تحلیل عوامل کلیدی کاهش کیفیت زندگی در پیرامون مناطق تجاری مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

4 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22034/jsc.2020.234851.1255

چکیده

بخش مرکزی که حوزه هویتی شهر محسوب می‌شود، به‌واسطه عملکردهای چندگانه شهری (اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی و سیاسی) بهترین چشم‌انداز و جلوه‌گاه فرهنگ انسانی است و کیفیت زندگی شهروندان را نشان می‌دهد. لکن اگر در جریان رشد و توسعه لجام‌گسیخته کارکردهای متنوع آن مورد غفلت واقع شوند منجر به ایجاد تعارض می‌شود، ازجمله این تعارضات تمایل بخش تجاری به ادامه بقا در مرکز شهر نزدیک به بخش‌های مسکونی است که استفاده از تسهیلات زیرساختی و فرصت‌های مالی- اقتصادی موجود در این نواحی را امکان‌پذیر می‌سازد. این درحالی‌که ست که توانایی این بافت‌ها در تأمین نیازهای معاصر شهروندان در طول زمان کاهش‌یافته و به‌تبع آن کارایی بافت و کیفیت زندگی نیز در سطح پایینی قرار می‌گیرد، به‌نحوی‌که موضوع تَرک شدن، به‌شدت این بافت‌ها را تهدید می‌کند، بنابراین هدف این پژوهش تحلیل روابط علی و شناسایی عوامل کلیدی کاهش‌دهنده کیفیت زندگی در مراکز شهر یعنی در منطقه 12 تهران، در سطح خرد شهری است. بدین منظور از تحلیل تفسیری ساختاری در نرم‌افزار میک‌مک استفاده‌شده است. نمونه‌گیری در این پژوهش با استفاده از روش‌های نمونه‌گیری هدفمند و متوالی در قالب دلفی دومرحله‌ای انجام‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با توجه به ماتریس روابط غیرمستقیم، متغیرهای «ناکارآمدی سیاست‌گذاری‌ها»، «سرمایه‌داری غیرم ولد» که شاخص‌های مدیریتی و نهادی محسوب می‌شوند، در پایین‌ترین سطح (بنیادی)، قرار داشته و بیشترین تأثیرگذاری غیرمستقیم را در شبکه روابط بین متغیرها به‌جای گذاشته‌اند. این متغیرها به‌عنوان تغییرهای کلیدی برای ارتقا یا تنزل سطح کیفی زندگی در مرکز شهر شناخته می‌شوند.
 

کلیدواژه‌ها


1)    آروین، محمود و زنگنه، سعید (1399) تحلیل موانع بهره‌گیری از رویکرد توسعه میان افزا، فصلنامه شهر پایدار، بهار 1399، دوره 3، شماره 1، صص. 87-71.
2)    بهزاد فر، مصطفی و شکیبامنش، امیر (1387) جایگاه راهنماهای طراحی در فرآیند طراحی شهری و نقش آن‌ها در ارتقاء کیفیت فضاهای شهری، فصلنامه آرمان‌شهر: معماری و شهرسازی، زمستان 1387، دوره 1، شماره 1، صص. 16-1.
3)     پامیر، سای (1389) آفرینش مرکز شهری زنده، مترجم: مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
4)    پل، ریک ون (1390) رویکردها و روش‌های سنجش کیفیت محیط مسکونی شهری، ترجمه مجتبی رفیعیان و جمشید مولودی، چاپ اول، تهران: انتشارات آذرخش.
5)    پوراحمد، احمد؛ سیف‌الدینی، فرانک؛ پرنون، زیبا (1390) مهاجرت و تغییر کاربری اراضی در اسلامشهر، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، پاییز 1390، دوره 2، شماره3، صص.150-131.
6)     توانا، مصطفی و احمدی، بهمن (1394) بهسازی و نوسازی بافت فرسوده مرکز شهر ارومیه با تأکید بر توسعه پایدار شهری، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، شیراز.
7)     حاتمی نژاد، حسین؛ فرهودی، رحمت الله؛ محمدپور، مرتضی (1387) تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، پاییز 1387، دوره 41، شماره 61، صص. 85-71.
8)     حبیبی، لیلا و محمودی پاتی، فرزین (1396) از بازار تا پاساژ: تحلیلی بر سیر تحولات فضاهای تجاری مدرن در شهر تهران، مجله باغ نظر، تابستان 1396، دوره 14، شماره 49، صص. 52-43.
9)     حبیبی، سیدمحسن و سلیمی، جواد (1376) استخوان‌بندی شهر تهران، چاپ یکم، تهران: سازمان مشاور مهندسی.
10)  حبیبی، سیدمحسن (1387) کتاب از شار تا شهر، چاپ پانزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11)  خالو باقری، مهدیه (1391) رویارویی با نابرابری فضایی ضمن به‌کارگیری برنامه‌ریزی مبتنی بر ارتقا کیفیت زندگی؛ (موردمطالعه: منطقه 13 شهر تهران)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، زمستان 1391، دوره 1، شماره 1، صص. 67-49.
12)  فروهر، امیر و خیرالدین، رضا (1394) تجاری شدن جداره‌های شهری و تأثیر آن بر کیفیت فضایی محلات مسکونی، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا، تابستان 1394، دوره 6، شماره 20، صص. 84-63.
13)  داداش‌پور، هاشم و روشنی، صالح (1391) شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت محیط مسکونی در محله‌های قدیمی (مطالعه موردی: محله سنگلج تهران)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، زمستان 1391، دوره 3، شماره 10، صص. 84-71.
14) رفیعیان، مجتبی؛ براتی، ناصر؛ آرام، مرضیه (1389) سنجش ظرفیت فضاهای بدون استفاده در مرکز شهر قزوین، فصلنامه معماری و شهرسازی، پاییز 1389، دوره 3، شماره 5، صص. 61-45.
15) زبردست، اسفندیار و نورائی، همایون (1395) سنجش کیفیت زندگی در قلمرو مسکن در بافت‌های فرسوده واجد ارزش تاریخی شهر اصفهان، نشریه هنرهای زیبا، زمستان 1395، دوره 21، شماره 4، صص. 29-38.
16) سازمان نوسازی شهرداری تهران (1388) طرح پژوهشی آسیب‌شناسی طرح‌های نوسازی محله سیروس.
17)  سالاری مقدم، زهرا؛ زیاری، کرامت الله؛ حاتمی­نژاد، حسین (1398) سنجش و ارزیابی زیست پذیری محلات شهری، فصلنامه شهر پایدار، پاییز 1398، دوره 2، شماره 3، صص.58-41.
18) شوهان، علیرضا و مکوندی، مهدی (1392) بررسی نقش کیفیت محیط مسکونی در مهاجرت‌های درون‌شهری، همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان.
19) صیامی، قدیر؛ اختری تکله، اکرم؛ خانی زاده، محمدعلی (1395) سنجش معیارهای سرزندگی اقتصادی بازارهای تاریخی ایران با رویکرد بازآفرینی، فصلنامه آمایش محیط، پاییز 1395، دوره 9، شماره 34، صص.26-1.
20)  ضرابی، اصغر (1391) تحلیلی بر کاربری اراضی CBD در کلان‌شهرهای ایران، مجله برنامه‌ریزی فضایی، پاییز 1391، دوره 2، شماره 2، صص.104-81.
