ویژگی‌ها و عناصر فضاهای باز شهری به‌منظور جلب اعتماد مطالعه موردی: محله یوسف‌آباد شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از طرح پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 گروه شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 گروه جغرافیا، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

4 گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

هرچه فضای باز شهری به‌عنوان ظرف تعاملات شهری، شرایط مناسب‌تری را برای برقراری روابط اجتماعی مؤثر اعضای خود فراهم آورد، امکان بیشتری برای رشد اجتماعی و برقراری اعتماد اجتماعی برای ساکنان آن جامعه متصور خواهد بود. این پژوهش باهدف تحلیل و تبیین اثر فضاهای باز شهری بر تعاملات و اعتماد اجتماعی در محله یوسف‌آباد شهر تهران انجام‌شده است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و تحلیل عاملی به‌عنوان ابزاری برای سنجش معنی‌داری شاخص‌ها مورداستفاده قرارگرفته است. در مرحله اول مصاحبه با صاحب‌نظران با بهره‌گیری از روش گلوله برفی صورت گرفت و تا رسیدن به اشباع نظری با 10 نفر از خبرگان ادامه یافت. سپس به‌منظور یافتن مفاهیم کلیدی با استفاده از روش تحلیل محتوا، کدگذاری‌های باز و محوری انجام شد. در دو دور دلفی، خبرگان پرسشنامه محقق ساخت را پاسخ دادند. نتایج به‌دست‌آمده از پرسشنامه، تحت تحلیل عامل Q قرار گرفت و چهار طبقه‌بندی از آن به دست آمد که زمینه را برای تدوین جدول هدف-محتوا برای تنظیم پرسشنامه کاربران فضا فراهم کرد. در مرحله دوم با توجه به فرمول کلاین بر اساس تعداد سؤالات پرسشنامه کاربران، حجم نمونه در حدود نفر 190 محاسبه گردید. کاربران فضا با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی و خوشه‌ای مورد پرسش قرارگرفته و داده‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه 22 با استفاده از تحلیل عاملی R ارزیابی‌شده‌اند. یافته‌ها و نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هشت عاملِ شناسایی‌شده شامل؛ اجتماع‌پذیری، تنوع فضایی، آسایش کالبدی و اقلیمی، رابطه تعامل و اعتماد اجتماعی با تأمین نیازهای محیطی، شناخت پذیری، دسترسی‌پذیری پیاده، انعطاف فضایی و آسایش روانی با شکل‌گیری چرخه بر اعتماد اجتماعی تأثیرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. آرام، هاشم؛ روشنفکر، پیام و کلانتری، عبدالحسین. (۱۳۹۴). اعتماد اجتماعی از دریچه مطالعات تجربی در سطح ملی و شهر تهران، مشارکت و حقوق شهروندی. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ۱۵، ۲۶۳-۲۵۲.
  2. بنتلی، ای‌ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مک گلین، سو و اسمیت، گراهام. (۱۳۹۸). محیط‌های پاسخده. ترجمه مصطفی بهزادفر، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
  3. پاک‌نهاد، حدیثه و پژوهانفر، مهدیه. (1396). بهبود الگوهای کیفیت فضایی پارک‌های شهری به‌منظور افزایش تعاملات اجتماعی شهروندان مطالعه موردی: پارک‌های شهر گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، ۷، 198-183.
  4. پناهی، محمدعادل؛ کاویانی، یونس؛ داها، الهام (۱۳۹۴) ساماندهی مشارکت شهروندان در اداره امور شهر با رویکرد محله محوری، مشارکت و حقوق شهروندی. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ۱۲، ۲۸۹-۲۵۷.
  5. حمیدی، ملیحه؛ حبیبی، محسن؛ سلیمی، جواد و صبری، رضا. (1376). استخوان‌بندی شهر تهران. ج 1، چاپ اول، تهران: معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
  6. حیدری، حدیثه. (۱۳۹۲). بررسی تأثیر کیفیت عملکردی فضاهای عمومی و محیط‌های اجتماعی مناسب شهری بر میزان حس تعلق شهروندان به محله. پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی رفاه اجتماعی،به راهنمایی پویا علاءالدینی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
  7. دهناد، نازنین؛ مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و کریمی، باقر. (1399). تبیین رابطه بین مؤلفه‌های موثر بر کیفیت فضای باز جمعی در ارتقاء اجتماع‌پذیری محیط. فصلنامه مطالعات شهری، ۱۰ (۳۷)، 56-45.
  8. راپاپورت، ایماس. (1391). معنی محیط ساخته‌شده-رویکردی در ارتباط غیرکلامی. ترجمه فرح حبیب، چاپ اول، تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
  9. ربانی، رسول و حبیبی، صفدر. (1390). تحلیلی بر نقش فضاهای شهری در ایجاد سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر شهرکرد. مطالعات جامعه‌شناختی شهری (مطالعات شهری)، 1(1)، 18-1.
  10. رهنما، محمدرحیم و رضوی، محمد محسن. (1391). بررسی تأثیر حس تعلق مکانی بر سرمایه اجتماعی و مشارکت در محلات شهر مشهد. نشریه معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 17 (2)، 36-29.
  11. ریاحی‌فرد، عباس. (1392). بررسی نحوه توزیع مناسب فضای خالی در بالا بردن کیفیت فضاهای سکونتگاهی شهری معاصر تهران. هویت شهر، 7 (15)، 82-71.
  12. سجادی، ژیلا، و کلانتری، بهرنگ. (۱۳۹۴). نقش فضای عمومی در شکل‌گیری شهر شهروندمدار، (موردمطالعه: پارک شفق محله یوسف‌آباد تهران). مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 11 (30)، 104-75.
  13. سلیمانی، علیرضا؛ مرصوصی، نفیسه و فرامرزی، مهسا. (1397). تحلیلی بر تأثیر طرح کالبدی بر رفتار در فضاهای شهری (مطالعه موردی: خیابان امام ارومیه). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 33، 68-49.
  14. شوای، فرانسواز. (1375). شهرسازی، تخیلات و واقعیات. ترجمه سید محسن حبیبی، چاپ ششم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  15. شهرداری تهران. (1399). https://map.tehran.ir/.
  16. عبدالله‌زاده‌فرد، علیرضا. (139۵). نقش فضای عمومی شهری در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی (نمونه موردی: پارک حاشیه چمران، کلان‌شهر شیراز). آمایش محیط، 10(39)، 181-157.
  17. عبدالهی، محمد و باستانی، سوسن. (۱۳۹۰). بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در شهر تهران. معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران: اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
  18. علیمردانی، مسعود؛ مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و افهمی، طلیعه. (139۵). رشد کیفی فضای شهری به‌منظور ارتقا تعاملات اجتماعی (نمونه موردی خیابان احمدآباد مشهد). هنرهای کاربردی، 7، 14-5
  19. غفاری، غلام‌رضا و ایازی، سید محمدهادی. (۱۳۹۲). مدیریت شهری و مشارکت‌های اجتماعی. چاپ اول، تهران: انتشارات تیسا.
  20. فلاحت، محمدصادق. (۱۳۸۵). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، 26، 66-57.
  21. قرائی، ف. (۱۳۸۸) نقش خصوصیات کالبدی در افزایش تعاملات اجتماعی و ایجاد حس جامعه محلی، مجموعه مقالات همایش توسعه محله‌ای. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  22. قلمبردزفولی، مریم و نقی‌زاده، محمد. (۱۳۹۲). طراحی فضای شهری به‌منظور ارتقا تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی: بلوار بین محله‌ای). نشریه هویت شهر، 8(17)، 24-15.
  23. قلی‌پور، س و مصطفی‌پور، کامبیز و احدزاده، سید مصطفی. (۱۳۹۴). بررسی مشارکت شهروندان در امور شهری مشارکت و حقوق شهروندی. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  24. کشاورز فضل، سمیه و منجزی، ساناز. (1396). نقش کیفیت فضاهای باز شهری در تعاملات اجتماعی با مقایسه موردی میدان عتیق و نقش‌جهان در اصفهان. نشریه علمی تخصصی شباک، 3 (9)، 20-1.
  25. لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  26. نجاتی‌حسینی، سیدمحمود؛ عماری، حسن و کوثری، مسعود. (۱۳۹3). مشارکت شهروندی در جهان شهری (ایده‌های اجتماعی و رویه‌های چند فرهنگی). چاپ اول، تهران: موسسه بین‌المللی پژوهشی فرهنگی هنری جامعه و فرهنگ.
  27. Abdollahi, M., & Basatani, S. (2011). Investigate the situation of social capital in Tehran. Deputy of Social and Cultural Affairs of Tehran Municipality, General Department of Social and Cultural Studies. [In Persian].
  28. Abdollahzadefard, A. (2018) The role of urban public space in the formation of social trust (Case study: Chamran Boulevard in Shiraz metropolitan). Amayeshmohit, 10 (39), 157-181. [In Persian].
  29. Alimardani, M., Mehdinejad, J., & Afhami, T. (2016), The Qualitative Growth of Urban Space to Enhance Social Interaction (Case study: Ahmad Abad, Street, Mashhad). Journal of Applied Arts, 7, 5-14. [In Persian].
  30. Aram, H., Roshanfekr, P., & Kalantari, A. (2015). Social trust from the empirical studies perspective at both national and the city of Tehran level, participation and citizenship rights.Tehran Urban Research and Planning Center, 15, 263-252. [In Persian].
  31. Bahmanyar, A., & Cheshmehghassabani, M. (2017). Investigating the Effective Physical Factors on Promoting Social Interactions in Cultural Complexes. International Journal of Architecture and Urban Development, 7 (3), 47-54.
  32. Bear, A., & Higgins, C. (2002). Environmental Planning for Land Development: An Instruction for Sustainable Local Planning and Design. Tehran: Tehran University Press.
  33. Bentley, I., Alcock, A., Murrain, P., McGlynn, S., & Smith, G. (2009). Responsive Environments. translated by Mostafa Behzadfar, 14th edition, Tehran: University of Science and Technology Press. [In Persian].
  34. Bradley, D., Coombes, M., Tranos, E. & Bradley, J. (2009). Sense of Place and Social Capital and the Historic Built Environment: Report of Research for English Heritage Heritage Counts. London English Heritage.
  35. Carmona, M. (2019). Principles for public space design. planning to do better, Urban Des Int, 47-59.
  36. Choay, F., & Habibi, M. (1996). L'Urbanisme Utopies et Réalitiés. 6th edition, Tehran: Tehran University Press. [In Persian].
  37. Claridge, T. (2019). Sorces of Social Capital [online]. Available from: https://www.socialcapitalresearch.com/sources-of-social-capital [accessed 19th Feb 2021].
  38. Das, R. J. (2006). Putting social capital in its place. Capital & Class, 30(3), 65-92.
  39. Dehnad, N., Mahdi Nejad, J., & Karimi, B. (2021). Investigating the relationship between the effective components on the quality of urban open spaces in promoting sociability. Journal of Urban Studies, 10 (37), 56-45. [In Persian].
  40. Falahat, M S. (2006). The concept of Sense of Place and its Factors. College of Fine Arts, 26, 57-66. [In Persian].
  41. Ghaffari, Gh., & Ayazi, SMH. (2013). Urban management and social participation. Tehran: Teesa Press. [In Persian].
  42. Ghalambar Dezfouli, M., & Naghizadeh, M. (2013), Urban Design in the Context of Social Interaction Enhancement (Case Study: Street between Neighborhoods). Hoviatshahr, 8, (17), 15-24. [In Persian].
  43. Gharaei, F. (2009). The Role of Physical Characteristics in Increasing Social Interactions and Creating a Sense of Local Community, The Local Development Conference, Tehran: Tehran Urban Research & Planning Center (TUPRC). [In Persian].
  44. Gholipour, S., Mostafapour, K. $., & Ahadzadeh, SM. (2015). Investigate Citizens' Participation in Urban Affairs Participation and Citizenship Rights. Tehran: Tehran Urban Research & Planning Center (TUPRC). [In Persian].
  45. Gibson, T.A. (2014). In defense of law and order: urban space, fear of crime, and the virtues of social control. Journal of Communication Inquiry, 38 (3), 223-242.
  46. Guevara, M. M., & Cortés López, E. (2016) The urban public space and design as tools to promote social interaction. Blucher Design Proceedings, 8(2), 296-301.
  47. Gundelach, B., & Freitag, M. (2014) Neighborhood diversity and social trust: an empirical analysis interethnic contact and group-specific effects. Urban Studies Journal, 51(6), 1236-1256.
  48. Hamidi, M., Habibi, M., Salimi, J., & Sabri, R. (1997). The back bone of Tehran. Volume 1, First Edition, Tehran, Technical and Civil Deputy of Tehran Municipality. [In Persian].
  49. Heidari, H. (2013) The effect of functional quality of public spaces and appropriate urban social environments on the sense of belonging in neighborhood. Master Thesis in Social Welfare Planning, Advisor. Pouya Alaeddini, Faculty of Social Sciences, University of Tehran. [In Persian].
  50. Ibrahim, F. I., Omar, D., & Nik Mohamad, N. (2019). Human Interaction in Urban Open Spaces. 7th AicQoL2019Bali, Indonesia, 4 (10), 188-193.
  51. Ijla, A. M. (2012). Does Public Space Create Social Capital?. International Jouranl of Sociology and Anthropology, 4 (2), 48-53.
  52. Keshavarz Fazl, S., & Monjezi, S. (2017). The role of Urban Open Space Quality in Social interactions with a Comparative Study of Atiq Square and Naqsh Jahan in Isfahan. Shebak-Journal Management System, 3 (9), 1-20. [In Persian].
  53. Lang, J. (1987). Creating Architectural Theory: The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. New York: Van Nostrand Reinhold.
  54. Lang, J. (2002). Creating architectural theory: the role of the behavioral sciences in environmental design. 8th edition, Tehran: Tehran University Press. [In Persian].
  55. Mohan, G. & Mohan, J. (2002) Placing social capital. Progress in Human Geography, 26 (2), 191-210.
  56. Murayama, H., Arami, R., Wakui, T., & Sugawara, L. (2014) Cross level interaction between individual and neighborhood socioeconomic status in relation to social trust in a Japanese community. Urban Studies Journal, 51 (13), 2770-2786.
  57. Nejati Hosseini, SM., Ammari, H. & Kosari, M. (2014). Citizenship participation in the Urban World (Social Ideas and Multicultural Practices). first edition, Tehran: International Cultural and Artistic Research Institute of Society and Culture. [In Persian].
  58. Omar, D. b., Ibrahim, F. b. & Nik Mohammad, N. b. (2015) Human Interaction in Open Spaces. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 201, 352-359.
  59. Paknahad, H., & Pajouhanfar, M. (2017). Improving the spatial quality patterns of urban parks in order to increase social interactions of citizens Case study: Gorgan city parks. Journal of Spatial Planning, 7, 198-183. [In Persian].
  60. Panahi, Mohammad Adel. Kaviani, Younes. Daha, Elham. (2015) Neighborhood-Based Approach to Organize Citizens' Participation in the Administration of City Affairs, Participation and Citizenship Rights, Tehran City Studies and Planning Center, No. 12, p. 289-257. [In Persian].
  61. Paranagamage, P., Austin, S., Price, A., & Khandokar, F. (2010) Social capital in action in urban environment: an intersection of theory, research and practice litreture. Journal of urbanism, 3(3), 231-252.
  62. Rabbani, R., & Habibi, S. (2011). Analysis of the Role of Urban Spaces in Creating Social Capital, Case Study: Shahrekord. Urban Sociological Studies (Urban Studies), 1 (1), 18-1. [In Persian].
  63. Rahnama, M. R., & Razavi, M. M. (2012) Investigating the effect of sense of place on social capital and participation in the neighborhoods of Mashhad. Journal of Architecture and Urban Planning (Fine Arts), 17 (2), 36-29. [In Persian].
  64. Rapaport, A. (2012) The Meaning of the Built Environment: A Nonverbal Communication Approach. Translated by Farah Habib, first edition, Tehran: urban processing and planning. [In Persian].
  65. Riahifard, A. (2013). Survey on the Appropriate Distribution of Open Space in order to Upgradethe Quality of Modern Urban Residential Areas in Tehran. Hoviatshahr, 7 (15), pp71-82. [In Persian].
  66. Sajjadi, J., & Kalantari, B. (2015). The Role of Public Space in Forming Citizen-Based City (Case Study: Shafagh Park Yousef Abad Neighborhoods, Tehran). Urban Structure and Function Studies, 3 (30), 75-104. [In Persian].
  67. Semken, S., & Freeman, C. B. (2008). Sense of place in the practice and assessment of place-based science teaching. Science Education, 92 (6), 1042-1057.
  68. Shafique, A., & Abdul Majid, R. (2020) Defining components of social interaction for Indian public open space, International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24 (8), 12105–12118.
  69. Shaftoe, H. (2008). Convivial Urban Spaces: Creating Effective Public Places. Journal of Urban Design, 14 (3), 404-405.
  70. Shamsuddin, S., & Norsidah, U. (2008) Making Places: The Role of Attachment in Creating the Sense of Place for Traditional Streets in Malaysia. Habitat International, 32 (3), pp. 399–409.
  71. Soleimani, A., Marsouei, N., & Faramarzi, M. (2018). An Analysis of the Impact of Physical Design on Behavior in Urban Spaces (Case Study of Imam Street in Urmia). Urban research and planning, 33, 49-68. [In Persian].
  72. Tehran Municipality. (2020). https://map.tehran.ir. [In Persian].
  73. Wentink, C., Vaandrager, L., Van Damb, R., Hassink, J., & Salverda, I. (2017). Exploring the role of social capital in urban citizens’ initiatives in the Netherlands. Gaceta Sanitaria, 32 (6), 539-546.
  74. Whyte, W. H. (1980). The social life of small urban spaces. Tuxedo, Maryland: Pinters II Inc.
مجله شهر پایدار
دوره 5، شماره 3
آبان 1401
صفحه 37-21

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار