ارزیابی و رتبه‌بندی توزیع خدمات شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

10.22034/jsc.2019.90908

چکیده

سکونتگاه‌های غیررسمی الگوی سکونتی ویژه‌ای می‌باشد که بخش قابل‌توجهی از مردم و عمدتاً کم‌درآمد را در خود جای‌داده است. ازآنجایی‌که اساس توزیع عادلانه خدمات شهری قابلیت دستیابی همه اقشار به این خدمات می‌باشد ارائه خدمات شهری مناسب جهت ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و برخورداری مناسب ساکنان شهرها از این خدمات از موضوعات مهم در برنامه‌ریزی شهرها محسوب می‌شود. به دلیل اینکه کلان‌شهر تبریز به‌صورت سیستم و مناطق و نواحی یکپارچه است عدم توجه به بعضی نواحی می‌تواند مشکلاتی برای کل شهر ایجاد کند. شناخت محلات سکونتگاه‌های غیررسمی در نواحی کلان‌شهر تبریز ازنظر میزان برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری و رتبه‌بندی آن‌ها در ارتباط با شاخص‌های مختلف موجود در پژوهش زیر و ارائه برنامه‌ای جهت ساماندهی و خدمات‌رسانی مطلوب این محلات از اهداف پژوهش بوده است. روش تحقیق پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی است و ابزار گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع موجود و داده‌های طرح تفصیلی و ارزیابی توزیع خدمات با استفاده از مدل VIKOR بوده است. نتایج تحقیق حاکی از این است که سکونتگاه‌های غیررسمی نزدیک به مناطق مرفه و برخوردار از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتر، از خدمات و کاربری‌های مطلوب‌تری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


1)      امیری، مقصود، (1389) تصمیم‌گیری گروهی برای انتخاب ابزار ماشین با استفاده از روش ویکور فازی، مطالعات مدیریت صنعتی، بهار 1389، دوره6، شماره 16، صص. 189-167.
2)      ایراندوست، کیومرث و پاکزاد، عرفان (1394)، ارزیابی دگرگونی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی در دهه گذشته (مطالعه موردی: دولت‌آباد کرمانشاه)، فصلنامه رفاه اجتماعی، تابستان 1394، سال 15، شماره 57، صص.177-151.
3)      پوراحمد، احمد و خلیجی، محمدعلی (1393) قابلیت سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR (مطالعه موردی شهر بناب)، مجله برنامه‌ریزی فضائی، تابستان 1393، سال 4، شماره 2، صص. 16-1.
4)      تیموری، راضیه؛ روستایی، شهریور؛ اصغر زمانی، اکبر؛ احدنژاد، محسن (1389) ارزیابی تناسب فضایی-مکانی پارک‌های شهری با استفاده از GIS(مطالعه موردی: پارک‌های محله‌ای منطقه 2 شهرداری تبریز)، مجله فضایی جغرافیایی، تابستان 1389، سال 10، شماره 30، صص. 168-137.
5)      حکیمی، هادی؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ پرهیزکار، اکبر؛ مشکینی، ابوالفضل؛ پور طاهری، مهدی (1390) ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی ایران (مطالعه موردی: جمشیدآباد خوی)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، زمستان 1390، سال 22، شماره 4، صص. 210-197.
6)      حیدری نوشهر، مهری و نظریان، اصغر (1390) بررسی عوامل مؤثر بر حاشیه‌نشینی و بازتاب‌های آن با تأکید بر کاربری خدمات شهری (مورد: شهر یزد)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، پاییز 1390، سال 8، شماره 31، صص.50-31.
7)      دویران، اسماعیل و براتچی، ندا (1388) آسیب‌شناسی سیاست‌های دولت در ساماندهی اسکان غیررسمی ایران، مجله علوم جغرافیایی، پاییز و زمستان 1388، سال 4، شماره 15 و 16، صص.94-79.
8)      زادولی، شاهرخ؛ اصغری‌زمانی، اکبر؛ زادولی، فاطمه (1393) سطح‌بندی محلات حاشیه‌نشین بر اساس شاخص‌های کالبدی- اقتصادی فقر شهری (نمونه موردی: حاشیه‌نشینان شمال شهر تبریز)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، پاییز 1393، سال 3، شماره 11، صص. 78-63.
9)      زنگی‌آبادی، علی و مبارکی، امید (1391)، بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری حاشیه‌نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن مطالعه موردی (محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل‌آباد)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، بهار 1391، سال 23، شماره 1، صص.80-67.
10)   سایت رسمی مرکز آمار ایران (1390) نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر تبریز.
11)   سلیمانی فارسانی، زهرا (1388) تحلیلی بر توضیح فضایی خدمات شهری شهرکرد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی جمال محمدی، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان.
12)   شیخی، محمد (1385) مدیریت شهری و سکونتگاه‌های خودرو در منطقه کلان‌شهری تهران، فصلنامه مدیریت شهری، پاییز 1385، سال 5، شماره 18، صص. 87-74.
13)   صرافی، مظفر (1381) از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی، فصلنامه هفت شهر، تابستان 1381، سال 3، شماره 8، صص 12-5.
14)   صفرآبادی، اعظم؛ مؤیدفر، سعیده؛ وارثی، حمید؛ بلاغی، رسول (1395) رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری مورد شناسی: سکونتگاه‌های غیررسمی حسن‌آباد یزد، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، تابستان 1395، سال 6، شماره 19، صص. 230-217.
15)   عابدین درکوش، سعید، (1386) درآمدی بر اقتصاد شهری، چاپ هشتم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی تهران.
16)   قنبری، ابوالفضل؛ زلفی، علی؛ نوروزی، محمدجواد (1392) ارزیابی فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در مناطق شهری تبریز با استفاده از مدل‌های TOPSIS و SAW، فصلنامه جغرافیا، بهار 1392، سال 3، شماره 2، صص.84-71.
17)   کمانرودی، موسی (1379) اسکان غیررسمی در تهران، ساماندهی اماکن غیررسمی منطقه 6 شهرداری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مظفر صرافی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
18)   معروفی، ایوب و کریمی، الهه (1392) سطح‌بندی نواحی شهری بر اساس میزان بهره‌مندی از خدمات شهری با استفاده از تکنیک تاپسیس (نمونه موردی: نواحی شهر سنندج)، اولین کنفرانس ملی خدمات شهری و محیط‌زیست، صص15-1.
19)   مهندسین مشاور زیستا (1383) طرح تفصیلی تبریز، طرح مطالعات حاشیه‌نشینی شهر تبریز، شهرداری تبریز.
20)   وارثی، حمیدرضا؛ زنگی‌آبادی، علی؛ یغفوری، حسین (1387) بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی (شهر زاهدان)، مجله جغرافیا و توسعه، بهار و تابستان 1387، سال 6، شماره 11، صص.156-139.
21)   هادی زاده، مریم (1382) حاشیه‌نشینی و راهکارهای ساماندهی آن، چاپ اول، مشهد: شهرداری مشهد، انتشارات تیهو.
22) Armiah, Ben.C. (2012) Slums as expressions of social exclusion: explaining the prevalence of slums in African countries UN Habitat, Nairobi, Kenya, Department Research & Capacity Development Branch.
23) Alemie, Berhanu Kefale. & Bennett, Rohan M. & Jaap, Zevenbergen. (2015) A socio-spatial methodology for evaluating urban land governance: the case of informal settlements, Journal of Spatial Science, Vol.60, No.2, pp 289–309
24) Kenan Okuruta, Robinah. & Nakawunde, Kulabakob. & Jonathan, Chenowetha. & Katrina, Charlesa. (2015) Assessing demand for improved sustainable sanitation in low incomeinformal settlements of urban areas: a critical review, International Journal of Environmental Health Research, Vol.25, No.1, pp.81–95.
25) Khalifa, M.A. (2011) Redefining slums in Egypt: Unplanned versus unsafe areas. Habitat International. Vol.35 No.1, pp.40-49.
26) Marcotullio, Peter. (2001) Asian Urban Sustainability in the era of Globalization United Nation University, Institute of Advanced Studies, Tokyo, Japan.
27) Nomalungelo, Audrey Mabitsela. (2012) The impact of service delivery on the quality of lives of The community of Protea South, Soweto in Johannesburg in Gauteng province, South Africa, Masters in Development.
28) Opricovic, Serafim. & Tzeng, Gwo-Hshiung. (2007) Extended VIKOR method in comparision with outranking methods. European Journal of Operational Research, Vol.178, No.2, pp.514-529.
29) Saaty TomasL. (1980) The analytic hierarchy process: planning, priority setting, resourceallocation. New York/London: McGraw-Hill International Book Co.
30) Wainayanti, Lana, & Heracles, c.Lang, (2004) Provision of urban services in an informal settlement: a case study of KampungPenasTanggul, Jakarta, Habitat International, Vol.28, pp.41-65.
31)  Wei, Jingzhu; Lin, Xiangyi. (2008) The Multiple Attributed Decision-Making VIKOR Method and Its Application, IEEE.
32) Zeilhofer, Peter. & Valdinir Piazza To panotti. (2008) GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impact in informal settlements: A case study from Cuiaba, central Brazil, Applied Geography, Vol.28, No.1, pp.1–15
33) Ibrahim Rizk Hegazy. (2015) Informal settlement upgrading policies in Egypt: towards improvement in theupgrading process, Journal of Urbanism: International Research on Placemaking and Urban Sustainability, Vol.9, No.2, pp.1–22