21) فرجام، رسول (1392) تحلیل فضایی توسعه ترکیبی کاربری‌ها و زوال بخش مرکزی شهر مطالعه موردی: کلان‌شهر شیراز، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، به راهنمایی محمد سلیمانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران.
22)  فرجام، رسول (1395) تحلیل عوامل مؤثر بر کاهش کیفیت محیطی بخش مرکزی شهرها، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تابستان 1396، دوره 7، شماره 26، صص.176-161.
23)  فرجام، رسول؛ قره­بگلو، مینو؛ ابراهیمی­نژاد، احد؛ جاویدمهر، ملیحه (1396) ارزیابی مراکز شهری مبتنی بر رویکرد پاسخ‌دهی محیطی، فصلنامه مطالعات شهری، تابستان 1397، دوره 7، شماره 27، صص.16-3.
24)  قربانیان، مهشید (1389) بازسازی بخش مرکزی شهرها، نشریه معماری و شهرسازی ایران، تابستان 1389، دوره 1، شماره 1، صص.90-77.
25) سلیمانی مهرنجاتی، محمد؛ زنگانه، احمد؛ کرمی، تاج‌الدین؛ آهنگری، نوید (1398) تحلیل پیامدهای تراکم کاربری‌های شهری و فرا شهری بر کارکرد محله‌ای، فصلنامه مطالعات و ساختار کارکرد شهری، زمستان 1397، دوره 5، شماره 17، صص. 169-142.
26)  کلانتری خلیل‌آباد، حسین و پوراحمد، احمد (1384) مدیریت و برنامه‌ریزی احیا ناحیه تاریخی شهر یزد، پژوهش‌های جغرافیایی، زمستان 1384، دوره 4، شماره 54، صص.92-77.
27)  کوکبی، افشین (1386) معیارهای ارزیابی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری، نشریه هویت شهر، پاییز و زمستان 1386، دوره 1، شماره 1، صص.85-76.
28)  گودرزی، غزاله؛ بهزادفر، مصطفی؛ زیاری، یوسفعلی (1398) واکاوی اثر تغییرات کالبدی بافت تاریخی بر حافظه تاریخی شهروندان، فصلنامه شهر پایدار، تابستان 1398، دوره 2، شماره 2، صص.69-53.
29) لاله پور، منیژه (1398) تحلیلی بر سیاست‌ها و قوانین زمین شهری با تأکید بر رویکرد مقابله با سوداگری در بازار زمین شهری، فصلنامه آمایش محیط، زمستان 1398، دوره 12، شماره 47، صص. 206-83.
30)  لشکری، الهام و خلج، مهرشاد (1393) سنجش کیفیت محیط شهری با رویکرد مکان محور، چاپ اول، تهران: انتشارات گنج هنر.
31)  مشهدی­زاده دهاقانی، ناصر (1386) تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری، چاپ دهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
32)  مکرونی، گلایول؛ ایران‌دوست، کیومرث؛ حبیبی، کیومرث (1394) ارزیابی کیفیت زندگی در مرکز شهر سنندج، پاییز 1394، دوره 14، شماره 13، صص.18-5.
33) منصوری، سیدامیر و حبیبی، امین (1389) تبیین و ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقای نقش منظر در پایداری محیط بررسی موردی رودخانه خشک شیراز، مجله باغ نظر، زمستان 1389، دوره 7، شماره 15، صص. 78-63.
34) موحد، علی (1385) احیای بازارهای تاریخی هویت بخشی به فضای کالبدی شهر، همایش منطقه‌ای معماری کویر، دانشگاه آزاد واحد اردستان.
35) مهدی­زاده، جواد؛ مطلق، محمدتقی؛ امیری، مهین دخت؛ صراف­زاده، هایده (1392) برنامه‌ریزی تجربیات راهبردی توسعه شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران)، چاپ اول، تهران: آرمانشهر.
36)  Henshall, John. (2019) Downtown Revitalization and Delta Blues in Clarksdale,editiona1, Publisher: Springer Singapore.
37)  Dionysia, Lambiri. & Bianca, Biagi. (2006) Quality of Life in the Economic and Urban Economic Literature, Centro di Ricerche Economiche Nord SUD Journal, Vol.84, No.1, pp.1-25.
38)  Kennedy, Lawson Smith. (2005) Why Downtown Should Matter to Planning Commissioners, Planning Commissioners Journal, Vol.4, No.57, pp.1-3.
39)  Hande, Yalcinta. (2008) Evaluating the Impact of Urban Competitive Advantage on Economic Revitalization of Deprived Inner Cities through (Case Study: Held in Istanbul), PHD Thesis in School of Engineering and sciences of Izmir, Institute of Technology. Turkey.
40)  Uijeong, Hawang. & Myungje, Woo. (2020) Analysis of Inter Relationships between Urban Decline and Urban Sprawl, Sustainability Journal, Vol.12, No.4, pp.1-23