تأثیر فقر شهری بر دسترسی به خدمات شهری مطالعه موردی: شهر شهریار

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سید جمال‌الدین اسدآبادی، اسدآباد، ایران

2 کارشناسی ارشد مدیریت شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jsc.2020.215311.1181

چکیده

شهری شدن فقر پدیده­ای است که شهرهای معاصر را به سمت نابرابری سوق داده است. در این میان شاخص­های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بر شکل­گیری گستره­های فقر شهری تأثیر می­گذارند. بر همین اساس هدف مقاله حاضر ارزیابی شاخص­های مختلف فقر در میان شهروندان شهر شهریار و تأثیر آن بر دسترسی به خدمات شهری و قطبش اجتماعی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که داده­های آن با استفاده از پرسش­نامه و داده­های ثانویه طرح­های توسعه شهری گردآوری شده است. جامعه آماری شامل ساکنان شهر شهریار است که با استفاده از فرمول کوکران و روش تصادفی، تعداد 322 نفر می­باشد. برای تحلیل داده­ها از واریانس رگرسیون، آزمون اسپیرمن و شاخص نزدیک­ترین همسایه استفاده شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که از بین شاخص­های کالبدی، میزان مالکیت مسکن، تراکم جمعیت، نفر در اتاق؛ نسبت واحد مسکونی فاقد گاز، برق، آب آشامیدنی، توالت و حمام؛ تعداد خانوار در واحد مسکونی، تعداد نفر در واحد مسکونی و نوع اسکلت بنا، عمر بنا، مساحت واحد مسکونی از ضریب تأثیر مثبتی درسطح معنا­داری بیش از 95% برخوردار هستند. از میان شاخص­های اقتصادی-اجتماعی نیز  میزان درآمد خانوار، میزان بار تکفل، نسبت اجاره نشینی، نرخ بیکاری، دسترسی به کامپیوتر، نرخ مالکیت اتومبیل، بعد خانوار، میزان سالخوردگی، تعداد معلولان، نرخ باروری، میزان مرگ و میر کودکان، نرخ بی سوادی، نرخ تحصیلات عالی ضریب تأثیر مثبتی درسطح معنی­داری بیش از 95% را نشان می­دهند. نمره Z حاصل از میانگین نزدیکترین همسایه برای دسترسی به خدمات اضطراری­،  مراکز اداری، تأسیسات شهری و مراکز آموزشی به ترتیب برابر با 76/4-، 5/6، 83/4 و 3/7- است. از این رو توزیع توزیع فضایی این خدمات در سطح شهر شهریار خوشه‌ای می باشد. نتایج بیانگر تجمع فقر در کانون­های سوم (شهریار) و چهارم(امیریه یا بردآباد) شهر شهریار است که بافت­های فرسوده و سکونتگاه­های غیررسمی بخش­های بزرگی از این پهنه­ها را تشکیل داده است.

کلیدواژه‌ها


1)      اصغرپور،کسری؛ خانلو، نسیم؛ زیاری،کرامت الله؛ شالی امینی، وحید (1397) تحلیل فضایی فقر شهری در جهت رسیدن به عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: محله دزاشیب منطقه یک شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش­های اخلاقی، سال 9، شماره 33، صص. 36-21. 
2)      پورترکارونی، محمد و شارع پور، محمود (1399) فقر شهری در ایران؛ فراتحلیل و یک مرور نظام‌مند، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهر، سال 7، شماره 22، صص. 79-61. 
3)      جواهری، حسن؛ حاتمی­نژاد، حسین؛  زیاری، کرامت الله؛ پوراحمد، احمد (۱۳۹۳) رویکرد فازی و پهنه­بندی فقر چندبعدی در فضاهای شهری (نمونه موردی: شهر کامیاران)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال 4، شماره 13، صص. 30-13.  
4)      روستایی، شهریور؛ رحمتی، خسرو؛ شیخی، عبدالله (1395) توزیع فضایی و پهنه‌بندی فقر شهری بر پایه‌ مولفه‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی (مطالعه موردی: شهر میاندوآب)، فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، سال 8، شماره 30، صص. 64-43. 
5)      زبردست، اسفندیار و رمضانی، راضیه (1395) سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، سال 21، شماره 2، صص. 54-45.
6)      عباسی لیوسی، زهرا؛ امانپور، سعید؛ صفایی­پور، مسعود (1397) برنامه­ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی(مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول)، فصلنامه شهر پایدار، سال 1، شمارل 4، صص. 107-89. 
7)      علوی، سید علی؛ شاکری منصور، الهه؛ گروسی، علیرضا (1397) سنجش توزیع فضایی فقر شهری با استفاده از مدل های تصمیم گیری درGIS  مطالعه موردی: مناطق 12 گانه شهر بابل، مجله علوم جغرافیایی، سال 14، شمارۀ 28، صص. 197-181.
8)       محمدی حمیدی، سمیه؛ احدنژادروشتی، محسن؛ موسوی، میرنجف (1395) دسترسی به خدمات عمومی شهری با تاکید بر رویکرد عدالت اجتماعی در شهر با استفاده از GIS (نمونه‌ی موردی: خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهرمیاندوآب)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 6، شماره 21، صص. 140-125.
9)      ملک افضلی، علی اصغر؛ کلانتری، میترا؛ بهارستانی، شیوا (1397) بررسی شاخصه­های توسعه پایدار در محله­های حاشیه­نشین(مطالعه موردی: محله قلعه کامکار قم)، فصلنامه شهر پایدار، سال 1، شماره 3، صص. 94-81. 
10)   موحد، علی؛ ولی‌نوری، سامان؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ زنگانه، احمد؛ کمانرودی کجوری، موسی (۱۳۹۵) تحلیل فضایی فقر شهری در کلان‌شهر تهران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، سال 4، شماره 15، صص.36-19.  
11)   مهدنژاد، حافظ و پرهیز، فریاد (1396) تعیین پهنه­های مکانی فقر شهری از لحاظ شاخص­های اقتصادی (مورد مطالعه: منطقه 12 کلانشهر تهران)، سومین همایش بین­المللی افق­های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران، انجمن افق نوین علم و فناوری، تهران، صص. 42-56.
12)   مهدنژاد، حافظ؛ زنگانه، احمد؛ سعیدی رضوانی، نوید (1399) تحلیل همپوشانی پهنه بندی مکانی فقر و بافت فرسوده در فضاهای پیرا کلان شهری  تهران، مجله توسعه فضاهای پیراشهری، سال 2، شماره 3، صص. 192-175.
13)   وزارت راه و شهرسازی (1397) شناسایی محدوده های بافت فرسوده شهر شهریار، مهندسان مشاور باوند، سازمان نوسازی شهرداری شهریار.
14) Awinia-Mushi, Christopher. (2013) Examining Urban Poverty, Inequalities and Human Capability Development in the Context of Adjustment: The Case of Vingunguti and Buguruni Settlements, Dar-es-Salaam. Phd thesis, Dar-es-Salaam, the Open University of Tanzania, Tanzania.
15) Bradshaw, Ted K. (2006) Theories of Poverty and Anti-Poverty Programs in Community Development, Journal Community Development, Vol.38, No.1, pp.7-25.
16) Carter, Becky. (2015) Political economy constraints for urban development, GSDRC, Applied Knowledge Service, Helpdesk Research Report.
17) Ejumudo, Kelly Bryan Ovie. & Ejuvwekpokpo, Stephen. (2013) The Political Economy of Poverty Eradication in Nigeria: The Perilous and Tortuous Journey for Mdgs, Public Policy and Administration Research, Vol.3, No.4, pp.65-74.
18) European Commision. (2010) Combating poverty and social exclusion: A statistical portrait of the European Union 2010, ISSN 1830-7906, and Luxembourg: Publications Office of the European Union.
19) Gough, Ian. (1997) Social aspects of the European model and its economic consequences. In: Beck, W., van de Maesen, L. and Walker, A. (Eds.). The Social Quality of Europe. The Hague: Kluwer Law International.
20) Gustafsson, Björn. & Sai, Ding  .(2020) Growing into Relative Income Poverty: Urban China, 1988–2013, Social Indicators Research, Vol.14, No.1, pp.73-94. 
21) Jehoel-Gijsbers, Gerda. & Vrooman, Cok. (2007) Explaining Social Exclusion: A theoretical model tested in the Netherlands, The Netherlands Institute for Social Research/scp, The Hague, and July 2007.
22) Jencks, Christopher. (1996) Can we replace welfare with work? in m. R. Darby(ed), Reducing Poverty in America (pp. 69-81), Thousand Oaks: Sage.
23) Joshi, Rutul. (2014) Mobility practices of the urban poor in Ahmedabad (India). PhD, Faculty of Environment and Technology, University of the West of England, Bristol.
24) Joseph, Mark. & Chaskin, Robert. & Webber, Henry. (2007) The Theoretical Basis for Addressing Poverty Through Mixed Income Development, Urban Affairs Review,  Vol.42, No.3, pp.369-409.
25) Koc, Aylin. & Ata, Ahmet Yılmaz.  & Çirkin, Zeynep. (2013) Empirical Investigation on Globalization and Social Polarization: Cross Country Analysis, International Journal of Economics and Financial Issues, Vol.3, No.1, pp.206-213.
26) Krzysztofik, Robert. & Dymitrow, Mirek. & Grzelak-Kostulska, Elżbieta. & Biegańska, Jadwiga. (2017) Poverty and social exclusion: An alternative spatial explanation, Bulletin of Geography, Socio–economic Series, Vol.35, No.4, pp.45-64. 
27) Maher Hassan, Sherif.  & Mahabir, Ron. (2018) Urban Slums and Fertility Rate Differentials, Population Review, Vol.57, No.2, pp.47-70. 
28) Mawkhlieng, Donald. & Debbarma, Solomon. (2018) Conditions of urban slums and its quality of life in india:  A Regional Analysis, Journal of Regional Development and Planning, Vol.7, No.1, pp.71-84. 
29) Mcloughlin, Claire. (2014) Political economy analysis: topic guide (2nd Ed.). Birmingham, UK: GSDRC, University of Birmingham.
30) Moges, Abu Girma. (2013) Political Economy of Poverty Reduction, International Journal of African Development, Vol.1, No.1, pp.19-39.
31) Ravallion, Martin. & Chen, Shaohua. & Sangraula, Prem. (2007) New Evidence on the Urbanization of Global Poverty, Policy Research Working Paper WPS4199, Vol.7, No.1, pp.1-46.
32) Room, Graham. (1997) Social Quality in Europe: Perspectives on Social Exclusion, In Beck, W., van de Maesen, L. and Walker, A. (Eds.). The Social Quality of Europe. The Hague: KluwerLaw International, pp.255-263.
33) Saraceno, Chiara. (2001) Social exclusion, Cultural Roots and Diversities of a Popular Concept. Paper presented at the conference ‘Social exclusion and children’, 3-4 may 2001at the Institute for Child and Family Policy. Columbia: Columbia University, pp. 1-18.
34) Smith, Tony. & Zenou, Yves. (2003) Spatial Mismatch, Search effort and Urban Spatial Structure, Journal of Urban Economics, Vol.54, No.1,  pp.129-156.
35) Tolossa, Degefa. (2010) Some realities of the urban poor and their food security situations: a case study of Berta Gibi and Gemechu Safar in the city of Addis Ababa, Ethiopia, International Institute for Environment and Development (IIED), Vol.22, No.1, pp.179-198.
36) Zou, Cunming. & Liu, Jianzhi. & Liu, Bencheng. & Zheng, Xuhan. & Fang,Yangang. (2019) Evaluating Poverty Alleviation by Relocation under the Link Policy: A Case Study from Tongyu County, Jilin Province, China, Sustainability Journal, Vol.11, No.2, pp.1-20. 
37) Zwiers, Merle. & Kleinhans, Reinout. & Van Ham, Maarten. (2015) Divided Cities: Increasing Socio-Spatial Polarization within M. Large Cities in the Netherlands, Discussion Paper, Vol.12, No.8882, pp.1-17.