مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی شهر لاهیجان با رویکرد توسعه پایدار

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه باهنر کرمان، کرمان، ایران

10.22034/jsc.2020.205453.1148

چکیده

در سال‌های اخیر، اراضی از شهرهای ایران به‌خصوص اراضی حاشیه‌ای شهرها، تحت تأثیر روند شهرنشینی و نیاز شهروندان به مسکن، تغییر کاربری داده و به اراضی ساخته‌شده تبدیل گردیده است. هم‌چنین شهر لاهیجان نیز مانند بسیاری از شهرهای ایران به دلیل افزایش ساخت‌وساز، دچار تغییر و تحولات قابل‌توجهی در زمینه کاربری اراضی شده است. هدف پژوهش حاضر مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از LCM و CA MARKOV می‌باشد، روش پژوهش، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع تحقیقات توصیفی – تحلیلی می‌باشد. در این راستا از تصاویر ماهواره‌ای لندست مربوط به چهار دوره زمانی 1368، 1379، 1389 و 1397 بهره گرفته‌شده است. تصاویر چهار دوره پس از عملیات پیش‌پردازش با استفاده از روش حداکثر احتمال طبقه‌بندی گردیدند. سپس با استفاده از مدل LCM و CA MARKOV به شناسایی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی شهر لاهیجان پرداخته‌شده است. نتایج نشان می‌دهد که مساحت اراضی ساخته‌شده از سال 1368 تا 1397 نزدیک به 1250 هکتار افزایش‌یافته و اراضی جنگل و باغات در این دوره با کاهش حدوداً 2000 هکتاری روبه‌رو بوده است. بنابراین با توجه به مقایسه طبقه‌بندی‌ها و نتایج حاصل از مدل LCM مشخص می‌گردد، که بیشترین تغییرات در این دوره مربوط به جنگل و باغات می‌باشد. در پایان با به‌کارگیری مدل زنجیره مارکوف تغییرات کاربری اراضی را برای سال 1409 را پیش‌بینی‌شده است. ازاین‌رو با توجه به نتایج حاصل از پیش‌بینی تغییرات احتمال می‌رود که در سال 1409 میزان 5/760 هکتار از اراضی جنگل و باغات کاسته شده و 91/53 هکتار به اراضی ساخته‌شده، 09/693 هکتار به شالیزارها و 5/13 هکتار نیز به پهنه آبی افزوده خواهد شد. بنابراین بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد مساحت‌ها در محدوده موردمطالعه متناسب و همسو نبوده؛ و این مسئله باعث ایجاد پدیده گستردگی در شهر لاهیجان گردیده است.

کلیدواژه‌ها


1)      امامقلی، معروف؛ صفری، عطا؛ شاهدی، کاکا؛ فرهودی، محمدحسین؛ خسروی، خه بات (1393) بررسی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تکنیک‌های GIS و RS و ارزیابی اقتصادی آن در مقایسه با تغییرات هدر رفت خاک (مطالعه موردی: حوزه آبخیز سد آزاد)، نشریه اکوسیستم‌های طبیعی ایران، دوره 5، شماره 3، صص. 27-15.
2)      بابایی اقدم، فریدون؛ عظیمی، نورالدین؛ حسینی، ایرج (1390) مدل‌سازی الگوی کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل CLUE-S (مطالعه موردی: مشکین‌شهر)، مجله چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال 6، شماره 14، صص. 18-1.
3)      پوراحمد، احمد؛ سیف‌الدینی، فرانک؛ پرنون، زیبا (1390) مهاجرت و تغییر کاربری اراضی در شهر اسلامشهر، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 2، شماره 5، صص. 152-131.
4)      پورخباز، علیرضا، احمدی‌زاده، سید سعیدرضا؛ ناصری، عاطفه؛ پرویان، ناصر (1394) بررسی و تحلیل گسترش شهر و تغییرات کاربری اراضی در ایجاد جزایر حرارتی شهری (مطالعه موردی: شهر مشهد)، اولین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، صص. 8-1.
5)      حقوقی‌فرد، احسان؛ آرفته، علیرضا؛ عسری مازمانی، احمد؛ حسینی، مریم (1393) کاربرد داده‌های سنجش‌ازدور در آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی: منطقه 6 شهرداری شیراز)، سومین کنفرانس سالانه بین‌المللی عمران، معماری، شهرسازی، صص. 661-656.
6)      داودی‌منظم، زهره؛ عباس‌نیا، محسن؛ پورهاشمی، سیما (1393) پایش تغییرات کاربری اراضی کشاورزی شهرستان شهریار با استفاده از سنجش‌ازدور طی بازه زمانی 88-1366، نخستین همایش ملی کاربرد مدل‌های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش‌ازدور و GIS) در آمایش سرزمین، صص. 12-1.
7)      رجب‌زاده، فائزه (1395) تغییرات کاربری اراضی جنوب غرب تهران با استفاده از تکنیک سنجش‌ازدور و زنجیره مارکوف، نشریه حفاظت منابع آب‌وخاک، سال 6، شماره 2، صص. 71-59.
8)      زیاری، کرامت‌الله؛ جمال، کیوان؛ صادقی، فرشید (1396) ارائه الگوی توسعه پایدار گردشگری شهری (نمونه موردی: شهر لاهیجان)، نشریه گردشگری شهری، دوره 4، شماره 4، صص. 71-55.
9)      سمیع زاده، فاطمه و نیاکانی، مهرداد (1394) تحلیل روند شهرنشینی در استان گیلان (موردی: لاهیجان)، اولین همایش بین‌المللی و چهارمین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پایدار، صص. 12-1.
10)   شمس، مجید و کرمی‌نژاد، طیبه (1393) ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی در توسعه فضایی شهر کرمانشاه با استفاده از GIS و RS (مطالعه موردی: محله جعفرآباد کرمانشاه)، نشریه مطالعات برنامه‌ریزی سکونت‌گاه‌های انسانی، سال 9، شماره 28، ص. 57-45.
11)   غلامعلی‌فرد، مهدی؛ جورابیان شوشتری، شریف؛ حسینی کهنوج، سیدحمزه؛ میرزایی، محسن (1391) مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی سواحل استان مازندران با استفاده از LCM در محیط GIS، مجله محیط‌شناسی، سال 38، شماره 4، صص. 124-109.
12)   فتح‌الهی روباری، معصومه؛ خان‌محمدی، مهرداد؛ نصیراحمدی، کامران (1397) مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل‌ساز تغییر سرزمین (LCM) مطالعه موردی شهرستان نکا، مجله اکوسیستم‌های طبیعی ایران، دوره 9، شماره 1، صص. 69-53.
13)   فلاحتکار، سامره؛ حسینی، سید محسن؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ ایوبی، شمس‌الله (1395) پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل LCM، فصلنامه پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 7، شماره 13، صص. 174-163.
14)   کریمی، کامران؛ زهتابیان، غلامرضا؛ فرامرزی، مرزبان؛ خسروی، حسن (1391) پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از زنجیره مارکوف به‌منظور پیش‌بینی آن (بررسی موردی: دشت عباس)، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 69، شماره 3، صص. 724-711.
15)   کیانی سلمی، الهام و ابراهیمی، عطالله (1397) ارزیابی تغییرات پوشش اراضی شهرکرد و پیش‌بینی آینده آن با بهره‌گیری از داده‌های دورسنجی و مدل CA-MARKOV، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال 8، شماره 1، صص. 88-71.
16)   کیانی، اکبر و رئیسی، احمد (1396) بررسی توسعه فیزیکی-کالبدی شهر فنوج بر اساس راهبرد رشد هوشمند، نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 21، شماره 59، صص. 280-263.
17)   محمد اسماعیل، زهرا (1389) پایش تغییرات کاربری اراضی کرج با استفاده از تکنیک سنجش‌ازدور، مجله پژوهش‌های خاک، جلد 24، شماره 1، صص. 88-81.
18)   محمدی‌جو، مینو؛ خان­محمدی، مهرداد؛ هاشمی، سید محمود (1396) آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی لاهیجان با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و سنجش‌ازدور، سومین کنفرانس سالانه بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی، صص. 118-114.
19)   مرصوصی، نفسیه و پیروی، علی (1387) تحلیل کاربری اراضی شهری با رویکرد توسعه پایدار، نشریه انجمن جغرافیایی ایران، سال 6، شماره 16 و 17، صص. 10-1.
20)   ممبنی، مریم و عسگری، حمیدرضا (1397) پایش، بررسی و پیش‌بینی روند تغییرات مکانی کاربری اراضی پوشش زمین با استفاده از مدل زنجیره‌ای مارکوف، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، دوره 27، شماره 105، صص. 47-35.
21)   مهدوی، علی؛ فتحی‌زاد، حسن؛ شتایی جویباری، شعبان (1393) ارزیابی و تحلیل انواع روش‌های آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی/ پوشش گیاهی (مطالعه موردی: جنگل‌های حفاظت‌شده مانشت استان ایلام)، نشریه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، جلد 21، شماره 4، صص. 210-187.
22)   میرعلیزاده فرد، سید رضا و علی بخشی، سیده مریم (1395) پایش و پیش‌بینی روند تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره مارکوف و مدل‌ساز تغییر کاربری اراضی (مطالعه موردی: دشت برتش دهلران ایلام)، فصلنامه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال 7، شماره 2، صص. 45-33.
23)   نظریان، اصغر؛ تولائی، سیمین؛ خسروی، مریم (1385) تعیین جهت توسعه فیزیکی شهر اندیمشک با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال 3، شماره 9، صص. 9-1.
24)   نورائی صفت، ایثار؛ نظری، سجاد؛ کریمی، سعید (1395) بررسی روند تغییرات رشد و گسترش کالبدی شهر رشت و ارزیابی تغییرات کاربری اراضی زمین‌های اطراف آن با تصاویر ماهواره‌ای، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال 5، شماره 17، صص. 32-21.
25)   وفایی، ساسان؛ درویش‌صفت، علی‌اصغر؛ پیرباوقار، مهتاب (1392) پایش و پیش‌بینی روند تغییرات مکانی کاربری اراضی با استفاده از مدل LCM (مطالعه موردی: منطقه مریوان)، مجله جنگل ایران، سال 5، شماره 3، صص. 336-323.
26) Bouma, J. & Varallyay, G. & N.H, Batjes. (1998) Principal land use changes anticipated in Europe, Agriculture, Ecosystems and Environment, Vol.67, No.2-3, pp.103–119.
27) Guan, D. & GAO, W. & Watari, K. & Fukahori, H. (2008) Land use change of Kitakyushu based on landscape ecology and Markov model, Journal of Geographical Sciences, Vol.18, No.4, pp. 455-468.
28) Iqbal, S. & Billa, M. & Alak, p. (2016) Urban land use change analysis using RS and GIS in Sulakbahar ward in Chittagong city, Bangladesh, Internatinal Jounal of Geomatics and geosciences,Vol.7, No.1, pp.1-10.
29) Lu, D. & Mausel, P. & Brondi zio, E. & Maron, E. (2004) Change detection techniques, International Journal of Remote Sensing, Vol.25, No.12, pp. 2365-2407.
30) Xian, G. & Crane, M. (2005) Assessments of urban growth in the Tampa Bay watershed using remote sensing data, Journal of Remote Sensing of Environment, Vol.97, No.2, pp. 203-215.