تبیین عوامل و پیامدهای رانت بر فضاهای شهری(مطالعه موردی: شهر تبریز)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

رانت در معنای عام آن، آورده‌ای خارج از فعالیت مولد و رقابتی است که از طریق کمیابی‌های طبیعی یا ساختگی حاصل می‌شود. در مباحث شهری، تغییر تابع هدف مدیریت شهری باهدف کسب سود که به منافع عموم آسیب وارد آورد را می‌توان تحت عنوان رانت قلمداد کرد. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد کیفی نظریه داده بنیاد و باهدف مفهوم‌سازی پدیده رانت در مدیریت شهری به انجام رسیده است. مقوله‌های پدیده محوری با ویژگی‌هایی؛ اتلاف منابع؛ کالا شدگی فضای شهری، رواج روحیه و فرهنگ رانتیر، نارضایتی عموم و تقلیل سرمایه اجتماعی و در ادامه شرایط علی، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، راهبردها و پیامدها به‌عنوان نتایج پژوهش شناسایی و دسته‌بندی شد که شرایط علی شامل؛ ساختار متمرکز اداری، اقتصاد نفتی، زمینه و بستر قانونی، ضعف سنت‌های عمل جمعی، سیاست تعدیل اقتصادی و کوچک‌سازی دولت، شرایط زمینه‌ای اعم از؛ حساسیت نهادهای نظارتی، شدت واکنش و خواست عمومی، اراده سازمانی، شرایط مداخله‌گر شامل؛ قوانین فرادستی، ساختار اداری، روابط برون‌سازمانی و روابط درون‌سازمانی و راهبردها شامل؛ تقویت نهادینگی مدیریت شهری، حمایت خواهی، شفافیت، بی‌تفاوتی و همراهی بوده است. اتخاذ هر یک از راهبردها بر اساس شرایط و زمینه‌هایی انجام می‌شود و پیامد آن می‌تواند بسته به آن‌ها در تشدید یا تضعیف رانت به‌عنوان پدیده محوری مؤثر باشد، یا حتی بر ادامه روند موجود صحه گذارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. اطهاری، کمال. (1389). اقتصاد شهری و اقتصاد شهر در ایران. نشریه اقتصاد شهر، 7، 65-56.
  2. اووه، فلیک. (1394). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
  3. ایمانی شاملو، جواد؛ رفیعیان، مجتبی؛ داداش پور، هاشم. (1395). سوداگری شهری و واگرایی فضایی؛ تحلیل تحولات فضایی کلان‌شهر تهران مبتنی بر اقتصاد نفت. فصلنامه ژئوپلیتیک،12(1)، 135-104. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17354331.1395.12.41.5.1
  4. بازرگان، عباس. (1387). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته؛ رویکردهای متداول در علوم رفتاری. چاپ اول، تهران: انتشارات دیدار.
  5. برهانی، کاظم؛ رفیعیان، مجتبی؛ مشکینی، ابوالفضل. (1396). تغییرات کاربری زمین شهری و اقتصاد سیاسی فضا: ارائه مدل مفهومی تلفیقی. مجله جامعه‌شناسی ایران. 18(3)، 109-86. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17351901.1396.18.3.4.6
  6. بیدرام، رسول. (1390). بررسی زمینه‌های رانت جویی در ساختار بودجه‌ای شهرداری‌ها و ارتباط آن با کارایی؛ نمونه موردی شهرداری‌های کلان‌شهرها. نشریه مدیریت شهری،9، 82-61.
  7. تودارو، مایکل. (1364). توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه غلامعلی فرجادی. تهران: وزارت برنامه‌وبودجه، مرکز مدارک اقتصادی، اجتماعی و انتشارات.
  8. توسلیان، رحیم؛ روستایی، شهریور؛ حیدری چیانه، رحیم؛ اصغری زمانی، اکبر. (1398). تحلیل سیاست‌های عرضه زمین مسکونی، تولید فضای رانتی و انسجام ساخت شهر مطالعه موردی: شهر زنجان، مجله شهر پایدار، 2 (3)،  95- 79. https://doi.org/10.22034/JSC.2019.190701.1048 
  9. خلیل‌آبادی، حسن. (1390). ژئوپلیتیک شهری. چاپ اول، تهران: نشر پژوهشی نوآوران شریف.
  10.  خندان، مینا؛ جهانشاهلو، لعلا؛ ذبیحی، حسین. (1398). واکاوی عوامل مؤثر بر افزایش رانت زمین شهری در منطقه 1 کلان‌شهر تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(2)، 255-239. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22286462.1398.9.2.16.2
  11. دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سید مهدی؛ آذر، عادل. (1383). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت؛ رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.
  12. درویشی، فرزانه. (1391). بررسی تأثیر سیاست‌های رانتیر بر نوسانات بازار زمین شهری؛ مناطق ده‌گانه تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
  13. رحیمی، حسن. (1393). نفی رانتیریسم در نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 2(6)، 73-57.
  14. روستایی، شهریور؛ حیدری چیانه، رحیم؛ اصغری زمانی، اکبر؛ توسلیان، رحیم. (1400). تحلیل نیروهای مؤثر در شهری شدن رانت در قالب طرح‌های آماده‌سازی زمین مسکونی شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 53(1)، 103-85. https://doi.org/10.22059/jhgr.2019.282830.1007949
  15. رئیس دانا، فریبرز. (1382). معرفی گونه تازه‌ای از رانت زمین شهری. فصلنامه اقتصاد سیاسی، 1(2)، 118-109.
  16. رئیس دانا، فریبرز. (1388). فساد، ویژه بهر، ویژه خواری (در قلمرو امتیازهای دولتی). نشریه حقوق و اقتصاد، 6، 51-37.
  17. سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (1384). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: نشر آگاه.
  18. صامتی، مجید؛ بخشایش، الهام. (1391). تحلیلی از شکل‌گیری رانت در ترکیب درآمدها در بودجه شهرداری اصفهان با تأکید بر فروش تراکم. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، 12(3)، 66-47. http://dorl.net/dor/20.1001.1.17356768.1391.12.3.7.6
  19. علوی تبار، علیرضا. (1374). اقتصاد سیاسی تورم و تثبیت اقتصادی. نشریه راهبرد، 6، 196-179.
  20. فنی، زهره؛ محمودی، لقمان. (1397). تولید فضای شهری؛ در گفتمان سه‌گانه لفور و پارادایم شهریت مامفورد. مجله رشد آموزش جغرافیا، 120، 36-42.
  21. قانونی، حسین. (1396). تحلیل اثرات دولت رانتی بر برنامه‌ریزی شهری با تکیه‌بر تفکر نهادی (مورد کاوی اصفهان). رساله دکتری برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه اصفهان.
  22. کمانرودی کجوری، موسی؛ حسینی، فرشته. (1397). رانت زمین و مسکن و وقوع تخلفات ساختمانی در شهر سنندج. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50(2)، 337-317. https://doi.org/10.22059/jhgr.2017.60221
  23. گیدنز، آنتونی. (1381). جامعه‌شناسی. ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
  24. مردعلی، محسن؛ حسین پور، رضا؛ امیری، الهام. (1391). مدخلی بر اقتصاد سیاسی نظام شهری در ایران با تأکید بر کلان‌شهر تهران. تهران: انتشارات مدیریت فناوری اطلاعات و مرکز اسناد.
  25. هاروی، دیوید. (1392). شهری شدن سرمایه؛ چرخه دوم انباشت سرمایه در محیط مصنوع. ترجمه عارف اقوامی مقدم، چاپ دوم، تهران: انتشارات دات.
  26. Alevi Tabar, A. (1998). Political economy of inflation and economic stabilization. Strategy Magazine, 6, 196-179. [In Persian].
  27. Ali, S., & Abdil Aziz, A. R (2017). Rent-seeking Behaviors in Property Development: A Literature Review. he third International Conference on Construction and Building Engineering (ICONBUILD 2017) Smart Construction Towards Global Challenges. http://dx.doi.org/10.1063/1.5011576
  28. Athari, K. (2010). Urban economy and city economy in Iran. Journal of City Economy, 7, 65-56. [In Persian].
  29. Bazargan, A. (2007). An introduction to qualitative and mixed research methods; Common approaches in behavioral sciences. First edition, Tehran: Didar Publications. [In Persian].
  30. Bazrgan, Z., & Mahmoudi, L. (2017). production of urban space; In Lefebvre's triple discourse and Mumford's paradigm of citizenship. Journal of Geography Education Development, 120, 36-42. [In Persian].
  31. Bedram, M. (2011). Examining the fields of rent-seeking in the budget structure of municipalities and its relationship with efficiency; A case study of metropolitan municipalities. Journal of Urban Management, 9, 61-82. [In Persian].
  32. Burhani, K., Rafiyan, M., & Meshkini, A. (2016). Urban land use changes and the political economy of space: providing an integrated conceptual model. Iranian Journal of Sociology. 18(3), 109-86. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17351901.1396.18.3.4.6[In Persian].
  33. Charmaz, K. (2001). Grounded Theory: Methodology and Theory Construction. International Encyclopedia of the Social & amp; Behavioral Sciences, 6396–6399. http://dx.doi.org/10.1016/B0-08-043076-7/00775-0
  34. Corbin J & Strauss, A. L. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, 3nd ed. Thousand Oaks, CA: Sage.
  35. Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
  36. Danaifard, H., Alwani, S. M., & Azar, A. (2002). qualitative research methodology in management; A comprehensive approach. Tehran: Safar Publications. [In Persian].
  37. Darvishi, F. (2011). Investigating the impact of rentier policies on urban land market fluctuations; Ten regions of Tabriz. Master's Thesis of Geography and Urban Planning, Tabriz University. [In Persian].
  38. Del Rosal, I. (2011). 'The Empirical Measurement of Rent‐Seeking Costs.' Journal of Economic Surveys, 25(2), 298-325. https://doi.org/10.1111/j.1467-6419.2009.00621.x
  39. Giddens, A. (2001). Sociology. Translated by Manouchehr Sabouri, Tehran: Nei Publishing. [In Persian].
  40. Hari Adi, P. (2018). Rent-Seeking Behaviour in Local Government Budget in Indonesia. Submitted in fulfilment of the requirement for the degree of Doctor of Philosophy, Victoria Graduate School of Business, College of Business, Victoria University.
  41. Harvey, D. (2012). urbanization of capital; The second cycle of capital accumulation in the artificial environment. translated by Aref Ohogi Moghadam, second edition, Tehran: Dat Publications. [In Persian].
  42. Hillmana, A.L., & Ursprungb, H.W. (2015). Rent seeking: The idea, the reality, and the ideological resistance.
  43. Imani Shamlou, J., Rafiyan, M., & Dadashpour, H. (2015). urban commercialism and spatial divergence; Analysis of spatial developments of Tehran metropolis based on oil economy. Geopolitics Quarterly, 12(1), 104-135. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17354331.1395.12.41.5.1[In Persian].
  44. Kamanrdi Kejori, M., & Hosseini, F. (2017). Land and housing rent and construction violations in Sanandaj city. Human Geography Research, 50(2), 337-317. https://doi.org/10.22059/jhgr.2017.60221 [In Persian].
  45. Katz, E., & Rosenberg, J. (1989). Rent-seeking for budgetary allocation: Preliminary results for 20 countries.' Public Choice, 60(2), 133-44. https://doi.org/10.1007/BF00149241
  46. Khalilabadi, H. (2011). Urban geopolitics. First edition, Tehran: Sharif Innovation Research Publication. [In Persian].
  47.   Khandan, M., Jahanshahlou, L., & Zabihi, H. (2018). Analyzing the factors affecting the increase of urban land rent in the 1st district of Tehran metropolis. Regional Planning Quarterly, 9(2), 255-239. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22286462.1398.9.2.16.2 [In Persian].
  48. Kouni, H. (2016). Analyzing the effects of rentier government on urban planning based on institutional thinking (case study of Isfahan). Doctoral thesis on urban and regional planning, Isfahan University. [In Persian].
  49. Krueger, A. O. (1974). 'The political economy of the rent-seeking society.' The American Economic Review, 64(3), 291-303. https://doi.org/10.1007/978-3-540-79247-5_8
  50. Mahdavy, H (1970). The Patterns and Problems of Economic Development in Rentier States: The Case of Iran, in M.A. Cook (ed.), Studies in the Economic History of the Middle East, London, Oxford University Press.
  51. Manganelli, B., & Murgante, B. (2017). The Dynamics of Urban Land Rent in Italian Regional Capital Cities, Land, 6(3), 2-18. https://doi.org/10.3390/land6030054
  52. Mard Ali, M., Hosseinpour, R., & Amiri, E. (2011). An entry on the political economy of the urban system in Iran with an emphasis on the metropolis of Tehran. Tehran: Publications of Information Technology Management and Document Center. [In Persian].
  53. Ngo, T.-W. (2008). Rent-seeking and economic governance in the structural nexus of corruption in China. Crime, Law and Social Change, 49(1), 27-44. https://doi.org/10.1007/s10611-007-9089-x
  54. Pearce, David. W. (1992). The MIT dictionary of modern economics. MIT Press, 4th ed.
  55. Rahimi, H. (2013). Negation of rentierism in Nahj al-Balagha. Nahj al-Balagha Research Quarterly, 2(6), 57-73. [In Persian].
  56. Raisi dana, F. (2003). Introducing a new type of urban land rent. Journal of Political Economy, 1(2), 118-109. [In Persian].
  57. Raisi dana, F. (2009). Corruption, special benefit, special humiliation (in the realm of government privileges). Journal of Law and Economics, 6, 51-37. [In Persian].
  58. Rural, Sh., Heydari Chianeh, R., Asghari Zamani, A., & Tuslian, R. (2021). Analysis of effective forces in the urbanization of rent in the form of urban residential land preparation plans (case study: Zanjan city). Human Geography Research, 53(1), 85-103. https://doi.org/10.22059/jhgr.2019.282830.1007949 [In Persian].
  59. Samati, M., & Bakshaish, A. (2011). An analysis of the formation of rent in the composition of revenues in the budget of Isfahan municipality with an emphasis on density sales. Economic Research Quarterly, 12(3), 66-47. http://dorl.net/dor/20.1001.1.17356768.1391.12.3.7.6 [In Persian].
  60. Sarmad, Z., Bazargan, A., Hijazi, A. (2005). Research methods in behavioral sciences. Tehran: Aghaz Publishing. [In Persian].
  61. Scully, G. W. (1991). Rent-seeking in US government budgets, 1900–88. Public Choice, 70(1), 99-106. https://doi.org/10.1007/BF00239349
  62. Smith, P., & Timberlake, F. (1977), Urban political economy. Third edition, New York, mc grew hill.
  63. Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (2nd ed.). Sage Publications, Inc.
  64. Todaro, M. (1364). Economic development in the third world. Translated by Gholam Ali Farjadi. Tehran: Ministry of Planning and Budget, Center for Economic, Social and Publishing Documents. [In Persian].
  65. Tullock, G (1967). The welfare costs of tariffs, monopolies, and theft. Economic Inquiry, 5(3), 224-232. https://doi.org/10.1111/j.1465-7295.1967.tb01923.x
  66. Tuslian, R., Rural, Sh., Heydari Chianeh, R., Asghari Zamani, A. (2018). Analysis of residential land supply policies, rental space production and city construction coherence, a case study: Zanjan city. Journal of Sustainable City, 2 (3), 79-95. https://doi.org/10.22034/JSC.2019.190701.1048 [In Persian].
  67. Whoa, F. (2014). An introduction to qualitative research. Translated by Hadi Jalili, Tehran: Ney Publishing. [In Persian].
  68. Wiedmann, F., Salama, A. M., & Thierstein, A. (2012). Urban evolution of the city of Doha: an investigation into the impact of economic transformations on urban structures. METU Journal of the Faculty of Architecture, 29(2), 35-61. http://dx.doi.org/10.4305/METU.JFA.2012.2.2
مجله شهر پایدار
دوره 6، شماره 2
مرداد 1402
صفحه 59-77

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار