ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در مدیریت مخاطرات طبیعی و انسانی با میانجیگری تاب‌آوری شهری مطالعه موردی: شهر رشت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران

2 گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی، زنجان، ایران

چکیده

سرمایه اجتماعی، تاب‌آوری جامعه را در برابر تغییرات محیطی افزایش میدهد. روابط منطقی بین کنشگران اجتماعی و هنجارهای موثر اجتماعی، به ساکنان محلی کمک می‌کند که منابع و اطلاعات را در زمان وقوع بحران‌های شهری به اشتراک بگذارند. مطالعات نشان داده است که سرمایه اجتماعی مناسب در جوامع، عاملی حیاتی برای توانمندسازی، سازگاری و کاهش اثرات مخرب در زمان وقوع مخاطرات محیطی است. در همین راستا،‌ هدف اصلی تحقیق، بررسی نقش سرمایه اجتماعی در تاب‌آوری مناطق شهری هنگام بروز بحران‌های طبیعی و انسانی است که با روش اسنادی، پیمایشی (زمینه‌یاب) انجام‌شده است. جامعه آماری شامل خانوارهای شهر رشت است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 نفر و روش نمونه‌گیری تحقیق، خوشه‌ای چندمرحله‌ای است. روایی ابزار تحقیق با تحلیل عاملی تأییدی و پانل متخصصان و پایایی آن با آزمون آلفای کرونباخ به میزان 802/0 بررسی شد. ابزار تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، نرم‌افزارهای SPSS و Lisrel8.80 است. یافته‌های مدل اندازه‌گیری نشان داده است که بین عامل‌های مکنون و شاخص‌های متناظر آن‌ها رابطه آماری معناداری وجود دارد و مقادیر بارهای عاملی بالاتر از 5/0 و مقادیر تی بیشتر از 96/1 به‌دست‌آمده است؛ بنابراین گویه‌های هر عامل به‌درستی و با دقت آن را موردسنجش قرار داده‌اند. همچنین یافته‌های مدل ساختاری در راستای بررسی سؤالات و آزمون فرضیات نشان‌دهنده اثرگذاری سرمایه اجتماعی بر تاب‌آوری شهری (53/0=Beta؛ 39/7=T) و همچنین تأثیر سرمایه اجتماعی بر مدیریت پایدار مخاطرات شهری (64/0=Beta؛ 66/7=T) است. در این میان مشخص شد که تاب‌آوری شهری بر رابطه بین سرمایه اجتماعی و مدیریت پایدار مخاطرات شهری، نقش میانجی دارد؛ به‌طوری‌که نتایج آزمون سوبل با مقدار 6533/4 این یافته را تائید کرده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آروین، محمود؛ فرجی، امین و بذرافکن، شهرام. (1397). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر مدیریت ریسک زلزله با تأکید بر تاب‌آوری (موردمطالعه: منطقه 9 شهر تهران). مدیریت سرمایه اجتماعی، 5 (1)، 24-1.
  2. اصلانی، فرشته؛ امینی حسینی، کامبد و فلاحی، علیرضا. (1297). چارچوب تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محله در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله کشاورز منطقه 6 تهران). مدیریت مخاطرات محیطی، 5 (4)، 433-417.
  3. اسکندری‌نوده، محمد؛ قلی‌پور، یاسر؛ فلاح‌حیدری، فاطمه و احمدی‌پور، ایوب. (1398). شناسایی ابعاد تاب‌آوری و تأثیر آن بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر رشت). جغرافیا و پایداریمحیط، 9 (3)، 77-63.
  4. جلالیان، سید اسحاق. (1397). ارزیابی تاب‌آوری ساختاری-طبیعی کاربری اراضی شهری مطالعه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران. مجله شهر پایدار، 1 (4)، 123-109.
  5. فاضلی کبریا، حامد؛ شفقت، ابوطالب؛ بهمنی، اکبر و کریمی، مینو. (1400). تأثیر ســرمایه اجتماعــی بــر تاب‌آوری بــا تأکید بــر نقــش میانجـــی رفتـــار شـــهروندی ســـازمانی در بحران‌ها (موردمطالعه: کارکنان جمعیت هلال‌احمر استان کرمانشاه). مدیریت بحران، 1، 81-73.
  6. قربانی، مهدی؛ عوض‌پور، لیلا و یوسفی، محسن. (1394). تحلیل و ارزیابی سرمایه اجتماعی در راستای تقویت تاب‌آوری جوامع محلی و مدیریت پایدار سرزمین (منطقه موردمطالعه: استان خراسان جنوبی، پروژه بین‌المللی RFLDL). مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، 68 (3)، 645-625.
  7. صابری­فر، رستم. (1399). اولویت‌بندی و مدیریت مخاطرات در مناطق کلان‌شهری (نمونه موردی: کلان‌شهر مشهد). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 10 (39)، 51-36.
  8. گلچوبی دیوا، شهربانو؛ صالحی، اسماعیل و کریمی، سعید. (1397). بررسی و ارزیابی اصول و معیارهای تاب‌آوری در پایداری باغات شهری (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران). مجله شهر پایدار، 1 (1)، 128-107.
  9. مودب، رضوان و امینی حسینی، کامبد. (1399). بررسی ابعاد و شاخص‌های مؤثر در سنجش تاب‌آوری بافت‌های تاریخی- تجاری در برابر مخاطره زلزله با نگرش ویژه بر بازارهای سنتی. مدیریت مخاطرات محیطی، 7 (3)، 280-265.
  10. Adger, W. N. (2003). Social capital, collective action, and adaptation to climate change. Economic Geography, 79, 387-404.
  11. Akyol, M., & EsbahTuncay, H. (2013). Productive landscapes and resilient cities. ITU A/Z, OL: 10(2), 133-147.
  12. Alberti, M., Marzluff, J. M., Shulenberger, E., Bradley, G., Ryan, C., & Zumbrunnen, C. (2003). Integrating humans into ecology: Opportunities and challenges for studying urban ecosystems, Bio Science, 53(12), 1169–1179.
  13. Aldrich, D. P. (2010). Fixing recovery, social capital in post-crisis resilience. Journal of Homeland Security, 6, 1-10.
  14. Aldrich, D. P., Page-Tan, C., & Fraser, T. (2018). A Janus-faced resource: Social capital and resilience trade-offs. In Trump, B. D., Florin, M.-V., &Linkov, I. (Eds.). IRGC resource guide on resilience (vol. 2): Domains of resilience for complex interconnected systems. Lausanne, CH: EPFL International Risk Governance Center. Available on irgc.epfl.ch and irgc.org.
  15. Alex, Y., Loa, B., XubFaith, K.S., & Chanc, R. S. (2015). Social capital and community preparation for urban flooding in China. Applied Geography, 64, 1-11.
  16. Arvin, M., Faraji, A., & Bazrafkan, Sh. (2018). Study of Social Capital Effect on Earthquake Disaster Management with Emphasis on Resiliency (Case: Tehran City Region 9). Social Capital Management, 5 (1), 1-24. [In Persian].
  17. Aslani, F., Amini Hosseini, K., & Fallahi, A. (2019). The Physical and Social Resilience Framework of the City Districts against the Earthquake (Case Study: Keshavars District in Region 6 of Tehran City). Environmental risk management, 5 (4), 417-433. [In Persian].
  18. Bihari, M. & Ryan, R. (2012). Influence of social capital on community preparedness for wildfires. Landscape and urban planning, 106(3), 253-261.
  19. Brown, A., Dayal, A., & Rumbaitis Del Rio, C. (2012). From practice to theory: Emerging lessons from Asia for building urban climate change resilience. Environment and Urbanization, 24(2), 531–556.
  20. Brownett, T. (2018). Social capital and participation: The role of community arts festivals for generating well-being. Journal of Applied Arts & Health, 9 (1), 71–84,
  21. Chelleri, L., & Olazabal, M. (2012). Multidisciplinary perspectives on urban resilience. Spain: Bibao.
  22. Choudhory, M-U-I., & Uddin, M.S., & Haque, C.E. (2019). Nature brings us extreme events, some people cause us prolonged sufferings: the role of good governance in building community resilience to natural disasters in Bangladesh. Journal of Environmental Planning and Management, 62 (10), 1-12.
  23. Davoudi, S., & Strange, I. (2009). Space and place in the twentieth century planning: an analytical framework and an historical review. Conceptions of Space and Place in Strategic Spatial Planning. Routledge, London.
  24. De Bruijn, K., Buurman, J., Mens, M., Dahm, R., & Klijn, F. (2017) .Resilience in practice: Five principles to enable societies to cope with extreme weather events. Environmental Science & Policy, 70, 21-30.
  25. Delilah Roque, A., Pijawka, D., & Wutich, A. (2020). The Role of Social Capital in Resiliency: Disaster Recovery in Puerto Rico. Risk, Hazards, & Crisis in Public Policy (RHCPP), 11 (2), 105-235.
  26. Drabek, T. E., & Boggs, K. S. (1968). Families in Disaster: Reactions and Relatives. Journal of Marriage and Family, 30(3), 443-451.
  27. Eriksen, S., &Selboe, E. (2012). The Social organization of adaptation to climate variability and global change: the case of a mountain farming community in Norway. Applied Geography, 33, 159-167.
  28. Ernstson, H., van der Leeuw, S. E., Redman, C. L., Meffert, D. J., Davis, G., Alfsen, C. (2010). Urban transitions: On urban resilience and human-dominated ecosystems. Ambio, 39 (8), 531–545.
  29. Eskandari Nodeh, M., Gholipour, Y., Fallah Heydari, F., & Ahmadpour, A. (2019). Identifying Resilience Dimensions and its Impact on Urban Sustainability of Rasht City, Geography and Environmental Sustainability, 9 (3), 63-77. [In Persian].
  30. Fazeli kebria, H., Shafagat, A., & bahmani, A. (2021). The effect of social capital on resilience with emphasis on the mediating role of organizational citizenship behavior in crises Case study: Red Crescent staff of Kermanshah province. Emergency Management, 10 (1), 73-81. [In Persian].
  31. Garrison, M. E. B., & Sasser, D. D. (2009). Families and disasters: Making meaning out of adversity. In K. E. Cherry (Ed.), Lifespan perspectives on natural disasters: Coping with Katrina, Rita, and other storms (pp. 113-130). New York, NY: Springer.
  32. Ghorbani, M., Avazpour, L., & Yoosefi, M. (2015). Analysis and Assessment of Social Capital in toward increasing of Local Communities Resilience and Sustainable Landscape Management, International RFLDL project, South Khorasan Province. Journal of Range and Watershed Management, 68(3), pp.625-645. [In Persian].
  33. Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: Creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136–143.
  34. Golchubi diva, Sh., Salehi, I., & Karimi, S. (2018). Reviewing and assessing principals and criteria of resilience in urban gardens sustainability (Case Study: District 1 of Tehran Municipality), Journal of Sustainable City, 1 (1), 107-128. [In Persian].
  35. Grafton, R.Q. (2005). Social capital and fisheries governance. Ocean & Coastal Management, 48(9), 753–766.
  36. Haines, V. A., Hurlbert, J. S., & Beggs, J. J. (1996). Exploring the determinants of support provision: Provider characteristics, personal networks, community contexts, and support following life events. Journal of Health and Social Behavior, 37(3), 252-264.
  37. Hausman, A. J., Hanlon, A., & Seals, B. (2007). Social capital as a mediating factor in emergency preparedness and concerns about terrorism. Journal of Community Psychology, 35(8), 1073-1083.
  38. Hawkins, R. L., & Maurer, K. (2010). Bonding, bridging and linking: How social capital operated in New Orleans following Hurricane Katrina. British Journal of Social Work, 40, 1777-1793.
  39. Heller, K., Alexander, D. B., Gatz, M., Knight, B. G., & Rose, T. (2005). Social and personal factors as predictors of earthquake preparation: The role of support provision, network discussion, negative affect, age, and education. Journal of Applied Social Psychology, 35(2), 399-422.
  40. Henstra, D. (2012). Toward the climate-resilient city: Extreme weather and urban climate adaptation policies in two Canadian provinces. Journal of Comparative Policy Analysis: Research and Practice, 14(2), 175-194.
  41. Holling, C.S., (1986). The resilience of terrestrial ecosystems: local surprise and global change. In Clark, W.C., Munn, R.E. eds. Sustainable Development of the Biosphere. Cambridge University Press, Cambridge.
  42. Hurlbert, J., Haines, V. A., &Beggs, J. (2000). Core networks and tie activation: What kinds of routine networks allocated resources in nonroutine situations?. American Sociological Review, 65, 598-618.
  43. Jalalian, I. (2019). Assessment of Structural-Natural Resilience of Urban Land Use Case Study: Tehran Metropolitan Area 4. Journal of Sustainable City, 1 (4),109-122. [In Persian].
  44. Kinywamaghana, A.B. (2017). An analysis of the role of Social capital in disaster risk management and climate change adaptation Case in study peri-urban Peru and rural Nepal. Master of Science Thesis, Socio-Ecological Economics and Policy, Vienna University of Business and Economics (WU), Austria,Institute for Ecological Economics.
  45. Koh, H.K. & Cadigan, R. (2008). Disaster preparedness and social capital: social capital and Health. Springer.
  46. Lamond, J. E., & Proverbs, D. G. (2009). Resilience to flooding: Lessons from international comparison. Proceedings of the Institution of Civil Engineers Urban Design and Planning, 162(2), 63–70.
  47. Liao, K. H. (2012). A theory on urban resilience to floods – A basis for alternativeplanning practices. Ecology and Society, 17(4), 48-61.
  48. McPhearson, T., Andersson, E., Elmqvist, T., & Frantzeskaki, N. (2014). Resilience of and through urban ecosystem services. Ecosystem Services, 12(1), 152-156.
  49. Moaddab, R., & Amini Hosseini, K. (2020), An investigation on effective dimensions and indicators in measuring resilience of historic-commercial urban fabrics against earthquake hazards with a special view to traditional Bazaars. Environmental Hazards Management, 7 (3), 265-280. [In Persian].
  50. Norris, F. H., Friedman, M. J., Watson, P. J., Byrne, C. M., Diaz, E., &Kaniasty, K. (2002). 60,000 disaster victims speak: Part I. An empirical review of the empirical literature, Psychiatry, 65(3), 207-239.
  51. Pelling, M., High, C (2005), Understanding adaptation: what can social capital offer assessments of adaptive capacity?. Global Environmental Change, 15 (4), 308–319.
  52. Pfefferbaum, B., Van Horn, R., & Pfefferbaum, R. (2017). A Conceptual Framework to Enhance Community Resilience Using Social Capital. Clinical Social Work Journal volume 45, 102–110.
  53. Proaga, V. (2014), Assessing and measuring resilience,4th International Conference on Building Resilience, Building Resilience 2014, 8-10 September 2014. Salford Quays, United kingdomProcedia Economics and Finance, 18(2), 222 – 229.
  54. Saberifar, R. (2020). Prioritization and Risk Management Model in Metropolitan Areas (Case Study of Mashhad Metropolis). Arid Regions Geographic Studies, 10 (39), 36-51. [In Persian].
  55. Shepherd, D. A., & Williams, T. A. (2014). Local venturing as compassion organizing in the aftermath of a natural disaster: The role of localness and community in reducing suffering. Journal of Management Studies, 51(6), 952-994.
  56. Tierney, K. (2014). The Social Roots of Risk: Producing disasters, promoting resilience. Stanford, CA: Stanford University Press.
  57. Timmerman, P. (1981). Vulnerability, Resilience and the Collapse of Society. Institute for Environmental Studies, University of Torento, Environmental Monograph.
  58. Wamsler, C., Brink, E., & Rivera, C. (2013). Planning for climate change in urban areas: From theory to practice. Journal of Cleaner Production, 50, 68–81.
  59. Wardekker, J. A., de Jong, A., Knoop, J. M., & van der Sluijs, J. P. (2010). Operationalising a resilience approach to adapting an urban delta to uncertain climate changes. Technological Forecasting and Social Change, 77(6), 987–998.
  60. Wisner, B. (2003). Disaster risk reduction in megacities: Making the most of human and social capital. In A. Kreimer, M. Arnold, & A. Carlin (Eds.), Building safer cities: The future of disaster risk (pp. 181-196). Washington, DC: World Bank.
  61. Wisner, B., Blaikie, P., Cannon, T. & Davis, I. (2004). At Risk, Natural Hazards, Peoples Vulnerability and Disaste Routledge, New York and London.
  62. Woodhouse, A. (2006). Social capital and economic development in regional Australia: A case study. Journal of Rural Studies, 22(1), 83–94.
  63. Zhao, Y. (2013). Social networks and reduction of risk in disasters: an example of the wenchuan earthquake. in: (Eds), Economic Stress, Human Capital and Families in Asia, Springer, Netherlands.
مجله شهر پایدار
دوره 5، شماره 2
مرداد 1401
صفحه 75-92

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار