تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر سیلاب مطالعه موردی: رودخانه چشمه کیله شهر تنکابن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

3 استاد معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 دانشیار مدیریت و برنامه ریزی محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

سوانح طبیعی که جزئی از فرآیند زندگی بشر به شمار می‌رود و هرروزه بر تعداد و تنوع آن‌ها افزوده می‌شود، به‌عنوان چالشی اساسی در جهت نیل به توسعه پایدار مطرح می‌شود. ازآنجاکه طی سال‌های اخیر، خسارات قابل‌توجهی در اثر وقوع سیلاب به بافت کالبدی شهر تنکابن واردشده است و اثرات آن بیشتر بر بافت شهری پیرامون رودخانه اصلی این شهر (رودخانه چشمه کیله) می‌باشد، بر این اساس هدف از تدوین این مقاله، تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر سیلاب رودخانه چشمه کیله شهر تنکابن می‌باشد. پژوهش حاضر از روش توصیفی –تحلیلی بهره برده است. لذا پیش از شروع گام‌های مدل سوات، با استفاده از مطالعه پژوهش‌های پیشین در بخش مبانی نظری، متغیرها و شاخص‌ها استخراج گردیده و بر اساس آن مدل مفهومی اولیه تدوین گردید. در ادامه با استفاده از روش تحلیل روایی محتوایی (CVR)، متغیرها و شاخص‌های ضروری شناسایی‌شده و مبنای مدل سوات قرار می‌گیرند. روش این تحقیق ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی است که از نرم‌افزارهای GIS، AHP و SWOT بهره گرفته است. و همچنین به‌منظور پهنه‌بندی خطر سیل در بافت از نرم‌افزار شبیه‌سازی جریان رودخانه (HEC_GEORAS) استفاده گردید که بر این اساس سه پهنه خطر سیل تعیین گردید (حریم رودخانه، پهنه پرخطر، خطر متوسط) سپس به اولویت‌بندی شاخص‌ها و متغیرهای کاربردی در پژوهش، پس از استخراج آن‌ها از منابع مختلف و تعیین روایی موارد برگزیده پرداخته شد و در انتها راهبردهای کاربردی برای کاهش خطر سیل در بافت پیرامون رودخانه چشمه کیله ارائه گردید. نتایج تحقیق نشان‌دهنده وجود رابطه منسجم بین ساختار کالبدی در بافت پیرامون رودخانه چشمه کیله شهر تنکابن و افزایش تاب‌آوری کالبدی شهر تنکابن در برابر سیلاب است. بنابراین با کاربست اصول و راهبردهای تدوین‌شده در این مقاله، می‌توان از طریق برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای ساختار مناسب بافت پیرامونی رودخانه چشمه کیله، به بهبود عملکرد شهر به هنگام سیل دست‌یافت.
 

کلیدواژه‌ها


1)      ابراهیمی پور، مرضیه و زیاری، کرامت اله (1397) پهنه‌بندی زمین‌های شهری در برابر خطر ناشی از سیلاب با رویکرد تاب‌آوری کالبدی (مطالعه موردی: رودخانه چشمه کیله)، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 11، شماره 1، صص. 56-39
2)      اداره آب شهرستان تنکابن (1395) اطلاعات و آمار سالیانه سیل و دوره بازگشت سیلاب، تنکابن.
3)      افشاری، محمدرضا و پورکی، هاله (1391) برآورد رواناب سطحی شهر رشت (مطالعه موردی خیابان شهید قلیپور تا فلکه یخ‌سازی، فصلنامه فضای جغرافیایی، دوره 12، شماره 37، صص. 121-140
4)      فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390) ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، پاییز 1392، دوره 18، شماره 3، صص. 42-33.
5)      حاجی‌زاده، ابراهیم و اصغری، محمد (1394) روش‌ها و تحلیل‌های آماری با نگاه به روش تحقیق در علوم زیستی و بهداشتی. چاپ اول، تهران: انتشارات. جهاد دانشگاهی
6)      رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی؛ بدری، سید علی؛ عسگری، علی؛ سلمانی، محمد؛ قدیری معصوم، مجتبی(1391)سنجش تاب‌آوری روستاهای مناطق نمونه گردشگری: مطالعه موردی: روستاهای چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، زمستان 1391، دوره 1، شماره3، صص.97-78.
7)      صفاری، امیر؛ ساسان پور، فرزانه؛ موسی وند، جعفر (1390) ارزیابی آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر خطر سیل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی مطالعه موردی: منطقه 3 تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، بهار 1390 دوره 17، شماره 20، صص.150-129.
8)      قنبرزاده، هادی؛ بهنیافر، ابوالفضل؛ ثروتی، محمدرضا؛ موسوی، مهدی؛ نورمحمدی، علی‌محمد (1394) نقش متغیرهای ژئومورفیکی رودخانه‌ای در مخاطرات سیلاب شهرهای کوهستانی (مطالعه موردی: شهر طرقبه، استان خراسان رضوی)؛ فصلنامه آمایش محیط، زمستان 1394، دوره 8، شماره 31، صص.98-77.
9)      گلشیری اصفهانی، زهرا و سرایی، محمدحسین (1389) برنامه‌ریزی راهبردی نظام زیست‌محیطی روستا با تجزیه‌وتحلیل swot، مجله پژوهش‌های روستایی، زمستان 1389، دوره 1، شماره 4، صص 73-98.
10)   گلکار، کوروش (1384) مناسب‌سازی تکنیک تحلیلی سوآت (swot) برای کاربرد در طراحی شهری، نشریه صفه، پاییز و زمستان 1384، دوره 15، شماره 41، صص 44-64.
11)   لقایی، حسنعلی؛ میرزائی، فریبا؛ کرباسی، عبدالرضا (1388) طراحی تفرج‌گاهی نواحی رود کناری در محیط کلان‌شهرها، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
12)   محمود زاده، حسن؛ امامی کیا، وحید؛ رسولی، علی‌اکبر (1394)؛ ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب در محدوده شهر تبریز با استفاده از روش AHP، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، بهار 1394، دوره 30، شماره 1، صص.180-167.
13)   پیرس، جان و رابینسون، ریچارد کنت (1395) برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمه دکتر سهراب خلیلی شورینی، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات یادواره کتاب.
14)   سایت سازمان مدیریت بحران کشور (1398) ] اخبار[. بازیابی شده در تاریخ 23 April 2019.
15)   میرزاعلی، محمد؛ نظری، عبدالحمید؛ اونق، مجید (1397) سنجش ابعاد کالبدی تاب‌آوری جوامع روستایی در مواجهه باسیل (مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگان رود)، نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، دوره 3، شماره 7، صص. 111-133.
16)  Bertilsson, L. & Wiklund, K. & de Moura Tebaldi, I. & Rezende, O.M. & Veról, A.P. & Miguez, M.G., (2018) Urban flood resilience – a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning, Journal of Hydrology, Vol.573, No.76, pp.970-982.
17)  Bhattacharya, N. )2010( Flood risk assessment in Barcelona, France The Netherlands: International institute for geo-information science and earth observation Enscheda, Publisher University of Twente, pp.1-107.
18)  Cutter, Susan. & Burton, Christopher. & Emrich, Christopher. (2010 (Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions, Journal of Homeland Security and Emergency Management, Vol.7, No.1, pp.1-22.
19)  Folke, C. (2006) Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses, Global environmental change, Vol.16, No.3,pp. 253-267.
20)  Folke, Carl. & Carpenter, Stephen. & Walker, Brian. & Scheffer, Marten. (2010) Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability, In: Ecology and Society, Vol.15, No.4, pp.4-15.
21)  Mayunga, J. S. (2007) Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-based approach, A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability and resilience building, Vol.17, No.5, pp.1-26
22)  MOBERG, F. & HAUGE SIMONSEN, S. (2011) What is Resilience? An introduction to social-ecological research, Stockholm: Stockholm Resilience Centre, www.stockholmresilience.su.se,) Retrieved 23 April 2019), pp.1-20.
23)  Mitchell, T. & Harris, K. (2012), Resilience: a risk management approach, background note, www.odi.org.uk, Vol.342, pp.1-7
24)  Renald, Andi. & Tjiptoherijanto, Prijono. & Suganda, Emirhadi. & Djakapermana, Ruchyat Deni. (2015) Toward resilient and sustainable city adaptation model for flood disaster prone city: case study of Jakarta Capital Region, CITIES, International, Vol.227, No.43, pp.334-340
25)  Xian, Siyuan. & Yin, Jie& Lin, Ning. & Oppenheimer, Michael. (2018) Influence of risk factors and past events on flood resilience in coastal megacities: Comparative analysis of NYC and Shanghai, science total environment, Vol.610, No.11, pp.1251-1261
26)  Zhou, H. & Wang, J. & Wan, J. & Jia, H. (2014) Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Nat. Hazards Vol.31,No.1 pp.21-41.
27)  Nilsson, M. (2004) Research and advice on strategic environmental assessment, Stockholm Environmental Institute,Vol.23, No.1, pp.91-123
28)  https://ndmo.ir/portal/homa/news, n.d,) Retrieved 23 April 2019)
29)  Greeshma, p. & Manoj, Kumar K. (2016) Disaster Resilience in Vulnerable cities through Neighbourhood Development: A case of Chennai, Procedia Technology Vol.24, No.24, pp.1827 – 1834
30)  Cutter, S. L. & Barnes, Lindsey. & Berry, Melissa. & Burton, Christopher. (2008) A place-based model for understanding community resilience to natural disasters, Global Environmental change, Vol.18, No.3, pp.598-606.