بررسی شاخص‌های زیست پذیری در بافت‌های فرسوده و تاریخی محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 12 کلانشهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

3 استادیار جغرافیا طبیعی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

10.22034/jsc.2020.210506.1160

چکیده

بافت­های فرسوده و تاریخی درون بخش­های قدیمی و میانی شهرها به دلیل شرایط خاص اقتصادی، اجتماعی و کالبدی خود، موجبات فرسودگی و شکاف عمیق با سایر بخش های شهری را پدید آورده است. پایین آمدن منزلت اجتماعی و اقتصادی و نابسامانی­های کارکردی و کالبدی این بافت­ها به همراه افت بسیار شدید کیفیت محیطی زیست شهری، ضرورت توجه به زیست پذیری این محدوده­ها از شهر را بیش از پیش نموده است. در این راستا تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و اولویت­بندی عوامل موثر بر زیست پذیری بافت­های فرسوده و تاریخی منطقه 12 شهر تهران در راستای پایداری محلات شهر پرداخته است. جامعه آماری ساکنین بافت فرسوده و تاریخی منطقه 12 است که حجم آنها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 384 نفر می­باشد. روش جمع آوری داده­ها اسنادی ـ کتابخانه­ای و با استفاده از ابزار پرسش­نامه است. برای تجزیه و تحلیل و همچنین آزمون فرضیه­های تحقیق از مدل­های ویکور،  روش درون­یابی داده­های (idw) و همچنین آزمون t test استفاده شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد که منطقه 12 به‌طورکلی به لحاظ شاخص‌های زیست پذیری در وضعیت نسبتاً مطلوبی قرار دارد. در بین محلات محله بهارستان در وضعیت مطلوب در مقابل محله های بازار و پامنار در وضعیت نامطلوبی به لحاظ شاخص‌های زیست پذیری قرار دارند. با توجه به یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های امکانات زیرساختی وحمل و نقل به ترتیب با بیشترین میزان مطلوبیت، اثرگذارترین مؤلفه‌ها در زیست­پذیری منطقه 12 بوده و مؤلفه‌های امنیت اجتماعی و فردی، هویت و حس مکان با کم­ترین میزان مطلوبیت،کم­اثرترین مؤلفه‌ها در زیست­پذیری منطقه بوده­اند.

کلیدواژه‌ها


1)      اکبری، نعمت الله؛ مویدفر، روزیتا؛ میرزائی خونابی، فرزانه (1396) تحلیل زیست پذیری در بافت فرسوده شهر اصفهان با تأکید بر استراتژی توسعه شهری، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 6، دوره 21، صص.50-33.
2)      بورژل، گی ( 1377) شهر امروز، ترجمه سید محمد سیدمیرزائی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
3)      جعفری اسدآبادی، حمزه ( 1392) بررسی زیست­پذیری شهرها در راستای توسعۀ پایدار شهری، (مورد مطالعه: کلان شهر تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر فرزانه ساسان پور، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران.
4)      خانگل­زاده، فاطمه ( 1386) نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهرستان بابل، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
5)      خزاعی نژاد، فروغ ( 1394) تحلیل زیست پذیری در بخش مرکزی شهر تهران (مورد پژوهش: محله های منطقه 12 تهران)، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی.
6)      دفاتر توسعه محله­ای منطقه 12 شهر تهران، 1398.
7)      رهبان، صلاح الدین ( 1388) تحلیل اجتماعی ـ اقتصادی بافت فرسوده جهت ساماندهی آن­ها، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.
8)      رهنما، محمد رحیم؛ قنبری، محمد؛ محمدی حمیدی، سمیه؛ حسینی، سید مصطفی (1398) ارزیابی و سنجش زیست پذیری شهری در کلانشهر اهواز، فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 2، شمارۀ 2، صص.17-1.
9)      سالاری مقدم، زهرا؛ زیاری، کرامت الله؛ حاتمی­نژاد، حسین (1398) سنجش و ارزیابی زیست پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 15 کلانشهر تهران، فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 2، شمارۀ 3، صص.58-41.
10)   سحرخیر، رضا (1395) سنجش میزان زیست پذیری در بافت فرسوده (مورد مطالعه: منطقه 16 محله باغ آذری)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، استاد راهنما فریده اسدیان.
11)   سلیمانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ خزاعی نژاد، فروغ  (1395) زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص­ها، پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، دورة 4، شمارة 1، صص.50-27.
12)   شماعی، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژاد روشتی، محسن؛ حیدری، تقی  (1395) تحلیل زیست پذیری بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 48، شماره 4، صص.783-779.
13)   طرح تفصیلی منطقه 12 شهر تهران، 1385.
14)   طالشی انبوهی، مرضیه، آقایی­زاده، اسماعیل؛ جعفری مهرآبادی، مریم (1398) ارزیابی زیست پذیری در بافتهای فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه یک شهر قزوین، فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 2، شمارۀ 3، صص78-59.
15)   ایراندوست، کیومرث؛ عیسی لو، علی اصغر؛ شاهمرادی، بهزاد (1394) شاخص زیست پذیری در محیط های شهری مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم، فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری، سال4، شماره13، صص.118-101.
16)   نصیری، اسماعیل (1392) تحلیل ناپایداری مکانی ـ فضایی بافت فرسوده شهری (مطالعه موردی: منطقه 10 شهر تهران)، نشریه مدیریت شهری، سال 11، شماره 31، صص. 280-269.
17) Badland Landry, Charles. (2000) Urban Vitality: A New source of Urban Competitiveness, prince claus fund journal, ARCHIS issue Urban Vitality / Urban Heroes, Urban Vitality Urban Heroes, Vol.38, pp.56-82.
18) Kashef, M. (2016) Urban livability across disciplinary and professional boundaries. Frontiers of Architectural Research, Vol.5, No.2, pp.239-253.
19) Song, yang. (2011) a livable city study in china: using structural Equation models, thesis submitted in statistics, department of statistics Uppsala university.
20) Teng Chey, khoo. (2012) The CLC framework for livable and sustainable cities, Urban solutions Journal, No.1, pp. 54-70.
21) Timmer, Vanessa. & Nola-kate, seymoar. (2005) The livable city, the word urban forum 2006 Vancouver, Canada: international centre for sustainable cities, Vol.4, No.7, pp.1-13.
22) Urban Land Institute (Singapore) (2013) 10 Principles for Liveable High-Density Cities, Lessons from Singapore, Centre for Livable Cities and Urban Land Institute.