. (2018) Viability assessment of Urmia urban areas with ralspi model,  Journal of Applied Research in Geographical Sciences, Vol. 18, No.48, pp. 241-258. [In Persian].
  48. Soleimani Mehrenjani, Mohamad. & Tavallai, Simin. & Rafieian, Mojtaba. & Zanganeh, Ahmad. & khazaei Nezhad, Foroogh. (2016) Urban livability: the concept, principles, aspects and parameters, Geographical Urban Planning, Vol. 4, No. 1, pp. 27-50. [In Persian].
  49. Issa Lou, Asghar. & Bayat, Mostafa. & Abdollahi, Bahram. (2014) The idea of ​​livability: A new approach to promoting the concept of quality of life in rural communities, Case study: Kahak section of Qom city, Journal of Housing and Environment, Vol.33, No.146, pp.120-107. [In Persian].
  50. Ghaffarian, Bahman. & Pirzadi, Mohammad. & Shamaei, Ali. & Khatibzadeh, Mohammad. & Shahsavar, Amin. (2016) Spatial analysis of livability of urban areas, Case study: District 18 of Tehran, Quarterly Journal of Environmental Research, Vol. 7, No.14, pp.58-45. [In Persian].
  51. Gholamipour, Esmaeil. & Kalantari, Abdolhosein. (2018) Formation of a dual society in Iranian oil cities with emphasis on Mahshahr city, Socio-cultural Research Journal of Rahbord, Vol.7, No.25, pp.107-139. [In Persian].
  52. Mansoorian, Hossein. & Azimi, Sepideh. (2019) City size and quality of life in urban settlements Case study: Gilan and Mazandaran provinces, Journal of Sustainable City, Vol. 2, No. 2, pp.140-125. [In Persian].
  53. Yaghfori, Hussein. & Kashefi Doost, Diman. (2019) Evaluation and assessment of components arising from the right to the city (Case study: Piranshahr city), Quarterly Journal of Urban, Vol. 9, No.35, pp.57-68. [In Persian].
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 3
آبان 1400
صفحه 69-80

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار