ارزیابی کیفی مکان گزینی مراکز درمانی مطالعه موردی: درمانگاه‌های شهر بم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

10.22034/jsc.2020.220207.1197

چکیده

امروزه موضوع خدمات درمانی یک استراتژی ضروری و اساسی برای ارتقای سلامت همگانی و به شکل گسترده راه‌حلی جهانی به‌منظور بهبود کیفیت زندگی در جهان به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که مراکز درمانی شهر بم نیز ازنظر مکان گزینی در بسیاری از موارد دچار مشکل هستند که این امر می‌تواند ضررهای اقتصادی، مالی و حتی ضررهای جانی غیرقابل جبرانی را نیز در پی داشته باشد. لذا بررسی کیفی مکان گزینی این مراکز می‌تواند به بهبود و ارتقاء کار آیی این مراکز و کاهش مشکلات عدیده آن‌ها منجر شود. هدف پژوهش حاضر ارزیابی کیفی مکان گزینی مراکز درمانی در شهر بم با توجه به شش مؤلفه دسترسی، هم‌جواری، وابستگی، ظرفیت، ایمنی و آسایش و راحتی می‌باشد. مقاله حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش توصیفی - تحلیلی می‌باشد. شیوه جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه‌ای-اسنادی و مطالعات میدانی است. برای ارزیابی کیفی مکان گزینی مراکز درمانی، اولویت‌بندی و تعیین میزان مطلوبیت هریک از واحدها از مدل ترکیبی ارزیابی تولید وزنی تجمعی (WASPAS) که در مسائل پیچیده تصمیم‌گیری کارایی بالایی داشته و نتایج حاصل از آن از دقت قابل‌توجهی برخوردار است، بهره گرفته‌شده است. یافته‌های حاصل نشان داد که واحدهای درمانی موردمطالعه ازنظر مؤلفه‌های کیفی مکان گزینی دارای تفاوت هستند. به‌طوری‌که کلینیک بقیه‌الله و درمانگاه تخصصی امام حسین (ع) و کلینیک تخصصی امام رضا (ع) دارای شرایط مطلوب ازنظر شاخص‌های مدنظر پژوهش، کلینیک سالک، درمانگاه سلامت و بهداشت دهان و دندان و درمانگاه امام خمینی (ره) دارای وضعیت نیمه مطلوب، درمانگاه زیدیه و درمانگاه فخرآباد در وضعیت نامطلوب قرار دارند. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش و مشخص شدن وضعیت مراکز درمانی شهر بم ازنظر بهینه بودن و مطلوبیت در 6 معیار اصلی موردبررسی، پیشنهاد می‌شود که بر اساس وضعیت هرکدام از مراکز به رفع تعارض­ها و بهبود شرایط کیفی مکان­گزینی آن‌ها به‌جای ایجاد مراکز درمانی جدید و هزینه‌بر اقدام شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابراهیم‌زاده، عیسی و زارعی، شکرالله (1391) تحلیلی بر مکان‌یابی بهینه مراکز بهداشتی-درمانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: شهر فیروزآباد)، فصلنامه جغرافیا انجمن جغرافیای ایران، سال 10، شماره 35، صص.104-83.
  2. بحرینی، سید حسین (1391) فرآیند طراحی شهری، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. پورشیخیان، علیرضا و ابراهیمی، سیده اعظم (1391) تحلیل معیارهای مکان‌یابی مراکز بهداشتی درمانی شهر انزلی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال 4، شماره 14، صص. 57-39.
  4. پورمحمدی، محمدرضا (1393) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران: انتشارات سمت.
  5. جمالی، فیروز؛ صدر موسوی، میرستار؛ اشلقی، مهدی (1393) ارزیابی الگوهای مکان‌یابی بیمارستان‌ها در شهر تبریز، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 18، شماره 47، صص. 53-23.
  6. حبیبی، محسن و مسائلی، صدیقه (1378) سرانه کاربری‌های شهری، تهران: سازمان ملی زمین و مسکن.
  7. رضویان، محمدتقی (1381) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات مشی.
  8. زیاری، کرامت اله (1381) برنامه‌ریزی کاربری اراضی (مورد: شهر میناب)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 17، شماره 3، صص. 78-63.
  9. زیاری، یوسفعلی و خدادادی، راحله (1392) مکان‌یابی کاربری‌های درمانی (درمانگاه) با استفاده از روش AHP در محیط GIS (مطالعه موردی شهر سمنان)، فصلنامه آمایش محیط، سال 6، شماره 20، صص. 193-177.
  10. زیاری، یوسفعلی و خطیب‌زاده، فرشته (1391) تلفیق مدل AHP و تحلیل شبکه در GIS جهت مکان گزینی کاربری درمانی (بیمارستان)؛ مطالعه موردی شهر سمنان، مجله مدیریت شهری، سال 10، شماره 29، صص. 258-247.
  11. سرور، رحیم؛ موسوی، میرنجف؛ یزدانی چهاربرج، رسول (1392) تحلیل توزیع فضایی و مکان گزینی خدمات درمانی با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی (مطالعه موردی شهر میاندوآب)، فصلنامه آمایش محیط، سال 6، شماره 22، صص. 100-81.
  12. سعیدنیا، احمد (1383) مجموعه کتاب‌های سبز شهرداری‌ها، جلد دهم، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  13. شریف‌زادگان، محمدحسین؛ ممدوحی، امیررضا؛ لاوی، مریم (1390) نابرابری فضایی در دسترسی به خدمات درمان عمومی برای توسعه سلامت شهری از طریق مدل P-Median در شهر اصفهان، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 10، شماره 37، صص. 285-265.
  14. شیعه، اسماعیل و شکیبامنش، امیر (1390) برنامه‌ریزی فضایی راهبردی (رویکردی کارا در نظام برنامه‌ریزی شهری)، مجله معماری و شهرسازی ایران، سال 2، شماره 2، صص. 52-43.
  15. صحرائیان، زهرا؛ زنگی‌آبادی، علی؛ خسروی، فرامرز (1392) تحلیل فضایی و مکان‌یابی مراکز بهداشتی-درمانی و بیمارستان با استفاده از GIS نمونه موردی: شهر جهرم، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال 13، شماره 43، صص. 170-153.
  16. مرکز آمار ایران (1395) نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 شهرستان بم، استانداری کرمان، دفتر آمار و اطلاعات و GIS.
  17. مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری. (1380) نگرشی بر الگوهای برنامه‌ریزی شهری در جهان- آمریکا، تهران: دفتر برنامه‌ریزی عمرانی وزارت کشور.
  18. هوشیار، حسن (1390) مکان‌یابی کاربری‌های درمانی با استفاده از روش AHP (مطالعه موردی: شهر مهاباد)، فصلنامه فضای جغرافیایی، دوره 11، شماره 36، صص. 150-131.
  19. یغفوری، حسین؛ کاشفی دوست، دیمن؛ قادرمرزی، جمیل (1393) تحلیلی بر الگوی پراکنش و مکان‌یابی مراکز درمانی و مکان‌یابی بهینه درمانگاه‌های جدید (نمونه موردی: شهر پیرانشهر)، مجله آمایش محیط، سال 7، شماره 25، صص. 148-129.
  20. یغفوری، حسین؛ فتوحی، صمد؛ بهشتی­فر، جاسم (1394) تحلیل توزیع فضایی- مکانی خدمات بهداشتی- درمانی و مکان گزینی بهینه آن (نمونه موردی: مراکز بیمارستانی شهر جهرم)، مجله جغرافیا و توسعه، سال 13، شماره 38، صص. 30-13.
  21. غضنفرپور، حسین؛ کمانداری، محسن، عامری، عاطفه (1394) مکان گزینی مراکز درمانی شهر سیرجان با استفاده از روش Ad-Hock، مجله جغرافیای اجتماعی شهری، سال 2، شماره 4، صص. 138-119.
  22. معتمدی، حسن (1399) بررسی و مکانیابی دسترسی شهروندان شهر شیروان به کاربری های درمانی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 20، شماره 28، صص. 239-219.
  23. Bagheri, Nasser. & Benwell, George. L. & Holt, Alec. (2005) Measuring spatial accessibility to primary health care.
  24. Bahraini, S. H. (2012) Urban Design Process, Eighth Edition, Tehran: University of Tehran Press. [in Persian].
  25. Center for Urban Planning Studies. (2001) An Attitude Towards Urban Planning Patterns in the World - USA, Tehran: Civil Planning Office of the Ministry of Interior. [in Persian].
  26. Chapin, F. Stuart. & Kaiser, Edward. J. (1979) Urban Landuse Planning: University of Illinois, Chapter, No.2, pp.4-67.
  27. Doi, Kenji. & Kii, Masanobu. & Nakanishi, Hitomi. (2008) an integrated evaluation method of accessibility, quality of life, and social interaction, Environment and Planning B: Planning and Design, Vol.35, No.6, pp.1098-1116.
  28. Ebrahimzadeh, I. & Zarei, Sh. (2012) An Analysis of the Optimal Location of Health Centers Using Geographic Information System (Case Study: Firoozabad City), Quarterly Journal of the Geographical Association of Iran, Vol.10, No.35, pp.104-83. [in Persian].
  29. Ghazanfarpour, H. Kamandari, M. & Ameri, A. (2015) Location of medical centers in Sirjan city using Ad-Hock method, Journal of Urban Social Geography, Vol.2, No.4, pp.119-138. [in Persian].
  30. Habibi, M. & Masaeli, S. (1999) Per capita urban land use, Tehran: National Land and Housing Organization. [in Persian].
  31. Hoshyar, H. (2011) Locating therapeutic uses using AHP method (Case study: Mahabad city), Geographical Space Quarterly, Vol.11, No.36, pp. 131-150. [in Persian].
  32. Jamali, F. & Sadr Mousavi, M. & Ashlaghi, M. (2014) Evaluation of Hospital Location Patterns in Tabriz, Journal of Geography and Planning, Vol.18, No.47, pp.53-23. [in Persian].
  33. Motamedi, H. (2016) Investigating and locating the access of Shirvan citizens to medical uses, Journal of Applied Research in Geographical Sciences, Fall 2016, Vol. 20, No. 28, pp. 219-239. [in Persian].
  34. Murad, Abdulkader. (2018) Using GIS for determining variations in health access in Jeddah city, Saudi Arabia, ISPRS international journal of geo-information, Vol.7, No.7, pp.2-54.
  35. Perry, Baker. & Gesler, Wil. (2000) Physical access to primary health care in Andean Bolivia, Social Science & Medicine, Vol.50, No.9, pp.1177-1188.
  36. Pour Mohammadi, M. R. (2014) Urban Land Use Planning, Tehran: Samat Publications. [in Persian].
  37. Pourshikhian, A. & Ebrahimi, S. A. (2012) Analysis of location criteria of health centers in Anzali, Quarterly Journal of Geography and Urban Planning, Zagros Landscape, Vol. 4, No. 14, p. 57-39. [in Persian].
  38. Rahimi, Fatemeh. & Goli, Ali. & Rezaee, Rita. (2017) Hospital location-allocation in Shiraz using geographical information system (GIS) Shiraz, E Med J, Vol.18, No.8, pp.1-8.
  39. Razavian, M. T. (2002) Urban Land Use Planning, First Edition, Tehran: Mashi Publications. [in Persian].
  40. Reshadat, Sohyla. & Zangeneh, Alireza. & Saeidi, Shahram. & Teimouri, Raziyeh. & Yigitcanlar, Tan. (2019) Measures of spatial accessibility to health centers: investigating urban and rural disparities in Kermanshah, Iran, Journal of Public Health, Vol.27, No.4, pp. 519-529.
  41. Sahraian, Z. & Zangiabadi, A. & Khosravi, F. (2013) Spatial Analysis and Location of Health Centers and Hospitals Using GIS Case Study: Jahrom City, Geographical Space Quarterly, Vol.13, No.43, pp. 153 -170. [in Persian].
  42. Saidnia, A. (2004) Collection of Green Books of Municipalities, Vol.10, Tehran: Publications of the Organization of Municipalities and Villages of the country. [in Persian].
  43. Seror, R. & Mousavi, M. N. & Yazdani Chaharborj, R. (2013) Analysis of Spatial Distribution and Location of Medical Services Using Fuzzy Multi-Criteria Decision-Making Model (Case Study of Miandoab City), Quarterly Journal of Environmental Planning, Vol. 6, No.22, pp.81-100. [in Persian].
  44. Sharifzadegan, M. H. & Mamdouhi, A. R. & Lovy, M. (2011) Spatial inequality in access to public health services for the development of urban health through the P-Median model in Isfahan, Social Welfare Quarterly, Vol.10, No.37, pp.285-265. [in Persian].
  45. Shie, I. & Shakibamanesh, A. (2011) Strategic Spatial Planning (An Efficient Approach in Urban Planning), Iranian Journal of Architecture and Urban Planning, Vol.2, No.2, pp.52-43. [in Persian].
  46. Statistics Center of Iran. (2016) Detailed results of the 2016 General Population and Housing Census of Bam city, Kerman Governorate, Statistics and Information Office and GIS. [in Persian].
  47. Taleai, Mohammad. & Sharifi, Ali. & Sliuzas, Richard. & Mesgari, Mehdi. (2007) Evaluating the compatibility of multi-functional and intensive urban land uses, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, Vol.9, No.4, pp.375-391.
  48. (2014) World Urbanizatoin Prospect, Department of Economic and Social Affairs.Www.Pezeshkan.Org
  49. Wang, Xiuli. & Yang, Huazhen. & Duan, Zhanqi. & Pan, Jay. (2018) spatial accessibility of primary health care in China: a case study in Sichuan Province, Social Science & Medicine, Vol.209, No.4. pp.14-24.
  50. Yaghfori, H. & Fotohi, S. & Beheshtifar, J. (2015) The Spatial-Spatial Distribution of Health Services and Its Optimal Location (Case Study: Jahrom Hospital Centers), Journal of Geography and Development, Vol.13, No.38, pp. 13-30. [in Persian].
  51. Yaghfori, H. & Kashefi Dost, D. & Ghadermarzi, J. (2014) An Analysis of the Pattern of Distribution and Location of Medical Centers and Optimal Location of New Clinics (Case Study: Piranshahr City), Journal of Environmental Management, Vol.7, No.25, pp.129-148. [in Persian].
  52. Zavadskas, E. K. & Kalibatas, D. & Kalibatiene, D. (2016) A multi-attribute assessment using WASPAS for choosing an optimal indoor environment, Archives of Civil and Mechanical Engineering, Vol.16, No.1, pp.76-85.
  53. Ziari, K. (2002) Land Use Planning (Case: Minab City), Geographical Research Quarterly, Vol. 17, No. 3, pp.78-63. [in Persian].
  54. Ziari, Y. & Khatibzadeh, F. (2012) Integration of AHP model and network analysis in GIS for location of therapeutic use (hospital); Case study of Semnan city, Journal of Urban Management, Vol.10, No.29, pp.258-247. [in Persian].
  55. Ziari, Y. & Khodadadi, R. (2013) Locating therapeutic uses (clinic) using AHP method in GIS environment (Case study of Semnan city), Quarterly Journal of Environmental Management, Spring 2013, Vol.6, No. 20, pp.193-177. [in Persian].
  56.  
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 1
اردیبهشت 1400
صفحه 33-49

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار