تبیین مدل مفهومی توسعه شهری دانش‌بنیان مبتنی بر رویکرد مدل‌سازی ساختاری تفسیری مورد پژوهی: کلان‌شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار شهرسازی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jsc.2021.279668.1440

چکیده

ظهور جامعه شبکه‌ای و پدیده اقتصاد دانش‌بنیان، چشم‌انداز نوینی تحت عنوان «توسعه شهری دانش‌بنیان» را پیش‌روی برنامه‌ریزی و توسعه شهری گشوده است. این گرایش جدید، کلان‌شهرهای کشور و به‌ویژه تهران را نیز ناگریز از گذار به‌سوی اقتصاد دانش‌بنیان کرده است. در این راستا، هدف مقاله حاضر ارائه تبیین توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران مبتنی است. پژوهش از نظر هدف توسعه‌ای- کاربردی، گردآوری اطلاعات از نوع مطالعات اسنادی و مصاحبه‌های تخصصی با 20 نفر از خبرگان و به‌صورت دلفی است. 11 عامل مؤثر بر وضعیت آینده توسعه شهری دانش‌بنیان کلان‌شهر تهران در 4 بعد اقتصادی، نهادی، اجتماعی- فرهنگی و کالبدی- محیطی احصاء شده که با متدولوژی تحلیلی نوین مدل‌سازی ساختاری- تفسیری (ISM) روابط تحلیل‌شده است. دستاورد اصلی پژوهش طراحی مدل مفهومی در چهار سطح و سه لایه است، یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در لایه اول (سطح چهارم) عوامل پایه‌ای شامل مؤلفه‌های سرمایه انسانی، مکان دانش و دانش انسانی به ترتیب با قدرت نفوذ 10 و 9 و 8 دارای بیشترین تأثیر و در واقع برانگیزاننده توسعه شهری دانش‌بنیان در کلان‌شهر تهران به شمار می‌روند. لایه دوم شامل عوامل ساختاری، یعنی مؤلفه‌های فناوری و ارتباطات، تعامل و تبادل دانش، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی در سطح دوم به شمار می‌روند و مؤلفه‌های اقتصاد دانش‌محور، مدیریت دانش و کیفیت محیط کالبدی و فعالیتی شهری در سطح سوم است که از بین آن‌ها دو مؤلفه سرمایه اجتماعی و تعامل و تبادل دانش با میزان 9 دارای بیشترین وابستگی به سایر مؤلفه‌ها هستند، لایه سوم غایت توسعه شهری دانش‌بنیان است که شامل مؤلفه سطح اول یعنی دستیابی به مکانی پایدار و با کیفیت برای زندگی و با میزان قدرت 1، کمترین نفوذ را دارا است، لذا در نهایت بایستی اولویت‌دهی به این پیش برنده‌های کلیدی در تدوین راهبرد اصلی آینده دانش‌بنیان تهران از طریق شالوده اسناد فرادست و محتوی طرح‌های برنامه‌ریزی فراهم آید.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. علی‌اکبری، اسماعیل و اکبری، مجید (1396) مدل‌سازی ساختاری تفسیری عوامل مؤثر بر زیست پذیری کلان‌شهر تهران، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 21، شماره 1، صص. 31-1.
  2. علی‌اکبری، اسماعیل و اکبری، مجید (1398) توسعه شهری دانش‌بنیان تدوین نقشه راهبردی کلان‌شهر تهران، پژوهش‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دوره 7، شماره 1، صص.170-151.
  3. عظیمی، مریم؛ رفیعیان، مجتبی؛ زرآبای، زهرا سادات سعیده (1398) تبیین مدل تفسیری- ساختاری مؤثر بر بازآفرینی محله‌ها، با تأکید بر فضاهای عمومی هم پیوند، مطالعات محیطی هفت حصار، دوره 8، شماره 30، صص. 95-85.
  4. مرکز آمار ایران، 1395، سرشماری نفوس و مسکن 1395.
  5. سایت دفتر ریاست جمهوری isti.ir.com
  6. Aghion, Philippe. & Howitt, Robert. (1998) Endogenous Growth Theory, MIT Press, Cambridge.
  7. Ali Akbarai, Esmaeil. & Akbari, Majid. (2017) Interpretive-Structural Modeling of the Factors that Affect the Viability of Tehran Metropolis, The Journal of Spatial Planning, Vol.21, No.1, pp.1-31, [in Persian].
  8.  Ali Akbarai, Esmaeil. & Akbari, Majid. (2019) Knowledge Based Urban Development; Development of Strategic Map of Tehran Metropolis, Geographical Urban Planning Research, Vol.7, No.1, pp.151-170. [in Persian].
  9. Alrauof, Ali. (2018) the Inevitability of KBUD in the Middle East, Book. Qatar.
  10. Attri, Rajesh. & Dev, Nikhil. & Sharma, Vivek. (2013) Interpretive Structural Modelling (ISM) approach: An Overview Research, Journal of Management Sciences, Vol.2, No.2, pp.3-8.
  11. Ayman Mohammed, Mostafa. & Khaled Youssef, Mohameda. (2016) An approach for promoting urban and architectural potentials for supporting knowledge economy, case study: Brisbane, Urban Planning and Architecture Design for Sustainable Development, Vol.216, No.2, pp.20-29.
  12. Azimi, Maryam. & Rafieian, Mojtaba. & Zarabadi, Zahrasadat. (2020) Urban neighborhood regeneration; Interpretive structural modeling of the factors affecting connected public spaces, Haft Hesar: Journal of Enviromental Studies, Vol.8, No.30, pp. 85-95, [in Persian].
  13. Baum, Scott. & Yigitcanlar, Tan. & Horton, Stephen. & Velibeyoglu, Koray. & Gleeson, Brendan. (2006) The Role of Community and Lifestyle in the Making of a Knowledge City, Report, Griffith University, Brisbane, pp.20-23.
  14. Becker, Gary S. (1994) Human Capital, University of Chicago Press, Chicago.
  15. Callon, M. (1991) Techno-economic networks and irreversibility, in Law, J. (Ed), Essays on Power, Technology and Domination, Routledge, London.
  16. Carrillo, Francisco Javier. (2014) What knowledge-based stands for? A position paper, International Journal of Knowledge-Based Development, Vol.5, No.4, pp.402-421.
  17. Chang, Daniel Lage. & Sabatini-Marques, Jamile. & da Costa, Eduardo. (2018) Knowledge-based, smart and sustainable cities: a provocation for a conceptual framework, Journal of Open Innovation, Vol.4, No.5, pp.1-17. 
  18. Chidambaranathan, subramanian. & Muralidharan, C. & Deshmukh, S. (2009) Analysing the Interaction of Critical Factors of Supplier Development Using Interpretive Structural Modeling and Empirical Study, The international Jornal of Advanced Manufacturing Technology, Vol.43, No.11, pp.1081-1093.
  19. Dubey, Rameshwar. &  Sadia, Ali. (2014) Identification of Flexible Manufacturing System Dimension and Their Interrelationship Using Total Interpertive Structural Modelling and Fuzzy MICMAC Analysis, Global Journal of Flexible System Management, Vol.15, No.2, pp.131-143.
  20. Elena, Cigu. (2015) The making of Knowledge, cities in Romania, procedia Economics anad Finance, 32, No.22, pp.534-541
  21. Ergazakis, Konstantinos. & Metaxiotis, Kostas. & Psarras, John. (2006) Knowledge cities: The answer to the needs of knowledge-based development, knowledge cities, Vol.36, No.1, pp.67–84.
  22. Ergazakis, Konstantinos. & Metaxiotis, Kostas. & Psarras, John. (2004) Towards knowledge cities: conceptual analysis and success stories, Journal of Knowledge Management, Vol.8, pp.5–15.
  23. Ergazakis, Kostas. & Metaxiotis, Kostas. (2011) The knowledge-based development agenda: A perspective for 2010-2020. VINE, The Journal of Information and Knowledge Management, Vol.41, No.3, pp.358–377.
  24. Esmaeilpoorarabi, Niusha. & Yigitcanlar, Tan. & Guaralda, Mirko. & Kamruzzaman, MD. (2018) Evaluating place quality in innovation districts: A Delphic hierarchy process approach, Land Use Policy, Elsevier, Vol.76, No.3, pp.471-486.
  25. Faludi, Andreas. (1986) Towards a theory of strategic planning. Journal of Housing and Environmental Research, Vol.1, No.1, pp.253-268.
  26. Fitjar, Rune Dahl. & Timmermans, Bram. (2020) Knowledge bases and relatedness. A study of labour mobility in Norwegian regions. In A. Isaksen, R. Martin, & M. Trippl (Eds.), New Avenues for regional innovation systems - theoretical Advances, empirical cases and policy Lessons, New York.
  27. Florida, Richard. (2005) The Flight of the Creative Class: The New Global Competition for Talent, Harper Collins, London.
  28. Graham, Stephen. & Healey, Patsy. (1999) Relational concepts of space and place, European Planning Studies, Vol.7, No.1, pp.623-646.
  29. Kacar, Sinem Metin. & Gezici, Ferhan. (2016) Knowledge-based urban development potential of Turkish provinces, International Journal of Knowledge-Based Development, Vol.7, No.2, pp.160-183.
  30. Knight, R. (1995) Knowledge-based development: policy and planning implications for cities, Urban Studies, Vol.32, No.2, pp.29-52.
  31. Maldonado, Fernandez. & Romein, A. (2010) The role of organisational capacity and knowledgebased development, International Journal of Knowledge-Based Development, Vol.1, No.1/2, pp.79–96.
  32. Ovalle, del Rosario González. & Márquez, M., J.A. Alvarado. & Salomón S D, Martínez. (2004) A compilation of resources on knowledge cities and knowledge based development, Journal of Knowledge Managementp, Vol.8, No.5, pp.107-127.
  33. Pancholi, Surabhi. & Guaralda, Mirko. & Yigitcanlar, Tan. (2017) Context, contribution and characteristics of public spaces for place making in contemporary knowledge and innovation spaces, Observations from Brisbane, Australia, The Journal of Public Space, Vol.2, No.4, pp. 91-102.
  34. Pancholi, Surabhi. & Yigitcanlar, Tan. & Guaralda, Mirko. (2015) Public space design of knowledge and innovation spaces: Learnings from Kelvin Grove Urban Village, Brisbane, Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, Vol.1, No.13, pp.1-17.
  35. Perry, Beth. (2008) Academic Knowledge and Urban Development: Theory, Policy, and Practice, In Yigitcanlar T, Velibeyoglu K and Baum S (Eds), Knowledge­Based Urban Development: Planning and Applications in the Information Era, Information Science Reference.
  36. Rittgasszer, ImolaI. (2013) Knowledge-Based Urban Development, as a New Development Paradigm.
  37. Romer, Paul. (1986) Increasing returns and long-run growth, Journal of Political Economy, Vol.94, No.1, pp.1002-1037.
  38. Salisbury, Robert. (1969) An exchange theory of interest groups, Midwest Journal Political Science, Vol.13, No.1, pp.1-32.
  39. Sarimin, Muna. & Yigitcanlar, Tan. (2012) Towards a comprehensive and integrated knowledge-based urban development model: Status quo and directions. International Journal of Knowledge-Based Development, Vol.3, No.2, pp.175-192.
  40. Sarimin, Muna. & Yigitcanlar, Tan. & Parker, Rachel. (2010) Towards a unified method for the knowledge based urban development framework. in the: 3rd Knowledge Cities World, From Theory to Practice. World Capital Institute, City of Melbourne and Office of Knowledge Capital, Australia, pp. 324-339.
  41. Statistics Center of Iran. (2016), Population and Housing Census 2016, [in Persian].
  42. Stoker, G. (1998) Governance as theory, International Journal Social Science, Vol.50, No.1, pp.17-28.
  43. United Nations (UN) (1987) Our Common Future, Oxford University Press, Oxford.
  44. Warfieled, John. (1973) Social systems:planning policy and complexity, New York, NY: John Wiley & Sons, Inc.
  45. Website of the Office of the President, www. isti.ir. com, [in Persian].
  46. World Bank. (1996) World Development Report: Knowledge forDevelopment, Oxford UniversityPress, New York, NY.
  47. Yigitcanlar, Tan. & Bulu, Melih. (2015) Dubaization of Istanbul: Insights from the knowledge-based urban development journey of an emerging local economy, Environment and Planning, Vol.47, No.1, pp.89–107.
  48. Yigitcanlar, Tan. & Edvardsson, Ingi Runar. & Johannesson, Hjalti. & Kamruzzaman, MD. & Ioppolo, Giuseppe. & Pancholi, Surabhi. (2017) Knowledge-based development dynamics in less favoured regions: Insights from Australian and Icelandic university towns, European Planning Studies, Vol.25, No.12, pp.2272–2292.
  49. Yigitcanlar, Tan. & Inkinen, Tommi. (2019) Geographies of disruption. Place making of innovation in the age of knowledge economy, springer, book.
  50. Yigitcanlar, Tan. & Kamruzzaman, MD. (2018) Does smart city policy lead to sustainability of cities? Land Use Policy, ELSEVIER, Vol.73, pp. 49-58.
  51. Yigitcanlar, Tan. & Lee, Shinyi. (2009) Moving towards a Knowledge City : Brisbanes Knowledge Based Urban Development Experience.
  52. Yigitcanlar, Tan. & Lönnqvist, A. & Salonius, H. (2014). Analysis of a city-region from the knowledge perspective: Tampere, Finland, Vol.44, No.3, pp.445-466
  53. Yigitcanlar, Tan. & Lonnqvist, Antti. (2013) Benchmarking Knowledge-Based Urban Development Performance: Results from the International Comparison of Helsinki, Cities (London, England), Vol.31, No.1, pp.357–369.
  54. Yigitcanlar, Tan. & Metaxiotis, Kostas. & Carrillo, Francisco (Eds). (2012) Building prosperous knowledge cities: Policies, plans and metrics, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
  55. Yigitcanlar, Tan. & Sarimin, Muna. (2015) Multimedia super corridor, Malaysia: Knowledge-based urban development lessons from an emerging economy, Journal of Information and Knowledge Management, Vol.45, No.1, pp.126–147.
  56. Yigitcanlar, Tan. (2010a) Making space end place for the knowledge economy: Knowledge-based development of Australian cities, European Planning Studies, Vol.18, No.11, pp.1769–1786.
  57. Yigitcanlar, Tan. (2011) Knowledge-based urban development processes of an emerging knowledge city, Brisbane, Australia, A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, Vol.8, No.1, pp.53- 67.
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 2
مرداد 1400
صفحه 73-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار