پهنه‌بندی و تحلیل فضایی فقر شهری مطالعه موردی: شهر همدان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

فقر شهری یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالش‌های فرا روی جامعه مدرن است. این پدیده تبعات منفی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی برای شهر و ساکنین آن به دنبال دارد. بنابراین شناسایی عوامل تشکیل‌دهنده و نحوه توزیع آن در سطح شهر کمک شایانی به مدیریت و برنامه‌ریزی شهری است. هدف پژوهش، تحلیل پراکنش فضایی شاخص‌ها و نماگرهای فقر در سطح بلوک‌های آماری شهر همدان است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی می‌باشد. شاخص‌های فقر بر اساس داده‌های خام بلوک‌های آماری شهر همدان در سال 1395 استخراج‌شده است. برای شناسایی بهتر شاخص‌های موثر در فقر شهری و تشکیل ساختار جدید برای آن از روش تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. نتیجه آن، تقلیل 18 شاخص فقر به 4 عامل اصلی بوده که درمجموع 8/62 درصد از واریانس تجمعی را تبیین نموده‌اند. برای انجام تحلیل فضایی، از روش لکه‌های داغ در محیط نرم‌افزار ArcGIS استفاده شد، که طبق آن مهم‌ترین پهنه‌های فقر در قسمت‌های شمال شرقی، شرق و غرب همدان و پهنه مرفه در قسمت‌های مرکزی و جنوب غربی تمرکزیافته است. درمجموع پهنه فقر 36/ 27 درصد مساحت و 84/48 درصد جمعیت و پهنه رفاه 47/20 درصد از مساحت و 85/7 درصد جمعیت شهر را به خود اختصاص داده است و باقیمانده فضای شهر، در پهنه متوسط جای گرفته‌اند. همچنین با استفاده از نرم‌افزار Geoda، خودهمبستگی فضایی فقر شهر در سطح محدوده موردبررسی قرار گرفت و آماره موران با ضریب 677/0 نشان داد که الگوی فضایی فقر در شهر همدان از الگوی خوشه‌ای با تمرکز بالا برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ایزدی، ملیحه و گرجی، مهشید (1398) تحلیلی بر وضعیت فضای سبز با رویکرد توسعه پایدار شهری مطالعه موردی: مناطق شهر اصفهان، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 1، صص 27-15.
  2. بزرگوار، علیرضا؛ زیاری، کرامت الله؛ تقوایی، مسعود (1396) (سنجش مکانی پهنه‌های فقر شهری در شهرهای جدید موردمطالعه: شهر جدید هشتگرد)، فصلنامه علمی – پژوهشی مجلس و راهبرد، دوره 24، شماره 92، صص 27 –
  3. بمانیان، محمدرضا، رضایی راد؛ هادی، منصور رضایی، مجید (1390) ارزیابی خصیصه‌های اقتصادی در شناسایی گستره‌های فقر شهری با استفاده از تکنیک‌های Delphi و AHP (مطالعه موردی: شهر کاشمر)، فصلنامه مدیریت شهری، دوره 9، شماره ویژه‌نامه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)، صص 166 - 153.
  4. پور موسوی، سید موسی؛ امینی، میلاد؛ کیخا، مهدی (1392) تأثیر اقتصاد سیاه بر فقر در مناطق شهری ایران، مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 17، شماره 3، صص 62-45.
  5. پیرائی، خسرو و شهسوار، محمدرضا (1388) بررسی وضعیت فقر در مناطق شهری و روستایی استان فارس، پژوهشنامه اقتصادی، سال 9، شماره 3، صص 264-233.
  6. خسروانی، عباس؛ محسنی، رضاعلی؛ صبوری خسروشاهی، حبیب (1398) رابطه فقر شهری با فرهنگ فقر در محله‌های فرودست شهر اراک، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 19، شماره 72، صص 322-285.
  7. خلج، سکینه و یوسفی، علی (1393) پهنه‌بندی توزیع و شدت فقر چندبعدی در مناطق شهری و روستایی ایران، مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 18، شماره 4، صص 70-49.
  8. زبردست، اسفندیار (1396) کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، موردپژوهش سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلان‌شهر تهران، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 2، صص 18-5.
  9. زبردست، اسفندیار و رمضانی، راضیه (1395) سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 21، شماره 2، صص 54-45.
  10. زیاری، کرامت الله؛ منصوریان، حسین؛ ستاری، محمدحسین (1393) توزیع مکانی شاخص‌های کیفیت مسکن در شهر تهران: رویکرد تحلیل اکتشافی داده‌های مکانی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، دوره 5، شماره 2، صص 92-75.
  11. ستارزاده، داوود (1385) بررسی شاخص‌های جمعیتی مسکن ایران در سال 1385، فصلنامه جمعیت، دوره 16، شماره 67 و 68، صص 79-57.
  12. صارمی، حمیدرضا و ابراهیم پور، مریم (1391) بررسی شاخص‌های مسکن ایران و جهان (مطالعه موردی: ایران، انگلیس و فرانسه)، مجله هویت شهر، دوره 6، شماره 10، صص 102-91.
  13. صرافی، مظفر؛ نوذری، کمال؛ میرزایی، نواب (1392) واکاوی معیارهای پهنه‌بندی فقر شهری در شهر قدس: به‌سوی مفهوم مشترک محدوده‌های فرودست شهری، نشریه هفت شهر، دوره 4، شماره 48 و 47، صص 24 تا 7.
  14. فرهادی خواه، حسین؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ شاهی، عارف؛ ظفری، مسعود (1396) تحلیل فضایی فقر شهری، در سطح محله‌ها، نمونه موردی: شهر مشهد، فصلنامه اقتصاد شهری، دوره 2، شماره 2، توالی 3، صص 36-17.
  15. کاپلان، دیوید اچ، جیمز، ا؛ ویلر، استیون، ار؛ هالووی (1391) جغرافیای شهری، ترجمه حسین حاتمی نژاد و عبدالمطلب برات نیا، تهران: انتشارات سمت.
  16. لطفی، صدیقه؛ حسنعلی زاده، میلاد (1399) تحلیل فضایی فقر شهری در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شهر نورآباد)، مجله پژوهش‌های دانش زمین، دوره 11، شماره 1، صص 168-152.
  17. لطفی، صدیقه؛ نیک پور، عامر؛ سلیمانی، محمد (1398) بررسی تأثیر فرم شهر بر میزان مصرف انرژی در بخش مسکونی مطالعه موردی: شهر همدان، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره 1، صص 122-109.
  18. موحد، علی؛ ولی نوری، سامان؛ حاتمی نژاد، حسین؛ زنگانه، احمد؛ کمانرودی کجوری، موسی (1395) تحلیل فضایی فقر شهری در کلان‌شهر تهران، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، دوره 4، شماره 3، صص 36-19.
  19. نیک پور، عامر؛ لطفی، صدیقه؛ حسنعلی زاده، میلاد (1398) تحلیل فضایی فقر شهری با روش تحلیل عاملی نمونه مطالعه: قائمشهر، فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی، سال 9، شماره 1، صص 124-103.
  20. Adams, Richard & Page, John, (2005) Do international migration and remittances reduce poverty in developing countries? Journal of World Development,33, No.10, pp. 645–669.
  21. Ahmad, Sohail. & Pupplm de Oliveira, José A. (2015) Fuel switching in slum and non-slum households in urban India. Journal of Cleaner Production.Vol. 94, No.3, pp.130-136.
  22. Baker, Judy L. (2009) Meeting the Challenge of Urban poverty and Slums, The World Bank. Washington, D.C.
  23. Bemanian, Mohammad Reza. & Rezaei, Rad Hadi. & Mansour Rezaei, majid. (2011) Evaluation of Economic Characteristics in Identifying Urban Poverty Areas Using Delphi and AHP Techniques Case Study: Kashmar City", Journal Urban Management, Vol 9, pp. 166 to 153. (In Persian)
  24. Chen, Mingxing. & Sui, Yuwen. & Liu, Weidong.& Liu, Hui.& Huang, Yaohuan. (2018) Urbanization patterns and poverty reduction: A new perspective to explore the countries along the Belt and Road, Journal of Habitat International, Vol.84, No. 101, pp. 1-14.
  25. Chen, Mingxing. & Zhang, Hua. & Liu, Weidong. & Zhang, Wenzhong. (2014) The global pattern of urbanization and economic growth: Evidence from the last three decades. Journal of PLoS One,Vol. 9, No. 8, pp1-15.
  26. Curley, Alexandra M. (2005) Theories of urban poverty and implications for public housing policy. Journal of Sociology & Social Welfare, Vol.32, No. 2, pp. 97-120.
  27. Duclos, Jean-Yves & Araar, Abdelkrim. (2006) Poverty and Equity: Measurement, Policy and Estimation With DAD” Springer, New York.
  28. Elhadary, Y. & A. & Samat, N. (2012) Political economy and urban poverty in the developing countries: Lessons learned from Sudan and Malaysia. Journal of geography and Geology, Vol. 4, No. 1, pp. 212-223.
  29. Farhadikhah, Hossein. & Hataminejad, Hossein. & Shahi, Aref. & Zafari, Masoud. (2018) Spatial Analysis of Urban Poverty in Neighborhood Levels (case study: Mashhad city), Journal of Urban Economics, 2, No 2, pp 17-36. (In Persian)
  30. Fay, Mariann, (2005) The Urban Poor in Latin America, The World Bank Washington, D.C,
  31. Fosu, Augustin Kwasi. (2011). Growth, inequality, and poverty reduction in developing countries: recentglobal evidence. Journal of Research in Economics, Vol.71, No. 2, pp.306–336.
  32. Hilson, G. 7 Gillani, A. & Kutaula, S. (2018) Towards sustainable pro-poor development?A critical assessment of fair trade gold. J. Clean. Prod. 186, 894e904.
  33. Izadi, Malihe. & Gorji, Mahshid. (2019) An Analysis of the Status of Green Landscape with Urban Sustainable Development Case Study: Isfahan City Areas, Journal sustainable city, Vol 2, Issue 1, pp 15-27. (In Persian)
  34. Jalilian, Hossein. & Kirkpatrick, Colin. (2002) Financial development and poverty reduction indeveloping countries, Journal of Finance & Economics,Vol. 7, No. 2, pp. 97–108.
  35. Kanbur, Ravi. & Sumner, Andy. (2012) Poor countries or poor people? Development assistance and the new geography of global poverty. Journal of International Development, Vol. 24, No. 6, pp.686–695.
  36. Kapla David, H. & James, A. & Wheeler Steven, R. & Holloway, R. (2012) Urban Geography, translated by Hossein Hataminejad and Abdolmutallab Baratnia, Tehran, Samat Publications. (In Persian)
  37. Khalaj, Sakineh. & Yousefi, Ali. (2014) Mapping the Incidence and Intensity of Multidimensional Poverty in Iran Urban and Rural Areas, Journal of Spatial Planning, Vol.18, Np. 4, pp 49-70. (In Persian).
  38. Khosravani, Abbas. & Reza Ali, Mohseni. & Khosroshahi, Habib. (2019) The Relationship between Urban Poverty and Poverty Culture in the Slum Areas of Arak, Social Welfare Quarterly, Vol. 19, No. 72, pp 283 – 322. (In Persian).
  39. Lotfi, Sedigheh. & Hassan Alizadeh, Milad. (2020), Spatial analysis of urban poverty in urban spaces (case study: Noorabad city), Journal of Earth Sciences, Vol. 11, No. 41, pp. 152-168. (In Persian)
  40. Lotfi, Sedigheh. & nikpour, Amer. & Soleymani, Mohammad. (2019) Investigating the impact of city form on energy consumption in residential sector (A case Study City of Hamedan), Journal of Sustainable city, Vol. 2, No.1, pp 109-122. (In Persian)
  41. Mahdnejad, hafez. & gholami, alireza. (2020) Spatial Analysis of Urban Poverty in Physical Indicators (Case Study: Isfahan Metropolis), Journal of Urban planning, nline publication from April 11, 2016. (In Persian)
  42. Mousavi, Poor. & Amini, Seyed Musa. & Milad Kikha, Mehdi. (2013), The Impact of Black Economy on Poverty in Urban Areas in Iran, Journal of Spatial Planning, Vol.17, No.3, pp 45-62. (In Persian).
  43. Movahhed, Ali. & Vali noori, saman. & Hataminejad, Hossein. & Zangeneh, Ahmad. & Kamanroodi Kajouri, M (2016) Spatial Analysis of Urban Poverty in Tehran Metropolis, Journal of Urban Economics and Management, Volume:4 Issue: 15, 2016, Pp 19-36. (In Persian)
  44. Nikpour, Amer. & Lotfi, Sedigheh. & Hasanalizadeh, Milad. (2019) Urban-Poverty Spatial Analysis, Using Factor-Analysis Method (Case Study: Qaa'emshahr City), Journal of Spatial Planing, Volume 9, Issue 1, Spring 2019, Pp 103-124. (In Persian)
  45. Noguera, Pedro A, (2011) A broader and bolder approach uses education to break the cycle of poverty. Phi Delta Kappan, Vol. 93, No. 3, pp. 8–14.
  46. OECD (2012). Equity and quality in education: Supporting disadvantaged students and schools. OECD Publishing.
  47. Panori, Anastasia. & Mora, Luca. & Reid, (2019) Five decades of research on urban poverty: Main research communities, core knowledge producers, and emerging thematic Areas, Journal of Cleaner Production, Vol. 237, No.10, pp. 1-17
  48. Piraee, Khosrow. & Shahsavar, Mohammad Reza. (2009) The Survey of Poverty Status in the Rural and Urban Areas in Fars Province, Journal of Economic Research, Vol. 9, No. 34, pp 233-264. (In Persian).
  49. Ravallion, M. & Chen, S. & Sangraula, P. (2007) New evidence on the urbanization of global poverty. Journal of Population and Development Review, Vol.33, No. 4, pp. 667–701.
  50. Ravallion, Martin. (2002) On the urbanization of poverty. Journal of Development Economics,Vol. 68, No. 2, pp. 435–449.
  51. Saremi, Hamidreza. & Ebrahimpour, Maryam. (2012) A Study of Housing Indices in Iran and the World Case Study: Iran, England and France, Journal of City Identity, Vol.6, No. 10, pp. 91-102. (In Persian)
  52. Sarrafi, Mozaffar. & Nozari, Kamal. & Mirzaei, Navvab. (2014) Revising the Measures of Urban Poverty Delimitation in Qods City: Towards a Common Concept of Slum Areas, Journal of The Urban Development and Organizatoin Haft Shahr, Vol. 4, No. 47- 48, pp. 7-24. (In Persian)
  53. Satarzadeh, Davood. (2006) A Study of Iran's Housing Demographic Indices in 2006, Population Quarterly, Vol.16, No. 67, pp. 57- 79 (In Persian)
  54. UN Habitat. (2016) Urbanisation and Development: Emerging Futures. Available at: https:// unhabitat.org/books/world-cities-report/#, Accessed date: 9 August 2018.
  55. UN-Habitat. (2016) Urbanization and development: Emerging futures. World cities report 2016. Retrieved from http://wcr.unhabitat.org/wp-content/uploads/2017/02/WCR-2016-Full-Report.pdf.
  56. United Nations. (2015) Transforming Our World: the 2030 Agenda for Sustainable Development.
  57. United Nations. (2017) New Urban Agenda.
  58. United Nations. (2018) World Urbanization Prospects: The 2018 Revision, Key Facts. Available at: https://esa.un.org/unpd/wup/Publications/Files/WUP2018-KeyFacts. pdf, Accessed date: 9 August 2018.
  59. White, Howard. (1999) Global poverty reduction: Are we heading in the right direction?, Journal of International Development, Vol.11, No. 4, pp 503–519.
  60. Winchester, LUCY. (2008) La dimension economica de la pobreza y precariedad urbana en las ciudades latinoamericanas: Implicaciones para las politicas del habitat, Journal of EURE (Santiago), Vol. 34, No. 103, pp. 27-47.
  61. World Bank (2018) Poverty Available at: http://www.worldbank.org/en/topic/poverty/ overview#1, Accessed date: 9 August 2018.
  62. World Bank, (2013) End Extreme Poverty and Promote Shared Prosperity. Available at:http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/WB-goals2013.
  63. Zainal, Nor Rashidah. & Gurmit, K aur & Nor Aisah, Ahmad & Jamaliah Mhd. Khalili. (2012) Housing Conditions and Quality of Life of the Urban Poor in Malaysia, Journal of Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol. 15, No. 50, pp. 827 – 838.
  64. Zandi, Rahman & Zanganeh, Mehdi & Akbari, Ebrahim. (2019) Zoning and spatial analysis of poverty in urban areas (Case Study:Sabzevar City-Iran), Journal of Urban Management, Vol. 8, No. 3, pp. 342-354.
  65. Zayyari, Keramatolah. & Mansourian, Hossein. & Sattari, Mohammad Hosein. (2015) Spatial distribution of quality of housing indicators in Tehran city: Exploratory Spatial Data Analysis Approach, Journal of Spatial Planning, Vol. 5, No. 2, pp 75-92. (In Persian).
  66. Zebardast, Esfandiar. & Ramezani, Raziyeh. (2016) Evaluating Urban Poverty and its Relationship with Access to Services in Qazvin City, HOnar - ha - ye - ziba Memari - va - shahrsazi,Vol. 21, No. 2, pp. 45-54. (In Persian).
  67. Zebardast, Esfandiar. (2017) Exploratory Factor Analysis in Urban and Regional Planning, HOnar - ha - ye - ziba Memari - va - shahrsazi, Vol. 9, No. 70, Pp. 5-18. (In Persian).
مجله شهر پایدار
دوره 5، شماره 3
آبان 1401
صفحه 105-124

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار