تحلیل جامعه‌شناختی - کالبدی فضاهای عمومی شهری مطالعه موردی: کلانشهر تهران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

2 دانشیار جامعه شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 استاد جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

10.22034/jsc.2019.202647.1130

چکیده

روند فزاینده شهرنشینی و گسترش فیزیکی آن موجب نابرابری فضایی در توزیع یکسان خدمات و امکانات شهری در سطح شهرها شده است که این امر دسترسی به فضاهای عمومی را با مشکل مواجه کرده است این در حالی است که دسترسی و استفاده مناسب از فضاهای عمومی شهری متأثر از عوامل بسیاری است، ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر عوامل کالبدی و عوامل جامعه‌شناختی در استفاده از فضاهای عمومی شهری در بین ساکنین مناطق مختلف شهر تهران می‌باشد. روش تحقیق ازلحاظ هدف، توصیفی – تحلیلی و ازلحاظ کاربست نتایج و نوع تحقیق کاربردی و ازلحاظ روش، روش‌شناسی کمی از نوع روش همبستگی و شیوه جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت پرسشنامه‌ای می‌باشد. جامعه آماری افراد بالای 18 سال شهر تهران در سرشماری سال 1395 و بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 385 نفر و روش نمونه‌گیری احتمالی از نوع نمونه‌گیری خوشه‌ای در نظر گرفته‌شده است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آزمون‌های T-test و روش ضریب همبستگی و رگرسیون خطی ساده استفاده‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بین عوامل جامعه‌شناختی و عوامل کالبدی فضاهای عمومی رابطه نسبتاً ضعیفی برقرار است و با توجه به نتایج رگرسیون، عوامل کالبدی بر عوامل جامعه‌شناختی به میزان اهمیتی برابر با 487/0 تأثیر دارد. نتایج حاصل بیانگر این است که عوامل کالبدی تأثیر بسیار کمی بر تقویت عوامل جامعه‌شناختی در بین ساکنین شهر تهران دارد. با گسترش دامنه سایر عوامل بستر مناسب‌تری جهت عوامل و تعاملات اجتماعی فراهم می‌شود.

کلیدواژه‌ها


1)      پرتوی، پروین (1391) فضای عمومی و زنان، سمینار زنان و مسائل شهری، تهران: شهرداری تهران.
2)      خستو، مریم و حبیب، فرح (1395) رویکردی تحلیلی به تأثیر شهر بر فرهنگ با تأکید بر بافت شهری؛ مطالعه موردی: شهر قزوین، فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، سال 7، شماره 26، صص. 42- 31.
3)      دانشپور، سیدعبدالهادی و چرخچیان، مریم (1386) فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی، باغ نظر، سال 4، شماره، 7، صص. 28-19.
4)      رهنما، محمدرحیم و حسینیان، نگار (1394) تأثیر مؤلفه‌های کالبدی بر احساس امنیت در فضاهای عمومی (محله آبکوه شهر مشهد)، پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال 6، دوره 18، صص. 79-61.
5)      شارع پور، محمود (1389) جامعه‌شناسی شهری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سمت.
6)      شارع‌پور، محمود (1395) حق به شهر و فضاهای عمومی شهری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، دوره 1، شماره 2، صص. 64 -50.
7)      شفاعت، محمد و حسین‌پور، محمد (1398) عرصه‌های فضایی تبلور تعاملات اجتماعی در کالبد شهر ایرانی؛ قبل و بعد از اسلام، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی – اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 8، شماره 1، صص. 129-101.
8)      عبدالله زاده فرد، علیرضا (1395) ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری راهبردی در شکل‌گیری همبستگی اجتماعی (نمونه موردی: محوطه پیرامونی ارگ کریم‌خان، شهر شیراز)، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 9، شماره 1، صص. 242-225.
9)      کارمونا، میتو؛ متئو کارمونا، استیون؛ تیسدل، تنراک (1391) مکان‌های عمومی – فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری، ترجمه اسماعیل صالحی، مهشید شکوهی، فریبا قرائی، زهرا اهری، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
10)   کاشانی جو، خشایار (1389) بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، نشریه هویت شهر، سال 4، شمار 6، صص. 106-95.
11)   کیانی، اکبر؛ پاسبان عیسی­لو، وحید؛ گهرمیر، لیلا (1396) بررسی و تحلیل فضای عمومی شهری با استفاده از مدل استنتاج منطق فازی (مورد شناسی: ناحیه 1 و 2 شهر زابل)، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، دوره7، شماره 25، صص. 146-125.
12)   گلچین، مسعود و مفاخری، صباح الدین، (1396) خوانایی محیطی و حضور شهروندان در فضاهای عمومی شهر تهران، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال 7، شماره 22، صص.46- 23.
13)   لینچ، کوین (1374) سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
14)   ماجدی، حمید (1390) بازتعریف فضای شهری؛ مطالعه موردی: محور ولیعصر حدفاصل میدان ولیعصر تا چهارراه ولیعصر، دو فصلنامه مدیریت شهری، دوره9، شماره 27، صص.283-263.
15)   محمدی، محمود؛ عظیمی، مریم؛ مقدم، حامد؛ رفیعیان، مجتبی (1391) فضاهای عمومی شهری، تحقق تعاملات اجتماعی در بافت‌های تاریخی (نمونه موردی: شهر قدیم لار)، نشریه مرمت آثار و بافت‌های تاریخی، فرهنگی، سال 2، شماره 4، صص. 28 -15.
16)   مدنی پور علی (1390) فضای عمومی و خصوصی شهر، ترجمه فرشاد نوریان، چاپ سوم، تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
17)   مدنی پور، علی (1381) تهران ظهور یک کلان‌شهر، تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
18)   مردمی، کریم و قمری، حسام (1390) الزامات معماری تأثیرگذار در اجتماع‌پذیری فضای ایستگاه‌های مترو، مدیریت شهری، دوره9، شماره 27، صص.40-31.
19)   معمار، ثریا (1390) تحلیل جامعه‌شناختی نیازهای اجتماعی و کالبدی محلات شهر از دیدگاه توسعه پایدار محله‌ای (مطالعه موردی: محلات شهر اصفهان)، مسائل اجتماعی ایران، سال 2، شماره 1، صص. 137-103.
20)   موسوی، یعقوب (1387) بازسازی محله‌های شهری در چارچوب برنامه‌ریزی توسعه اجتماعی محله‌ای تهران، نشریه انجمن جامعه‌شناسی ایران، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره2، شماره 2، صص.123-99.
21)   هاروی، دیوید (1379) عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان، محمدرضا حائری و بهروز منادی زاده، چاپ دوم، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
22)   یاسوری، مجید (1389) بررسی وضعیت توزیع جغرافیایی سرمایه‌گذاری در استان گیلان، چشم‌انداز جغرافیایی، سال 6، شماره 14، صص. 157-139.
23)   یوسفی، علی و ورشوئی، سمیه (1389) نابرابری اجتماعی در فضای شهری مشهد: برآوردی از نابرابری‌های درآمدی و تحصیلی در نواحی شهر، مطالعات اجتماعی ایران، دوره4، شماره 4، صص.125-97.
24) Ahmadi, H.  & Soroush, M. & Afrasiabi, H. (2009) “Study of Fear of Crime in High Crime Areas in Shiraz”, Journal of Applied Sociology, Vol.20, No.34, pp.65-80.
25) Carmona, M. & Heath, T. & Oc, T. & Tiesdell, S. (2008) Public Spaces, urban spaces. Oxford: Architectural Press.
26) Kurniawati, W. (2012) Public Space for Marginal People, Social and Behavioral Sciences, Vol.36, pp. 476-484.
27) Riazi, H. (2013) “City as an Interdisciplinary Phenomenon”, Scholarly Journal of Interdisciplinary Studies in the Humanities, Vol.6, No.1, pp.101-115.
28) Toraby, Sima, Y. (2014) “Urban Entrance Design with the approach of Giving Identity to urban space (Case Study: East Entrance of Zanjan city”, A Quarterly Journal of urban Management, Vol.13, No.36, pp.83-104
29) Whyte, W. (1980) Social life of small urban space. Conservation. Project for Public Spaces, US nonprofit organization for creating and sustaining public places.
30) ww.pps.org. (Accessed in 10 november 2014).