بازشناسی مؤلفه‌های شکل‌دهنده سرزندگی خیابان به‌مثابه ارتقاء کیفیت زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک مطالعه موردی: خیابان شهید چمران شیراز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

سرزندگی یکی از مؤلفه‌های اصلی تأمین‌کننده کیفیت مطلوب فضای شهری است. محیط‌های شهری سرزنده، زمینه‌ساز ایجاد و افزایش سرمایه‌های اجتماعی می‌باشند. ازآنجاکه امروزه شاهد تنزل سرزندگی در عرصه‌های عمومی و متعاقباً کاهش حضور داوطلبانه مردم در فضاهای شهری هستیم، ضروری به نظر می‌رسد که در پی ساخت محیط‌های شهری سرزنده‌تر باشیم. هدف از انجام پژوهش حاضر بازشناسی مؤلفه‌های مؤثر بر سرزندگی و تأیید مؤلفه‌ها در خیابان شهید چمران شهر شیراز می‌باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، توصیفی-تبیینی و ازلحاظ کاربست نتایج، کاربردی و ازلحاظ روش‌شناسی، کمی است. روش تحقیق از نوع همبستگی رگرسیون و تحلیل عاملی می‌باشد. در این تحقیق در ابتدا بامطالعه مبانی نظری و پیشینه پژوهش ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر در سرزندگی خیابان‌های شهری مورد شناسایی قرارگرفته و در غالب مدل جامع تبیین شد. بر اساس نتایج می‌توان بیان کرد مؤلفه‌های بازشناسی شده سرزندگی شهری شامل مؤلفه کالبدی-عملکردی با متغیرهای عملکرد، ایمنی، نظارت جمعی، دسترسی، خوانایی کالبدی و آسایش اقلیمی، مؤلفه زیباشناختی با متغیرهای تنوع، نورپردازی، نفوذپذیری و خوانایی و جذابیت بصری، مؤلفه زیست‌محیطی با متغیرهای سایه‌اندازی محیط، پوشش گیاهی و عاری بودن از آلودگی و مؤلفه فرهنگی و اجتماعی و متغیرهای آسایش اجتماعی و روانی، هویت برجسته و منحصربه‌فرد، ارزش‌های فرهنگی و تعاملات اجتماعی می‌باشد. در ادامه این مدل با استفاده از با استفاده از ابزار پرسشنامه و نرم‌افزار AMOS در خیابان شهید چمران شهر شیراز موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی مؤلفه‌های بازشناسی شده در خیابان شهید چمران شهر شیراز نشان داد، ارتباط معناداری بین مؤلفه‌های پژوهش و متغیرهای آن‌ها و همچنین بین مؤلفه‌های پژوهش برقرار است. همچنین بیشترین وزن استاندارد مربوط به ارتباط بین مؤلفه‌های زیباشناختی و کالبدی-عملکردی می‌باشد که بیان‌کننده همبستگی بالای این دو مؤلفه است. به‌طورکلی می‌توان بیان کرد این مدل دارای برازش خوبی برای خیابان چمران شهر شیراز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


1)      اخوان، آرمین؛ صالحی، ابراهیم؛ طغیانی، شیرین (1397) ارزیابی تأثیر عوامل محیطی کالبدی بر سرزندگی و کیفیت خیابان‌های شهری (مطالعه موردی: خیابان‌های نادر و انقلاب شهر ساری(، مجله جغرافیا و پایداری محیط، دوره 2، شماره 27، صص. 29-15.
2)      امین زاده، بهناز و دائمی نژاد، فرامرز (1381) ملاحظات محیطی در طراحی و بهسازی خیابان‌های شهری، مجله هنرهای زیبا، تابستان 1381 ، شماره 11، صص. 61 – 50.
3)      پاکزاد، جهانشاه (1386) راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات شهید بهشتی.
4)      حبیبی، کیومرث؛ نسترن، مهین؛ محمدی، مهرداد (1395) سنجش و ارزیابی کیفیت فضاهای عمومی شهری و نقش آن در افزایش کیفیت زندگی (مورد شناسی: خیابان نظر شرقی اصفهان)، مجله جغرافیا و آمایش شهری، دوره6، شماره 19، صص. 180-161.
5)      صرافی، ساقی؛ محمدی، محمدرضا؛ شریف نژاد، مجتبی (1392) بررسی سرزندگی در خیابان‌های شهری (مطالعه موردی: خیابان مسجد جامع یزد) پنجمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، 4 اردیبهشت 1392، دانشگاه فردوسی مشهد، صص. 15-1.
6)      صفاری نیا، مجید (1393) مقدمه‌ای بر روانشناسی شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات تیسا.
7)      صفایی رینه،‌ مصطفی (1395) تحلیل نقش پیاده راه‌های شهری در ارتقا سرزندگی فضاهای شهری) مطالعه موردی پیاده راه میدان امام حسین ) ع ((، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی استاد احمد پوراحمد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
8)      علی پور اصفهانی، مریم؛ زمانی، بهادر؛ شاهیوندی، احمد (1397) تدوین مدل نظری مؤلفه‌های مؤثر بر سرزندگی اجتماعی خیابان (موردمطالعه: خیابان تاریخی سپه، اصفهان(، دو فصلنامه مرمت و معماری ایران، دوره1، شماره 15، صص.136-115.
9)      عادلی، مینا؛، عبدالله زاده فرد، علیرضا؛ شکور، علی (1396) بررسی تأثیر ابعاد اجتماعی بر میزان استفاده مردم از فضاهای فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی عمومی شهری ) نمونه موردی: تفرجگاه چمران حدفاصل پل شهیدان شیخی تا نیایش شهری، چشم‌انداز زاگرس،دوره9، شماره 31، صص.22-1.
10)   گلچین مقدم، امید و اسماعیل‌پور، نجمه (1393) طراحی سازمان بصری مطلوب خیابان‌های شهری با تکیه‌بر توقعات کیفی مردم، (مطالعه موردی: خیابان فرحزادی-تهران)، همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری و شهرسازی، 19 مهر 1393، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، صص. 13-1.
11)   مصلی نژاد، علی؛ موحد، خسرو؛ کشمیری، هادی (1395) ارزیابی تأثیر عناصر کالبدی معماری بر ارتقای سرزندگی شهروندان در معابر شهری (مورد مطالعاتی: خیابان عفیف‌آباد در شهر شیراز)، فصلنامه آرمان‌شهر، دوره11، شماره 25، صص.188-177.
12)   رجبعلی، مریم (1391) اصول عمومی و رهنمودهای طراحی شهری جهت ارتقاء کیفیت سرزندگی فضای شهری با رویکرد مکان سازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی استاد کامران ذکاوت، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
13)   با حقیقت، حمیدرضا؛ پرویزی، رضا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ نمازی جوکندان، سپیده (1394) بررسی میزان تأثیرگذاری عناصر معماری بومی بر سرزندگی شهروندان در محلات بافت قدیم رشت (نمونه موردی: محله ساغری سازان)، فصلنامه مدیریت شهری، دوره14، شماره 40، صص. 284-269.
14)   نصری، سید رضا و حسنخانی، مهنوش (1396) شهر و سرزندگی (پژوهشی در باب مؤلفه‌های سرزندگی فضاهای شهری)، چاپ اول، تهران: انتشارات گوهر دانش.
15)   Babaei, Mohammadreza. & Shahin, Zoovarzi. & Rahbarimanesh, Kamal. (2015) A Study on the Effective Factors in the Vitality of Residential Complexes The Case Study of Azadegan, Lakan and Golsar Residential Complexes in Rasht, Space Ontology International Journal, Vol.4, No.14, pp.53-64.
16)   Cowan, Robert. (2005) Dictionary of urbanism, streetwise press.
17)   Forsyth, Ann. & Hearst, Mary. & Oakes, Michael. & Schmitz, Kathryn (2008) Design and Destinations: Factors Influencing Walking and Total Physical Activity, Urban Studies, Vol.45, pp. 1973-1996.
18)   Gjerde, Morten. (2011) Visual Evaluation of Urban Streetscapes: How do Public Preferences Reconcile with Those Held by Experts?, Urban Design International, Vol.16, pp.153-161.
19)   Jin, Xiaobin. & Long, Ying. & Sun, Wei. &  Lu, Yuying. & Yang, Xuhong. & Tang, Jingxian. (2017) Evaluating cities' vitality and identifying ghost cities in China with emerging geographical data, The journal of Cities, Vol.63, pp 98–109
20)   Jalaladdini, Siavash. & Oktay, Derya. (2012) Urban public spaces and vitality: a socio-spatial analysis in the streets of Cypriot towns, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol.35, pp.664-674
21)   Jacobs, Jane (2016) The death and life of great American cities. Vintage.
22)   Moudon, Anne Vernez. (1991) Public streets for public use US: Colombia university press.
23)   Montgomery, John. (1998) Making a city: Urbanity, vitality, and urban design, Journal of Urban Design, Vol.3, pp.93-116.
24)   Portella, Adriana Araujo. (2007) Evaluating Commercial Signs in Historic Streetscapes: the Effects of the Control of Advertising and Signage on User’s Sense of Environmental Quality, PhD diss., Oxford Brookes University
25)   Kooshali, Atefeh. & Deljooy, Amir Reza. & Karimi Azeri, Parvizi, Reza. (2015) Effect of Environmental Physical Elements in Creating Residential Complex's Vitality for the Enhancement of Social Interactions, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol.201, pp. 255-264
26)   Rastegar, Nilofar. & Ahmadi, Maral. & Malek, Mandana (2014) Factors affecting the vitality of streets in downtown Johor Bahru city, Indian Journal of Scientific Research, Vol.7, pp.361-374
27)   Säumel, Ina. & Weber, Frauke, Kowarik. (2016) Toward Livable and Healthy Urban Streets: Roadside Vegetation Provides Ecosystem Services Where People Live and Move, Environmental Science & Policy, Vol.62, pp 24-33
28)   Sung, Hyun-Gun. & Go, Doo-Hwan. & Choi, Chang Gyu. (2013) Evidence of Jacobs’s street life in the great Seoul city: Identifying the association of physical environment with walking activity on streets, Cities, Vol.35, pp.164-173
29)   Shamsuddin, Shuhana. & Hassan, Nur Rasyiqah Abu. & Bilyamin, Siti Fatimah Ilani. (2012) Walkable environment in increasing the livability of a city, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol.50, pp. 167-178
30)   Sung, Hyungun, & Lee, Sugie. (2015) Residential built environment and walking activity: Empirical evidence of Jane Jacobs’ urban vitality, Transportation Research Part D: Transport and Environment, Vol.41, pp.318-329
31)   Samvati, Sahar. & Nikookhooy, Mona. & Izadi, Mohammad Saied. (2013) The role of vitality and viability of urban streets in enhancement the quality of pedestrian-oriented urban venues, Journal of Basic and Applied Scientific Research, Vol.3, No.7, pp. 554-561
32)   Wagner, Fritz. & Caves, Roger. (2012) Community Livability: Issues and Approaches to Sustaining the Well-Being of People and Communities, Routledge, London.
33)   Xu, Xiaodong. & Xu, Xinhan. & Guan, Peng. & Ren, Yu. & Wang, Wei. & Xu, Ning. (2018) The cause and evolution of urban street vitality under the time dimension: Nine cases of streets in Nanjing City, China, Sustainability Vol.10, pp. 2797
34)   Xia, Chang. & Yeh, Anthony Gar-On. & Zhang, Anqi. (2020) Analyzing spatial relationships between urban land use intensity and urban vitality at street block level: A case study of five Chinese megacities, Landscape and Urban Planning, Vol.193, pp.1-12.
35)   Ye, Yu. & Li, Dong. & Liu, Xingjian. (2018) How block density and typology affect urban vitality: An exploratory analysis in Shenzhen, China, Urban Geography, Vol.39, pp.631-652
36)   Yue, Wenze, Chen. & Yang, Zhang. & Qun, Liu, Yong. (2019) Spatial explicit assessment of urban vitality using multi-source data: A case of Shanghai, China, Sustainability, Vol.11, pp 6-38
37)   Zarin, Shadi, Niroomand. & Morteza, Heidari. & Ali, Akbar. (2015) Physical and social aspects of vitality case study: Traditional street and modern street in Tehran, Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol.170, pp. 659-668.