شناسایی بافت‌های فرسوده شهری بر اساس شاخص‌های کالبدی مطالعه موردی: منطقه یک شهر تبریز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران

10.22034/jsc.2019.91206

چکیده

شهرها به‌عنوان سیستم‌های پویای اقتصادی- اجتماعی و زنده، به‌ناچار در طول حیات خود شاهد فرسودگی‌های کالبدی در بافت خود می‌شوند که از این بافت‌ها می‌توان به‌عنوان عضو بیمار شهرها نام برد. محدودیت‌های فضایی موجود در حریم شهرها مانعی برای توسعه افقی شهرها محسوب می‌شود و از طرف دیگر توسعه‌های جدید در پیرامون شهرها هزینه‌های بالایی را در مقایسه با توسعه میان افزا طلب می‌کند. با این اوصاف توجه به بافت‌های فرسوده و نوسازی و بهسازی آن‌ها از اولویت‌های مجموعه مدیریت شهری به‌حساب می‌رود. پژوهش حاضر بر اساس شاخص‌های کالبدی، درصدد شناسایی و تعیین میزان بافت‌های فرسوده در منطقه 1 شهر تبریز هست. در این راستا ابتدا معیارها و شاخص‌های مرتبط با بافت‌های فرسوده در کالبد شهر شامل نفوذپذیری، پایداری وزیرشاخص‌های آن‌ها شامل؛ کیفیت ابنیه، عمر ابنیه، تعداد طبقات ساختمانی و نوع مصالح ساختمانی، و ریزدانگی) مشخص گردید و سپس با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و با استفاده از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی این معیارها و شاخص‌ها وزن دهی شدند در مرحله بعد با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی و نرم‌افزار ARC GIS نقشه فرسودگی منطقه موردمطالعه تولید و در نهایت هم با همپوشانی نقشه‌های معیارها مورداستفاده، نقشه نهایی بافت فرسوده منطقه موردمطالعه تولید و میزان مناطق بافت فرسوده مشخص گردید. است. نتایج حاصله نشان می‌دهد که 27% محدوده این منطقه شهری از فرسودگی متوسط به بالا برخوردار می‌باشد. در واحد تحلیل نواحی منطقه موردمطالعه نیز ناحیه 5، با دارا بودن 45.3% از بیشترین محدوده فرسودگی برخوردار هست. در مقابل ناحیه 1 (محدوده شهرک ولیعصر)، با 12%فرسودگی کمترین میزان فرسودگی را در میان نواحی به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها


1)      ادیبی سعدی نژاد، فاطمه (1389) مفهوم بافت فرسوده و ویژگی‌های آن، ماهنامه شوراها، شماره 54، صص.4-9.
2)      جمال، محمدجعفر (1386)، برنامه‌ریزی و طراحی برای بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری با تمرکز بر مشارکت مردم، ماهنامه شهرداری‌ها، سال 8، شماره 81، صص.27-20.
3)      جهانشاهی، محمدحسین (1382) تحلیل بافت‌های فرسوده و مشکل سازی شهری و راهبردهای آن، مجله جستارهای شهرسازی، بهار 82، سال 3، شماره 4، صص.25-17.
4)      حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ نصرتی هشی، مرتضی (1398) آینده‌پژوهی در بافت‌های فرسوده شهری مطالعه موردی: ناحیه یک منطقه نه تهران، فصلنامه اطلاعت جغرافیایی سپهر، بهار 1398، دوره 28، شماره 109. صص.56-37
5)      حیدری، یاسر؛ رضایی، محمدرضا؛ عبدلی، فریده؛ بیگلر، علی (1394) ارزیابی بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد برنامه‌ریزی راهبردی مطالعه موردی: محله سلمان فارسی شهر یزد، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، تابستان 94، سال 3، شماره 10، صص.77-55.
6)      زبردست، اسفندیار (1380) کاربرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، نشریه هنرهای زیبا، زمستان 1380، سال 2، شماره 10، صص.21-13.
7)      سرور، رحیم؛ میرزاده، روح‌الله؛ سلطان‌زاده، اکبر؛ سبحانی، نوبخت (1395) ارزیابی شاخص‌های کالبدی بافت فرسوده شهری و مسائل آن مطالعه موردی: شهر اشنویه، پژوهش بوم شناسی شهری، پاییز و زمستان 1395، سال 7، شماره 2، صص.54-29.
8)      سلیمانی مقدم، پرویز؛ قندهاری، محمد؛ پیری، فاطمه (1397) تحلیل آسیب‌پذیری و سرزندگی بافت‌های فرسوده مطالعه موردی: محله عامری شهر اهواز، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، زمستان 1397، سال 5، شماره 17، صص.114-93.
9)      شفقی، سیروس (1376) شناخت بافت‌های قدیمی شهر، مجموعه مقالات همایش تخصصی بافت‌های شهری، سمینار توسعه پایدار شهری در تبریز.
10)   شماعی، علی و پوراحمد، احمد (1384) بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، چاپ دوم، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
11)   صداقت رستمی، کبریا؛ اعتماد، گیتی؛ بیدرام، رسول؛ ملاذ، جعفر (1390) تدوین شاخص‌های شناسایی بافت‌های ناکارآمد، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، تابستان 1390، سال 1، شماره 1، صص.120-103.
12)   عرب احمدی، مریم (1386) آشنایی با بافت‌های فرسوده شهری و نحوه شکل‌گیری آن‌ها، ماهنامه شهرداری‌ها، سال 8، شماره 81، صص. 20-16.
13)   عربشاهی، زهرا (1382) سابقه نوسازی و بهسازی بافت قدیم شهری در ایران و اروپا،. ماهنامه شهرداری‌ها، خرداد 1382، سال 5، شماره 49، صص.24-17.
14)   عندلیب، علیرضا (1396) اصول نوسازی متوازن بافت‌های فرسوده شهری، ماهنامه باغ نظر، خرداد 1396، سال 14، شماره 48، صص.16-5.
15)   عندلیب، علیرضا و ابراهیمی، محمدرضا (1397) کاربست‌های مدل مفهومی نوسازی متوازن بافت‌های فرسوده شهری، نشریه باغ نظر، دوره 15، شماره 65، صص. 82-67.
16)   کاشانی، ساناز و یزدانی، سعید (1393) توانمندسازی بافت فرسوده ملایر، ماهنامه بین‌المللی راه و ساختمان. خرداد 1389، سال 8، شماره 69، صص. 50-44.
17)   کمانرودی، موسی (1385) تعاریف فرسودگی و نظام مداخله، فصلنامه اندیشه ایرانشهر، زمستان 1386، سال 2، شماره 9-10 ، صص.29-36.
18)   مستوفی، رضا؛ عرفان منش، طاهره؛ صابری، امیر؛ و اکبری، محمدرضا (۱۳۹۵) بررسی عوامل تأثیرگذار بر بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده – تاریخی مطالعه موردی: شهر لامرد، فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه‌ای، زمستان 1395، دوره 1، شماره 2، صص.55-33.
19)   مهندسین مشاور امکو (1382)، مطالعات بافت‌های فرسوده، ویرایش اول، تهران.
20)   وارثی، محمدرضا؛ تقوایی، مسعود؛ رضایی، نعمت‌الله (1391) ساماندهی بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: شهر شیراز، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، پاییز 1392، دوره 2، شماره 2، صص.156-129.
21)   وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی (1394) گزارش وضعیت مناطق نابسامان شهری و عملکردهای استانی و شهرستانی
22)   Boyle, Luke. & Michell, Kathy. & Viruly, François. (2018) A Critique of the Application of Neighborhood Sustainability Assessment Tools in Urban Regeneration, Sustainability, Vol.10, No.4, pp.1-18.
23)   Egercioglu, Yakup. & yakici, Nilay. & Ertan, tugce. (2016)  Urban Decline and Revitalization Project in Izmir-Tire Historical City Center, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.216, pp.330-337.
24)   Jin, Eunae. & Lee, Woojong. & Kim, Danya. (2018) Does Resident Participation in an Urban Regeneration Project Improve Neighborhood Satisfaction: A Case Study of "-Amichojang"- in Busan, South Korea, Sustainability, Vol.10, No.10, pp.37-55.
25)   Joshua, Oluwadare. (2018) Insight into Urban Renewal as a Strategic Remedy for the Built Environment in Nigeria, European Journal of Advances in Engineering and Technology, Vol.5, No.8, pp.665-676.
26)   hamzenejad, Mahdi. & Shakouri, Mahdi. & Shakouri, Nafiseh. (2018) Investigating and analyzing the condition of the worn texture of Jaffari neighborhood in Tehran with the approach of promoting environmental quality and providing solutions for its organization by using GIS, Journal of Innovative Research in Engineering Sciences, Vol.4, No.1, pp.17-29.
27)   Malczewski, J. )2004( GIS-based Land-use Suitability Analysis: A Critical Overview, Progress in Planning, Vol.6, pp. 23-65.
28)   Martí, Pablo. & Serrano-Estrada, Leticia. & Clara García-Mayor. (2019) Identifying opportunity places for urban regeneration through LBSNs, Cities, Vol.90, pp.191-206
29)   Syms, P. (2010) Land, Development and Design, Urban Policy Studies, University of Manchester, UK and Fellow of the Royal Institution of Charactered Surveyors (RICS) uk.
30)   Wang, H. & Song, Y. & Hamilton, A. & Curwell, S. )2007( Urban Information Integration for Advanced Planning in Europe, Government Information Quarterly, Vol.24, pp.754-763.
31)   Xu, Kexi. & Shen, Geoffrey Qiping.  Liu, Guiwen; & Martek, Igor. (2019) Demolition of Existing Buildings in Urban Renewal Projects: A Decision Support System in the China Context, Sustainability, Vol.11,  No.2, pp.1-22.
32)   Yu, Bo. & Wang, Jiayuan. & Li, Jie Zhang. & Lai, Yani. & Xu, Xiaoxiao. (2019) Prediction of large-scale demolition waste generation during urban renewal: A hybrid trilogy method, Waste Management, Vol.89, pp.1-9.