ارزیابی اثرات پراکنده رویی در تغییر کاربری اراضی شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

افزایش شتابان جمعیت، الگوهای مکانی نواحی شهری را به شیوه‌ای پیچیده تغییر داده و منجر به گسترش در نواحی روستایی و پراکنده رویی شهری در مناطق اطراف و به‌خصوص این مناطق شده است، در این میان شناخت چگونگی این رشد و توسعه کالبدی شهرها از ارزش بسیار فراوانی برخوردار است، تا در برنامه‌ریزی گسترش‌های آتی یا حتی درون بافتی استفاده مطلوب شود،. بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی پراکنده رویی و تغییرات کاربری اراضی کلان‌شهر تهران در دوره‌های مختلف و تغییر کاربری نسبت به همدیگر می‌باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی، کتابخانه‌ای و مراجعه به سازمان‌های مربوطه و مراکز پژوهشی پیرامون موضوع موردمطالعه می‌باشد. برای به دست آوردن نقشه میزان تخریب اراضی پوشش گیاهی از مدل‌های Fuzzy Artmap،Lcm، جدول متناوب و نرم‌افزارهای Idrisi Selva، ARC GIS 10.4 و Google Earth استفاده‌شده و جهت سنجش پیش‌بینی گسترش آتی شهر مدل CA- Markov بکار رفته است. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نشان می‌دهد تغییر کاربری طبیعی به کاربری‌های ساخته‌شده روند رو به گسترشی داشته، به‌طوری‌که این اراضی در سال 1353 از 9 درصد به 54 درصد در سال 1397 افزایش‌یافته است و با توجه پیش‌بینی در سال 1410، اراضی ساخته‌شده به 62 درصد از کل مساحت می‌رسد، که شدت بحران زیست‌محیطی نشان را می‌دهد همچنین کاربری بایر با 71 درصد و پوشش گیاهی با 28 درصد بیشترین کاهش را به سمت کاربری ساخته‌شده داشتند و بیشترین درصد تغییرات را در زمین‌های مفید شهر تهران (اراضی آبی و اراضی پوشش گیاهی) می‌باشد، و اراضی دیگر با رشد منفی کندتری نسبت به این دو کاربری شاهد تغییر هستند که نشان از شدت بحران‌های زیست‌محیطی در آینده دارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احدنژاد روشتی، محسن؛ زلفی، علی؛ شکرپور دیزج، حسین (1390) ارزیابی و پیش‌بینی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی شهر اردبیل 1363-1400)، آمایش محیط، دوره 4، شماره 15، صص. 124-107.
  2. احدنژاد روشتی، محسن؛ عظیم زاده ایرانی، اشرف؛ نجفی، سعید (1395) مقایسه تطبیقی توسعه فیزیکی شهرهای مرزی شرق و غرب کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه. (مطالعه موردی: شهرهای زابل و پیرانشهر)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 25، شماره 98، صص. 89-74.
  3. اطهاری، کمال (1379) به‌سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 20، صص. 41-34.
  4. تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا؛ شیخی، حجت (1387) تحلیل جایگاه و نقش شهر میانی همدان در توسعه منطقه‌ای، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 7، شماره 11، صص. 64-37.
  5. رحیمی، اکبر (1393) مدل‌سازی توسعه تبریز در سال 1410 با استفاده LTM، فصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، دوره 5، شماره 10، صص. 110-99.
  6. زبردست، اسفندیار و شادزاویه، هادی (1390) شناسایی عوامل مؤثر بر پراکنده رویی شهری و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر (نمونه موردمطالعه: شهر ارومیه)، نامه معماری و شهرسازی، دوره 2، شماره 7، صص. 112-89.
  7. سرور، رحیم؛ یزدانی، رسول؛ عشقی چهار برج، علی (1395) سنجش عوامل مؤثر بر رشد شهری با تأکید بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک (مطالعه موردی: تبریز)، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، سال 11، شماره 36، صص. 54-35.
  8. شهرکی، سعید زنگنه؛ کاظم‌زاده، علی؛ دره بادامی، سیروس هاشمی (1393) تحلیل زمانی- مکانی گسترش کالبدی شهر مشهد و پایش تغییرات کاربری اراضی اطراف، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره 2، شماره 4، صص. 483-499.
  9. عباس زاده، غلامرضا (1389) گسترش کالبدی شهر مشهد و آثار زیست‌محیطی آن. دومین همایش ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری؛ فضای جغرافیایی، رویکرد آمایشی و مدیریت محیط.
  10. عبدالهی، علی‌اصغر؛ خبازی، مصطفی؛ درانی، زهرا (1398). مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی شهر لاهیجان با رویکرد توسعه پایدار، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 4، صص.17-3.
  11. فیضی­زاده، بختیار؛ عزیزی، حسین؛ ولیزاده، کامران (1392) استخراج کاربری‌های اراضی شهرستان ملکان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 7، مجله آمایش محیط، دوره 1، شماره 3، صص. 93-74.
  12. یاسوری، مجید؛ ویسی، رضا؛ سببکار، مژگان؛ محمدی، مریم (1394) بررسی نقش گسترش فیزیکی شهر رشت در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حاشیه شهر، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 10، شماره 30، صص.112-99.
  13. کاظمی پور، شهلا و حاجیان امیر (1390) ایجاد نخستین کلان‌شهر واقعی ایران در مجموعه شهری تهران: با تأکید بر سهم مهاجرت، فصلنامه جمعیت، دوره ۱۸، شماره (۷۵ و ۷۶)، صص. 48-21.
  14. ماجدی، حمید؛ زبردست، اسفندیار؛ مجربی کرمانی، بهاره (1391) تحلیل عوامل مؤثر بر الگوی رشد کالبدی شهرهای بزرگ ایران (نمونه مطالعه: الگوی رشد کالبدی شهر رشت) نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 3، صص. 49-60.
  15. موسوی، میرنجف؛ آهار، حسن؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ قیصری، حدیثه (1397) تحلیل اثرات رشد پراکنده رویی شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر مراغه، فصلنامه شهر پایدار، دوره 1، شماره 3، صص.16-1.
  16. هرائینی، مصطفی؛ انبارلو، مسعود؛ اجاق، عقیل (1395) خزش شهری و اثرات آن بر تغییرات کاربری اراضی کشاورزی (مطالعه موردی: شهرستان خمین در 30 سال اخیر)، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، صص. 937-929.
  17. Adolphson, Marcuos. (2010) Kernel densities and mixed functionality in a multicentred urban region, Environment and Planning B Planning and Design, Vol.37, No.3, pp.550-566
  18. Blaikie, Peir. & Brookfield, Harlod. (2015) Land degradation and society,
  19. Lv, Zh. & Qiang, Dai, Fu. & Sun, Cheng. (2012) Evaluation of urban sprawl and urban landscape pattern in a rapidly developing region, Environ Monit Assess, Vol.184, pp.6437–6448.
  20. Bullard, Robert D. & Gelnn, S Jahnson. & Angel, O Torres. (2000) Sprawl City: Race, Politics, and Planning in Atlanta, Island Press Washington, DC.
  21. Chen, Yimin. & Li, Xia. & Zheng, Y. & Guan, Yanin. & Liu, Xiaping. (2016) Estimating the relationship between urban forms and energy consumption: A case study in the Pearl River Delta, 2005–2008, Landscape and Urban Planning, Vol.102, pp.33–42.
  22. Dadi, Diriba. & Azadi, Hossein. & Senbeta, Feyera. & Abebe, Ketema. & Taheri, Fatemeh. & Till Stellmacher, Taheri. (2016) Urban sprawl and its impacts on land use change in Central Ethiopia, Urban Forestry & Urban Greening, Vol.3, No.1, pp.1-37.
  23. Kong, Fanhu. & Yin, Haiwei. & Nakagoshi, Nubokazo. & James, Philip. (2012) Simulating urban growth processes incorporating a potential model with spatial metrics, Ecological Indicators, Vol.20, No.4, pp.82–91.
  24. Seto, Karen. & Fragkias, Michil. (2005) Quantifying spatiotemporal patterns of urban land-us change in four cities of China with time series landscape metrics, Landscape Ecology, Vol.20, No.7, pp.871–888
  25. Thomas Jim. Nechyba and Randall Peir. (2004) Walsh The Journal of Economic Perspectives, Vol.18, No.4, pp.177-200
  26. Wu, Fue. (2011) An empirical model of intrametropolitan land-use changes in a Chinese city, Environment and Planning. B, Vol.25, pp.245–263.
  27. Wu, Qiong. & Hong, Qiang. Li. & Ru, Song. Wang. & Jurgen, Paulussen. & Yong. He, & Min, Wang. & Bi Hui, Wang. & Zhen, Wang. (2008) Monitoring and predicting land use change in Beijing, Landscape and Urban Plan. Vol.78, pp.322-333.
  28. Wu, Jiango. & Jelinski, Denis.E. & Luck, Matt. & Tueller, Pual.Tuller. (2012) Multiscale analysis of landscape heterogeneity: scale variance and pattern metrics, Geographic Information Sciences, Vol.6, No.1, pp.6–16.
  29. Xie, Cheng. & Huang, Bo. & Claramunt, Christoph. & Chandramouli, Magesh. (2005) Spatial logistic regression and GIS to model rural-urban land conversion. Paper presented at the Proceedings of PROCESSUS Second International Colloquium on the Behavioural Foundations of Integrated Land-use and Transportation Models: Frameworks, Models and Applications.
  30. Yeh, Anatoni. Gar. & Li, Xia. (2001) A constrained CA model for the simulation and planning of sustainable urban forms by using GIS, Environment and Planning B: Planning and Design, Vol.28, No.5, pp.733–753
  31. Yang, Xiang. & LO,C.P. (2003) Modeling Urban Growth and Landscape Changes in the Atlanta Metropolitan Area. International Journal of Geographical Formation Systems, Vol. Vol.17, No.5, pp.463- 488.
  32. Zhang, Tingwei. (2011) Land Market Forces and Government s role in Sprawl, Cities, Vol.17, No.2, pp.123-135.
مجله شهر پایدار
دوره 3، شماره 4
بهمن 1399
صفحه 107-121

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار