ارزیابی تاب‌آوری و مؤلفه‌های آن در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی : شهر ایلام

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجو دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

4 استادیار شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

10.22034/jsc.2020.197791.1099

چکیده

مخاطرات طبیعی به‌صورت تکرارپذیر، جوامع بشری ازجمله شهرها را در معرض آسیب‌پذیری قرار می‌دهد. لذا تاب آور شدن با رویکرد تقویت جوامع و تحلیل آسیب‌پذیری مطرح می‌شود. در این راستا ارزیابی تاب‌آوری و ابعاد آن در شهر ایلام مطابق با راهبردهای جهانی تاب‌آوری و بررسی میزان کارآمدی سند جهانی تاب‌آوری مطابق با واقعیات ساختار تاب‌آوری شهر ایلام ضروری می‌نماید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری شامل خبرگان حوزه مدیریت بحران و ساکنین محلات شهر ایلام است. شاخص‌ها و مؤلفه‌ها با تلفیق مدل CDRI و راهبردهای سند سندای عملیاتی شده‌اند. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش‌های آماری همچون آزمون تی (T) تک نمونه‌ای و دو نمونه مستقل استفاده‌شده است. بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت تاب‌آوری شهر ایلام بر مبنای راهبردهای جهانی تاب‌آوری با مقدار میانگین 42/2 درصد کمتر از حد مبنا (3) است که نشان می‌دهد وضعیت تاب‌آوری شهر ایلام با وضعیت مطلوب فاصله داشته و نامطلوب ارزیابی می‌شود. ابعاد تاب‌آوری اقتصادی، اجتماعی، نهادی، طبیعی و کالبدی با وضعیت مطلوب تاب‌آوری فاصله داشته و به سمت آسیب‌پذیری گرایش دارد. تفاوت معنادار بین تاب‌آوری بافت‌های فرسوده و حاشیه‌نشین با نواحی شهری دارای بافت جدید بیانگر سطوح متفاوت آسیب‌پذیری در سطح مناطق و نواحی محدوده موردمطالعه است. نتایج آزمون تی (Test –T) پرسشنامه مبتنی بر نظر خبرگان حاکی از آن است که راهبردهای بین‌المللی تاب‌آوری در صورت اجرا در تقویت تاب‌آوری جوامع محلی (ایلام) مؤثر می‌باشد که این امر استفاده از تجارب جهانی و لزوم بازنگری در راهبردهای کاربردی در حوزه تاب‌آوری شهری را یادآور می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احمدزاده کرمانی، حمید و امین­زاده گوهرریزی، بهرام (1399) ارزیابی ابعاد تاب‌آوری شهری با استفاده از روش میانگین مجموع فواصل از حد بهینه (مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری مشهد)، فصلنامه هویت شهر، دوره 14، شماره 1، صص. 33-44.
  2. ارایدین، آیدا و تاسان کوک، تونا (1395) تفکر تاب‌آوری در برنامه‌ریزی شهری، خوارزمی، امید علی، ندایی، امین، شاد دل، لیا، چاپ اول، تهران: نشر بازتاب.
  3. بابایی، جواد و صادقی، فاطمه (1394) نقش جوامع محلی در چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا، هفتمین کنفرانس بین‌المللی جامع مدیریت بحران، 1394، تهران، صص.12-1.
  4. بهتاش، محمدرضا؛ پیر بابایی، محمدتقی؛ کی نژاد، محمدعلی؛ آقا بابایی، محمدتقی (1391) تعیین ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهرهای اسلامی، فصلنامه شهرهای ایرانی اسلامی، دوره 3، شماره 9، صص. 121-113.
  5. بهتاش، محمدرضا؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیر بابایی، محمدتقی؛ عسگری، علی (1392) ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، صص. 43-33.
  6. پریور، پرستو؛ فریادی، شهرزاد؛ یاوری، احمدرضا؛ صالحی، اسماعیل؛ هراتی، پگاه (1392) بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط‌زیست شهری (نموند موردی: مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران)، فصلنامه محیط‌شناسی، دوره 39، شماره 65، صص.132-123.
  7. پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت الله؛ ابدالی، یعقوب؛ الله قلی پور کهرالانی، سارا (1398) تحلیل معیارهای تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری در برابر زلزله با تأکید بر تاب‌آوری کالبدی مورد: منطقه 10 شهرداری تهران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 10، شماره 36، صص.20-1.
  8. توانا، مصطفی و صوفی نیستانی، مینا (1395) ارزیابی میزان تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری نمونه موردمطالعه: محله سیروس، تهران، همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی ایران، 23 اردیبهشت 1395، گرگان، صص.11-1.
  9. جزایری، الناز؛ صمدزاده، رسول؛ حاتمی نژاد، حسین (1398) ارزیابی ظرفیت تاب‌آوری شهری در برابر خطر زمین‌لرزه با تأکید بر ابعاد اجتماعی و نهادی. مطالعه موردی منطقه 12 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره 12، شماره 45، صص.198-184.
  10. حسن‌زاده، آرمان و قطبی، مریم (1395) بومی‌سازی چارچوب سندای در سکونتگاه‌های حاشیه شهرها نمونه موردی: محله الله‌آباد شهر کرمان، هشتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران، 1395، تهران، صص.12-1.
  11. داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394) سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین، مدیریت بحران، دوره 4، شماره 8، صص.84-73.
  12. داوری، علی و رضازاده، آرش (1393) مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS، چاپ اول، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
  13. دفتر سازمان ملل متحد دفتر کاهش مخاطرات (1394) چارچوب سند سندای برای کاهش خطر 2015-2030، محقق، مصطفی، استاد تقی زاده، عباس، کریم لو، کیوان، تهران: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران.
  14. رضایی، محمدرضا (1392) ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران، فصلنامه مدیریت بحران، دوره 2، شماره 3، صص.38-27.
  15. رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزگار، اکبر (1389) تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM)، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 15، شماره 4، صص.41-10.
  16. سازمان مسکن و شهرسازی استان ایلام (1397).
  17. سرور، هوشنگ و کاشانی اصل، امیر (1395) ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله، فصلنامه آمایش محیط، دوره 9، شماره 34، صص.108-87.
  18. سلطانی، علی؛ خضرائی، هانیه؛ موسوی، سیده بهاره (1396) برنامه‌ریزی کاربری زمین به‌منظور ارتقا تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی، فصلنامه طراحی مهندسی و اکولوژیکی منظر، دوره 3، شماره 3، صص.12-1.
  19. شکری فیروز جاه، پری (1397) سنجش میزان تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 13، شماره 3، صص.663-678.
  20. شماعی، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ علی حسینی، رحمان (1398) تحلیل فضایی تاب‌آوری شهری در محله‌های بخش مرکزی شهر تبریز، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 7، شماره 2، صص.374-349.
  21. طلاچیان، مرتضی؛ غلامی، محمدجواد؛ شهریاری، سید کمال‌الدین (1398) مرور سیستماتیک شناسایی ابعاد مؤلفه‌ها و شاخص‌های تاب‌آوری شهری با بررسی چالش‌ها و فرصت‌ها، فصلنامه شهر ایمن، دوره 2، شماره 8، صص.19-1.
  22. طهماسبی، قباد؛ علی عزیزی، کاوه؛ فرجی، میلاد (1396) مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وقوع سیل در شهر ایلام، سومین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، 1396، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص.9-1.
  23. کاظمی، داوود و عندلیب، علیرضا (1394) تدوین چارچوب مفهومی جهت سنجش تاب‌آوری شهرها در برابر بحران‌های طبیعی زلزله، کنفرانس بین‌المللی انسان، معماری، عمران و شهر، 1394، تبریز، صص.13-1.
  24. کاظمیان، غلامرضا؛ باقری، هانیه؛ شجاعی، مرضیه (1393) بررسی میزان حمایت از مفهوم تاب‌آوری شهری در قوانین شهری ایران، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، 1393، تهران، صص.17-1.
  25. کلانتری، خلیل (1392) مدل‌سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی با برنامه Lisrel و Simplis، چاپ دوم، تهران: نشر فرهنگ صبا.
  26. لنگرنشین، علی؛ ارغان، عباس؛ کرکه آبادی، زینب (1398) سنجش شاخص کالبدی- محیطی تاب‌آوری در بافت‌های شهری تهران در راستای ارائه مدلی بومی برای تاب‌آوری کلان‌شهرهای ایران مطالعه موردی: محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 9، شماره 2، صص.692-669.
  27. مرکز آمار ایران (1395) نتایج تفصیلی سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن.
  28. نظم­فر، حسین و پاشازاده، اصغر (1397) ارزیابی تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی مطالعه موردی: شهر اردبیل، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره 8، شماره 27، صص.116-101.
  29. Ahmadzadeh Kermani, Hamid. & Aminzadeh Goharrizi, Bahram. (2015) Evaluation of urban resilience dimensions using the mean of total distances from the optimal limit (Case study: District 9 of Mashhad Municipality), Journal of City Identity, Vol.14, No.1, pp.33-44. [In Persian].
  30. Alexander, D. (2011) Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers, Journal of Seismology and Earthquake Engineering, Vol.13, No.2, pp.109-11.
  31. Araydin, Aida. & Tasan Kook, Tuna. (2016) Resilience Thinking in Urban Planning, Kharazmi, Omid Ali, Nedayi, Amin, Shad Del, Lia, First Edition, Tehran, Publisher Bazetab. [In Persian].
  32. Babaei, Javad. & Sadeghi, Fatemeh. (2015) The role of local communities in the Sendai framework for disaster risk reduction, Seventh Comprehensive International Conference on Crisis Management, Tehran. [In Persian].
  33. Behtash, Mohammad Reza. & Ki Nejad, Mohammad Ali. & Pir Babaei, Mohammad Taghi. & Asgari, Ali. (2013) Evaluation and analysis of dimensions and components of resilience in Tabriz metropolis Journal of Fine Arts - Architecture and Urban Planning, Vol.18, No.3, pp. 43-33. [In Persian].
  34. Behtash, Mohammad Reza. & Pir Babaei, Mohammad Taghi. & Ki Nejad, Mohammad Ali. & Agha Babaei, Mohammad Taghi. (2012) Determining the dimensions and components of resilience of Islamic cities, Iranian Islamic Cities Quarterly, Vol.3, No.9, pp.121-113. [In Persian].
  35. Dadashpour, Hashem. & Adeli, Zeinab. (2015) Measuring resilience capacities in Qazvin urban complex, Crisis Management, Vol.4, No.8, pp.73-84. [In Persian].
  36. Davari, Ali. & Rezazadeh, Arash. (2014) Structural Equation Modeling with PLS Software, First Edition, Tehran: Jihad Daneshgahi Publishing. [In Persian].
  37. Gasparini, P. & Manfredi, G. & Asprone, D. (2014) Resilince sustainability in relation to natural disasters, Springer International, Vol.3, No.1, pp.1-150.
  38. Hassanzadeh, Arman. & Ghotbi, Maryam. (2016) Localization of Sendai framework in suburban settlements Case study: Allahabad neighborhood of Kerman, 8th International Conference on Comprehensive Crisis Management, Tehran, [In Persian].
  39. Housing and Urban Development Organization of Ilam Province (2017). [In Persian].
  40. Jazayeri, Elnaz. & Samadzadeh, Rasool. & Hatami Nejad, Hossein. (2019) Evaluation of urban resilience capacity against earthquake risk with emphasis on social and institutional dimensions. Case Study of Tehran Region 12, Journal of Environmental Management, Vol.12, No.45, pp. 184-198. [In Persian].
  41. Kalantari, Khalil. (2013) Structural Equation Modeling in Socio-Economic Research with Lisrel and Simplis Program, Second Edition, Tehran: Farhang Saba Publishing. [In Persian].
  42. Kazemi, Davood. & Andalib, Alireza. (2015) Developing a conceptual framework for measuring the resilience of cities to natural earthquake crises, International Conference on Human, Architecture, Civil and Urban, Tabriz, pp.1-13. [In Persian].
  43. Kazemian, Gholamreza. & Bagheri, Hanieh. & Shojaei, Marzieh. (2014) A Study of Support for the Concept of Urban Resilience in Iranian Urban Law, First National Conference on Urban Planning, Urban Management and Sustainable Development, Tehran, pp. 1-17. [In Persian].
  44. Klein, R. J. & Nicholls. (2003) Thomalla, Resilience to natural hazards: how useful is this concept?, Environmental Hazards, Vol.5, No.1-2, pp.35-45.
  45. Langarnshin, Ali. & Arghan, Abbas. & Karkabadi, Zeinab. (2019) Measurement of physical-environmental resilience index in urban contexts of Tehran in order to provide an indigenous model for resilience in metropolitan areas of Iran Case study: Tajrish, North Janatabad and Ferdowsi neighborhoods of Tehran), Geography Quarterly, Vol.9, No.2, pp. 669-692. [In Persian].
  46. Maguire, B. & Hagen, P. C. (2007) Disasters and communities: understanding social resilience, The Australian Journal of Emergency Management, Vol.22, No.2, pp.16-20.
  47. Mayunga, J. S. (2007) Understanding and applying the concept of community disaste resilience: A capital-based approach", A Draft Working Paper Prepared for the Summer for Social, Vulnerability and Resilience Building, Vol.17, No.5, pp.1-26.
  48. Miles, S. B. (2015) Foundations of community disaster resilience: well-being, identity, services, and capitals, Environmental Hazards, Vol.14, No.2, pp.113-151.
  49. Mileti, D. (1999) Disasters by design: a reassesment of natural hazards in the united states, Natural and Hazards and disaster.Washington D.c. Joseph Henry press.
  50. Nazmfar, Hossein. & Pashazadeh, Asghar. (2018) Evaluation of urban resilience against natural hazards Case study: Ardabil city, Quarterly Journal of Space Geography, Vol.8, No.27, pp. 101-116. [In Persian].
  51. Poorahmad, Ahmad. & Ziari, Keramatullah. & Abdali, Yaqub. & Allah Gholipour Kahralani, Sara. (2)019 Analysis of resilience criteria in urban worn-out tissue against earthquakes with emphasis on physical resilience Case: District 10 of Tehran Municipality, Journal of Urban Research and Planning, Vol.10, No.36, pp.1-20. [In Persian].
  52. Prior, swallow. & Faryadi, Shahrzad. & Yavari, Ahmad Reza. & Salehi, Ismail. & Herati, Pegah. (2013) Development of Ecological Sustainability Strategies to Increase Urban Environmental Resilience (Case Study: Districts 1 and 3 of Tehran Municipality), Environmental Quarterly, Vol.39, No.65, pp.132-123. [In Persian].
  53. Rafieian, Mojtaba. & Rezaei, Mohammad Reza. & Askari, Ali. & Parhizgar, Akbar. (2010) Explaining the concept of resilience and its indexing in community-based disaster management (CBDM), Quarterly Journal of Spatial Planning and Planning, Vol.15, No.4, pp.10-41. [In Persian].
  54. Rezaei, Mohammad Reza. (2013) Assessing the economic and institutional resilience of urban communities against natural disasters Case study: Earthquake in Tehran neighborhoods, Crisis Management Quarterly, Vol.2, No.3, pp. 27-38. [In Persian].
  55. Ribeiro, P.J.G. &Goncalves, L. (2019) Urban resilience: a conceptual framework, sustantainable cities and society, Vol.50, pp.1-11.
  56. Sarvar, Houshang. & Kashani Asl, Amir. (2016) Assessing the physical vulnerability of Ahar city against earthquake crisis, Environmental Planning Quarterly, Vol.9, No.34, pp. 87-108. [In Persian].
  57. Shamai, Ali. & Sasanpour, Farzaneh. & Ali Hosseini, Rahman. (2019) Spatial analysis of urban resilience in the neighborhoods of the central part of Tabriz, Journal of Urban Planning Geography Research, Vol.7, No.2, pp.349-374. [In Persian].
  58. Shokri Firooz Jah, Peri. (2018) Measuring the resilience of cities against natural hazards, planning studies of human settlements, Vol.13, No.3, pp.663-678. [In Persian].
  59. Soltani, Ali. & Khazraei, Hanieh. & Mousavi, Seyedeh Bahareh. (2017) Land use planning to improve the resilience of cities against natural hazards, Journal of Landscape Engineering and Ecological Design, Vol.3, No.3, pp. 12-1. [In Persian].
  60. Statistics Center of Iran. (2016) Detailed Results of General Population and Housing Censuses, 2016. [In Persian].
  61. Suarez, M. & Baggethun, E.G. & Benayas, J. & Tilbury, U. (2016) Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities, Sustainability,Vol.8, No.774, pp.1-19.
  62. Tahmasebi, Ghobad. & Ali Azizi, Kaveh. & Faraji, Milad. (2017) The most important factors affecting the occurrence of floods in Ilam city, the third annual conference on architectural research, urban planning and urban management, 1396, Sistan and Baluchestan University, pp. 1-9. [In Persian].
  63. Talachian, Morteza. & Gholami, Mohammad Javad. & Shahriari, Seyed Kamaluddin. (2019) Systematic review of identifying the dimensions of components and indicators of urban resilience by examining challenges and opportunities, Shahraiman Quarterly, Vol.2, N.8, pp.1-19. [In Persian].
  64. Tavana, Mostafa. & Sufi Neyestani, Mina. (2016) Evaluation of resilience in dilapidated urban fabric of the study sample: Sirus neighborhood, Tehran, National Conference on Key Topics in Civil Engineering, Architecture and Urban Planning of Iran, May 13, 2016, Gorgan, pp. 1-11. [In Persian].
  65. United Nations Office at Risk Reduction (2015) Sendai Document Framework for Risk Reduction 2015-2030, Mohaghegh, Mostafa, Professor Taghizadeh, Abbas, Karim Lou, Keyvan, Tehran, Tehran Crisis Prevention and Management Organization. [In Persian].
  66. Xun, X. & Yuan, Y. J. N. H. (2020) Research on the urban resilience evaluation with hybrid multiple attribute TOPSIS method: an example in China, the international society for the prevation and mitigation of natural hazards, Vol.103, No.1, pp.555-577.
  67. Zhang, X. & Li, H. (2018) Urban resilience and urban sustainability: what we know and what do not know, Cities, Vol.72, No.83, pp.141-148.
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 1
اردیبهشت 1400
صفحه 105-123

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار