بررسی عوامل موثر بر الگوی مصرف فضاهای عمومی شهری مطالعه موردی: مناطق منتخب شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 گروه جامعه‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

10.22034/jsc.2020.245978.1304

چکیده

در دهه‌های اخیر گسترش فضایی و کالبدی همراه با تراکم جمعیت در سطح شهر و نیز تغییرات در سبک زندگی شهرنشینی فضاهای عمومی شهری را به مکانی برای شکل‌گیری حیات روزمره شهری، تعاملات متفاوت اجتماعی و اقتصادی و محلی و بروز نابرابری‌ها تبدیل کرده است. فضاهای شهری با فعالیت‌ها و الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان خود معنی و مفهوم می‌یابند. علی‌رغم آنکه الگوهای رفتاری اساساً پیرو فرهنگ استفاده‌کنندگان می‌باشد اما نقش عوامل محیطی را بر نحوه استفاده صحیح از فضاهای شهری را نمی‌توان نادیده گرفت. پژوهش حاضر نیز اعتقاد دارد که استفاده از فضاهای عمومی متأثر از عوامل اقتصادی، اجتماعی و زمینه‌ای است. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر الگوی مصرف فضاهای عمومی شهری است. روش تحقیق پیمایشی و ابزار تحقیق پرسشنامه و بستر پژوهش شهر تهران می‌باشد. جامعه آماری جمعیت بالای 18 سال شهر تهران در سال 1395 و حجم نمونه که با استفاده از روش خوشه‌ای و فرمول کوکران 384 نفر برآورد شده است. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار لیزرل بهره گرفته‌شده است. با توجه به بررسی‌های به‌عمل‌آمده و با توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی پنج الگوی مصرف فضای عمومی شهری ازجمله فضای عمومی سنتی و کلاسیک، فضای عمومی تجاری، فضای عمومی سرگرمی و تفریحی و ...، فضای عمومی مصرفی، فضای عمومی نوع سوم از هم متمایز گردید و مشخص شد که مناطق شهری متناسب با سطوح مختلف اقتصادی و اجتماعی گرایش به الگوی خاصی از مصرف فضاهای شهری دارند. همچنین نتایج حاصل از نرم‌افزار لیزرل در ارتباط با تأثیرگذاری عوامل بر الگوی مصرف فضاهای عمومی شهری نیز مشخص شد از بین شاخص عوامل اقتصادی با ضریب 54/0، عوامل اجتماعی با ضریب 47/0 و عوامل زمینه‌ای با 43/0 مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر الگوی مصرف فضای عمومی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. بهرامی، زهرا؛ قاسمی، وحید و ربیعی، کامران. (1396). طبقه و فضای شهری: تیپولوژی الگوی مصرف فضای شهری در اصفهان، موسسه آموزش عالی دانش‌پژوهان پیشرو. کنفرانس بین‌المللی توسعه پایدار و عمران شهری، 16-1.
  2. سلطانی، علی و رضایی، مهشید. (1392). فضاهای عمومی شهری و تعاملات اجتماعی (مجموعة زندیه شیراز). کنفرانس بین‌المللی معماری مهندسی عمران و توسعه پایدار شهری شهر تبریز.
  3. شجاعی، دلارام و پرتوی، پروین. (1394). عوامل موثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس‌های مختلف شهر تهران (نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران). باغ نظر، 12 (34)، 108-93.
  4. سعیدی، مهدی؛ خیرالدین، رضا و بهزادفر، مصطفی. (1399). تبیین عوامل موثر بر سرزندگی فضای عمومی مطالعه موردی: چهارراه ولیعصر شهر تهران. مجله شهر پایدار،3 (2)، 123-105.  DOI:10.22034/JSC.2020.234241.1252
  5. رشیدی, فاطمه؛ نامداری، بنت‌الهدی و نامداری، وهاب. (۱۳۹۵). بررسی تأثیر عوامل طراحی شهری بر الگوهای رفتاری در فضای شهری. اولین کنفرانس بین‌المللی و سومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، مشهد، موسسه بین‌المللی معماری، شهرسازی مهراز شهر.
  6. رشیدپور، نازیلا و سعیدی رضوانی، نوید. (1394). مقایسه تطبیقی عوامل موثر بر موفقیت فضاهای عمومی (خیابان و پارک) در ذهن و رفتار شهروندان آنکارا و تهران با تأکید بر نقش نظام برنامه‌ریزی فضای عمومی. مطالعات شهری، (4) 14، 18-5.
  7. رفیعیان، مجتبی و سیفایی، مهسا. (1384). فضاهای عمومی شهری، بازنگری و ارزیابی کیفی، نشریه هنرهای زیبا، 23، 42-35.
  8. موسوی، سید یعقوب و صمدی، علی. (1397). تحلیل نابرابری اجتماعی و اقتصادی در دسترسی و استفاده از فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی شهر تهران). مطالعات جامعه‌شناسی شهری، (8) 26، 62-31.
  9. کارمونا، متیو؛ هیت، تیم؛ اک، تنر و تیسدل، استیون. (1388). مکان‌های عمومی، فضاهای شهری: ابعاد گوناگون طراحی شهری. ترجمه فریبا قرائی، مهشید شکوهی، زهرا اهری و اسماعیل صالحی، تهران: دانشگاه هنر.
  10. کیانی، اکبر؛ سالاری سردری، فرضعلی. (1390). بررسی و ارزیابی اولویت‌های مدنظر فضاهای عمومی شهر عسلویه با استفاده از مدل ANP. فصلنامه باغ نظر، 8 (18)، 38-25.
  11. صمدی، علی؛ موسوی، سید یعقوب و ازکیا، مصطفی. (1398). تحلیل جامعه‌شناختی – کالبدی فضاهای عمومی شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران. مجله شهر پایدار، 2 (4)، 114-101.  Doi:10.22034/JSC.2019.202647.1130
  12. غضنفر پور، حسین؛ مغانی رحیمی، بهنام و بلوچ امدادی، فاطمه. (1395). تحلیل تطبیقی دسترسی به فضاهای عمومی و کارکرد سیمای شهری با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: مناطق 1 و 2 شهر کرمان). جغرافیای اجتماعی شهری، 3(3)، 124-101. Doi:10.22103/JUAS.2016.1832
  13. مدنی پور، علی. (1381). تهران ظهور یک کلان‌شهر، تهران: انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
  14. موسوی، یعقوب. (1387). بازسازی محله‌های شهری در چارچوب برنامه‌ریزی توسعه اجتماعی محله‌ای تهران، نشریه انجمن جامعه‌شناسی ایران، مجله مطالعات اجتماعی ایران، 2 (4)، 123-99.
  15. Bahrami, Z., Ghasemi, V., & Rabiee, K. (2017). Class and Urban Space: Typology of Urban Space Consumption Pattern in Isfahan. Pishroo Danesh-e-Pazroo Higher Education Institute, International Conference on Sustainable Development and Urban Development. [in Persian].
  16. Carmona, M., Heath, T., Tanner, E., & Tisdel, S. (2009). Public Places, Urban Spaces: Various Dimensions of Urban Design. Translated by Fariba Gharaei, Mahshid Shokouhi, Zahra Ahari and Ismail Salehi, Tehran: University of Arts. [in Persian].
  17. Castells, M. (1978). City, class and power. In City, class and power, Palgrave, London.
  18. Dai, Dajun. (2011). Racial/ethnic and socioeconomic disparities in urban green space accessibility: Where to intervene?. Landscape and Urban Planning, 102(4), 234-244. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.05.002.
  19. Elden, S. (2007). There is a politics of space because space is political: Henri Lefebvre and the production of space. Radical philosophy review, 10 (2), 101-116. DOI:10.5840/radphilrev20071022
  20. Ghazanfarpour. H., Rahimi. B. M., & Emjadi. F. (2016). A Comparative Analysis of Access to Public Spaces and urban Function with a Sustainable Development Approach (Case Study: The Zone of 1 & 2 Kerman City). JOURNAL OF URBAN SOCIAL GEOGRAPHY, 3(3), 101-124 [in Persian].
  21. Glaeser, Edward L., Resseger, Matthew G., & Tobio, K. (2008). Urban Inequality. (working paper,MA). National Bureau of Economic Reserch, Cambridge.
  22. GOMES, P. S. (2011). Vivacidade. A animaçao do espaço publico como estado e como acçao municipal. Master's dissertation, Lisbon, Universidade Técnica de Lisboa.
  23. Harvey, D. (2003). The right to the city. International journal of urban and regional research, 27 (4), 939-941.  https://doi.org/10.1111/j.0309-1317.2003.00492.
  24. Hoglhammer, A., Muhar, A., Stokowski, P., Schauppenlehner, T., & Eder, R. (2018). Factors affecting adolescents’ use of urban public spaces in their leisure time: an exploratory study from the city of Vienna. The International Journal of Justice and Sustainability, 23(8), 814-829. https://doi.org/10.1080/13549839.2018.1477744.
  25. Kiani, A., & Fazlali, S.S. (2011). Studying Priorities for Designing Urban Landscape of Public Spaces in Assalouyeh Using ANP Model. BAGH- E NAZAR, 8(18), 25-38 [in Persian].
  26. Lefebver, H. (1997). Writing on Cites. Tran By Korman, E. and Lebase. E. Oxford. Blackwell Publisher.
  27. Madanipour, A. (2002). Tehran The Rise of a Metropolis. Tehran: Urban Processing and Planning Publications affiliated to Tehran Municipality. [in Persian].
  28. Moradi Masihi, V., Modiri, A., Rashidpour, N., & Zoghi, A. (2015). Explanation of functional factors affecting the success of public spaces and providing a model for assessing success through its functional dimension (Case study: Imam Khomeini Street, Tabriz, Iran). International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 25 (2), 120-133. https://doi.10.22068/ijaup.25.2.120.
  29. Mousavi. S. Y., & Samadi. A. (2018). Analysis of Social and Economic Inequality in Access to and Use of Public Urban Spaces (Case Study of Tehran). Urban Sociological Studies, 8(26), 31-62. [in Persian].
  30. Mousavi. Y. (2008). Reconstruction of urban neighborhoods in the framework of social development planning in Tehran neighborhoods. Journal of Iranian Sociological Association, Iranian Journal of Social Studies, 2(2), 123-99. [in Persian].
  31. Purcell, M. (2002). Excavating Lefebvre: The right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal, 58 (2-3), 99-108.
  32. Rafieian, M., & Sifaei, M. (2005). Urban Public Spaces, Quality Review and Evaluation. Journal HONAR-HA-YE-ZIBA, 23, 42-35. [in Persian].
  33. Rashidi, F., Namdari, B. Al-H., & Namdari, W. (2016). The effect of urban design factors on behavioral patterns in urban space. the first international conference and the third national conference on sustainable architecture and urban landscape, Mashhad, International Institute of Architecture, Mehrazshahr urban planning .[in Persian].
  34. Rashidpour, N., & Rezvani, S. N. (2015). Comparison of effective factors in the success of public spaces (parks & streets) in the minds and behavior of citizens in Ankara and Tehran, emphasizing the role of public space planning in these cities. Motaleate Shahri, 4(14), 5-18 [in Persian].
  35. Saidi, M., Kheirodin, R., & Behzadfar, M. (2020). Explaining the effective factors in vibrant of public space case study: Valiasr crossroad of Tehran City. Journal of Sustainable City, 3(2), 105-123 [in Persian].
  36. Samadi A., Mousavi Y., & Azkia, M. (2020). Sociological and Physical Analysis of Urban Public Spaces (Case Study: Tehran City). Journal of Sustainable City, 2 (4), 101-114 [in Persian].
  37. Shojaee, D., & Partovi, P. (2015). Analysis of Factors Affecting the Creation and Promotion of Sociability in Public Spaces in Different Scales of Tehran City (Case studies: Two Neighborhoods and an Area in District 7 Tehran). BAGH- E NAZAR, 12(34), 93-108. [in Persian].
  38. Silmoes, Aelbrecht, P. (2010). Rethinking urban design for a changing public life, Journal of Place Management and Development, 3(2), 113-129. DOI:10.1108/17538331011062667.
  39. Soltani, A., & Rezaei, M. (2013). Urban Public Spaces and Social Interactions (Zandieh Complex, Shiraz). International Conference on Civil Engineering Architecture and Sustainable Urban Development, Tabriz .[in Persian].
  40. Stanek, L. (2008). Space as concrete abstraction: Hegel, Marx, and modern urbanism in Henri Lefebvre. In Space, Difference, Everyday Life, Routledge.
مجله شهر پایدار
دوره 6، شماره 3
آبان 1402
صفحه 23-39

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار