تحلیل فضایی الگوی زیست پذیری کلان‌شهر تبریز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه فرهنگیان، تبریز، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

4 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22034/jsc.2021.260866.1374

چکیده

در این پژوهش با کاربست متریک‌های فضایی به‌عنوان مقیاس جدید برنامه‌ریزی، وضعیت زیست پذیری کلان‌شهر تبریز بررسی خواهد شد. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش توصیفی ـ تحلیلی است. به‌منظور تحلیل الگوی زیست پذیری مناطق 10 گانه شهر تبریز شاخص‌های عملیاتی مستخرج از مبانی نظری در بازة 1387 الی 1397 تحلیل شدند. در بخش نخست برای بررسی الگوی زیست پذیری و آرایش فضایی شاخص‌ها، با تلفیق بیش از ۱۵ متغیر ابزاری به‌عنوان واحد پایه تحلیل و تعیین همبستگی فضایی آن‌ها، پهنه‌های 41/5 هکتاری (LPI) به‌عنوان سطح بهینه برای هر منطقه شهری در نظر گرفته شدند. در فرآیند پژوهش جهت تلفیق و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و واقعیت‌های موجود از نرم‌افزارهای Google Earth، Excel، Fragstats 4.2.1، Eviews و Arc GIS استفاده شد. مطابق نتایج تحلیل PCA بر روی مقادیر استانداردشده متریک‌ها، شاخص تراکم و پراکنش کاربری‌ها خروجی تحلیل87/57 درصد از واریانس پراکنش داده‌های 4 متریک مورداستفاده را شامل و در تمام 1390 متریک مورد تحلیل، 374 پهنه با توجه به هیستوگرام و دامنه پراکنش شاخص زیست پذیری که 1/0 تا 1 بوده است در 10 کلاس با دامنه زیست پذیری کم تا زیاد تعیین و نقشه طبقات به‌صورت یکپارچه تهیه شد. مطابق با تحلیل‌های انجام‌گرفته شاخص نهایی زیست پذیری کلان‌شهر تبریز بالاتر از میانگین متوسط است. بر این مبنا، منطقه ۵ کلان‌شهر تبریز با شاخص 9146/0 در متریک LPI مساحت 78/10 هکتار از کل مساحت منطقه و منطقه ۸ با شاخص 2419/0 در متریک PD و مساحت 90/54 هکتار بالاترین و پایین‌ترین مناطق زیست پذیر بوده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که بین شاخص زیست پذیری با نوع متریک همبستگی بالایی وجود دارد و در متریک LPI میزان دقت الگو بالاتر است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. پوراحمد، احمد؛ دربان آستانه، علیرضا؛ زنگنه شهرکی، سعید؛ پورقربان، شیوا (1399) ارزیابی و تحلیل عوامل مؤثر بر زیست پذیری شهری جزیره کیش، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 8، شماره1، صص.22-1.
  2. حاتمی نژاد، حسین؛ حیدری، اصغر؛ نجفی، اسماعیل؛ عباسی فلاح، وحید (1396) ابعاد کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه‌های خودروی شهری (مطالعه موردی: محله اسلام‌آباد کلان‌شهر تهران)، جغرافیای اجتماعی شهری، دوره 4، شماره2، صص.45-23.
  3. حاتمی، مجتبی؛ سلیمانی,، حسین؛ گندمکار، امیر و صابری حمید (1399) بررسی راهبردهای ساختار زیست پذیری شهر ابرکوه، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره12، شماره3، صص.62-41.
  4. خزائی‌نژاد، فروغ (1394) تحلیل زیست پذیری در بخش مرکزی شهر تهران، رساله دکتری، به راهنمایی محمد سلیمانی و سیمین تولایی، دانشکده جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی.
  5. دویران، اسماعیل (1399) سنجش زیست پذیری بافت‌های شهری با تأکید بر پایداری اجتماعی (مطالعه موردی: محلات اسکان غیررسمی شهر همدان). جغرافیای اجتماعی شهری، دوره 7، شماره1، صص.64-47.
  6. ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه (1393) قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران)، جغرافیا، دوره 12، شماره 42، صص.157-129.
  7. سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ خزائی نژاد، فروغ (1395) زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره 4، شماره 1، صص.50-27.
  8. شاهوی، سیروان (1395) رتقای کیفیت زندگی در مناطق فرسوده شهری: آموزه‌های پروژه لودا، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی سازمان عمران و بهسازی شهری.
  9. شماعی، علی؛ ساسان پور، فرزانه؛ سلیمانی، محمد؛ احدنژاد روشتی، محسن؛ حیدری، تقی (1395) تحلیل زیست پذیری بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر زنجان)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 48، شماره 4، صص.783-799.
  10. صفوی، مریم و رضویان، محمدتقی (۱۳۹۳) درآمدی بر نظریه شهر زیست پذیر به‌عنوان الگویی برای شهر فردای اسلامی-ایرانی با تأکید پرجنبه‌های بومی، اولین همایش ملی در جستجوی شهر فردا واکاوی مفاهیم و مصادیق در شهر اسلامی-ایرانی، تهران، شرکت دیبا افق رایا.
  11. عمادالدین، سمیه؛ دهداری، مصطفی؛ باد دست، بنفشه (1396) سنجش وضعیت زیست پذیری سکونتگاه‌های شهری در راستای پایداری توسعه شهری، تهران: نخستین کنفرانس ملی به سوی شهرسازی و معماری دانش‌بنیان.
  12. عیسی‌لو، علی‌اصغر؛ بیات، مصطفی و بهرامی، عبدالعلی (1393) انگاره زیست پذیری رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی در جوامع روستایی (مطالعه موردی: شهرستان قم، بخش کهک)، مسکن و محیط روستا، دوره 33، شماره 146، صص.120-107.
  13. لطیفی، امید (1395) تحلیل زیست پذیری در مناطق کلان‌شهر اهواز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی فرزانه ساسان پور و علی موحد، دانشکده جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی.
  14. مرکز آمار ایران (1395) سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان آذربایجان شرقی،‌ نتایج سرشماری به تفکیک شهرستان.
  15. Baum-Snow, N. & Henderson, J. V. & Turner, M. A. & Zhang, Q. & Brandt, L. (2020) Does investment in national highways help or hurt hinterland city growth?, Journal of Urban Economics, Vol.115, pp.103-124.
  16. Doiran, Esmaeil. (2016) Measuring the viability of urban tissues with emphasis on social sustainability (Case study: Informal settlements in Hamadan), Urban Social Geography, Vol.7, No.1, pp.64-47. [In Persian].
  17. Kozak, L. & A. Falk, C. & Chisholm, C. J. (2020) Sticks, Ropes, Land: Confronting Colonial Practices in Public Space Design. In Proceedings of the 16th Participatory Design Conference 2020-Participation (s) Otherwise-Volume 2 (pp. 63-67).
  18. Emadeddin, Somayeh. & Dehdari, Mustafa. & Bad Dast, Banafsheh. (2017) Assessing the Living Status of Urban Settlements in Sustainable Urban Development, Tehran: The First National Conference on Urban Planning and Architecture. [In Persian].
  19. Hatami Nejad, Hossein. & Heydari, Asghar. & Najafi, Ismail. & Abbasi Fallah, Vahid. (2017) Dimensions of quality of life of residents of urban car settlements (Case study: Islamabad neighborhood of Tehran metropolis), Urban Social Geography, Vol.4, No.2, pp.45-23. [In Persian].
  20. Hatami, Mojtaba; Soleimani, Hussein; Gandmakar, Amir and Saberi Hamid (2020) A Study of the Structures of Living Structure of Abarkooh City, Journal of New Attitudes in Human Geography, Vol.12, No.3, pp.62-41. [In Persian].
  21. Honey-Rosés, J. & Anguelovski, I. & Chireh, V. K. & Daher, C. & Konijnendijk van den Bosch, C. & Litt, J. S. & Sánchez, U. (2020) The impact of COVID-19 on public space: an early review of the emerging questions–design, perceptions and inequities, Cities & Health, Vol.2, pp.1-17.
  22. Jesus, Ali Asghar. & Bayat, Mostafa. & Bahrami, Abdolali. (2014) The idea of ​​livability is a new approach to improve the quality of life in rural communities (Case study: Qom city, Kahak district), housing and rural environment, Vol.33, No.146, pp.120-107. [In Persian].
  23. Khazaeinejad, Forough. (2015) Viability analysis in the central part of Tehran, PhD thesis, under the guidance of Mohammad Soleimani and Simin Toulaei, Faculty of Geography, Kharazmi University. [In Persian].
  24. Larice, M. A. (2005) Great neighborhoods: The livability and morphology of high density neighborhoods in urban North America, University of California: Berkeley.
  25. Latifi, Omid. (2016) Viability analysis in metropolitan areas of Ahvaz, M.Sc. Thesis, under the guidance of Farzaneh Sasanpour and Ali Movahed, Faculty of Geography, Kharazmi University. [In Persian].
  26. Liang, L. & Deng, X. & Wang, P. & Wang, Z. & Wang, L. (2020) Assessment of the impact of climate change on cities livability in China, Science of the Total Environment, Vol.2, pp.33-39.
  27. Nasr Eldin, Rania. & Abdel Fattah, Dalia. & Aboubakr, Dalia (2017) Urban Livability Dimensions in the Egyptian New Cities. Case study: Sheikh Zayed city, Department of Architectural Engineering, Faculty of Engineering, Cairo University Giza.
  28. Okulicz-Kozaryn, A. (2013) City life: Rankings (livability) versus perceptions (satisfaction), Social Indicators Research, Vol.110, No.2, pp.433-451.
  29. Pan, H. & Deal, B. & Chen, Y. & Hewings, G. (2018) A reassessment of urban structure and land-use patterns: Distance to CBD or network-based? —Evidence from Chicago, Regional Science and Urban Economics, Vol.70, pp.215-228.
  30. Plus, C. (2003) A Sustainable Urban System: The Long-term Plan for Greater Vancouver, Vancouver: Greater Vancouver Regional District, pp.1-52.
  31. Poorahmad, Ahmad; Astaneh doorman, Alireza; Zanganeh Shahraki, Saeed; Pourqorban, Shiva (2020) Evaluation and analysis of factors affecting the urban viability of Kish Island, Urban Planning Geography Research, Vol.8, No.1, pp.1-22. [In Persian].
  32. Safavi, Maryam. & Razavian, Mohammad Taghi. (2014) Introduction to the theory of livable city as a model for the city of tomorrow Islamic-Iranian with emphasis on indigenous aspects, the first national conference in search of tomorrow and analysis of concepts and examples in the Islamic-Iranian city, Tehran, Diba Company Horizon Raya. [In Persian].
  33. Sasanpour, Farzaneh. & Tulai, Simin. & Jafari Asadabadi, Hamzeh. (2014) The viability of cities in the direction of sustainable urban development (Case study: Tehran metropolis), Geography, Vol.12, No.42, pp.157-129. [In Persian].
  34. ‌Schwei, François; (1996) Urbanization of facts and evacuations, translated by Mohsen Habibi, University of Tehran Press, Tehran.
  35. Shahvi, Sirvan (2016). Improving the quality of life in dilapidated urban areas: Loda project teachings, Tehran: Ministry of Housing and Urban Development, Urban Development and Improvement Organization.
  36. Shahvi, Sirvan. (2016) Improving the quality of life in urban dilapidated areas: Loda project teachings, Tehran: Ministry of Housing and Urban Development, Urban Development and Improvement Organization. [In Persian].
  37. Shamaei, Ali. & Sasanpour, Farzaneh. & Soleimani, Mohammad. & Ahdenjad Roshti, Mohsen. & Heidari, Taghi. (2016) Viability Analysis of Urban Dilapidated Tissues (Case Study: Dilapidated Tissue of Zanjan), Human Geography Research, Vol.48, No.4, pp.783-799. [In Persian].
  38. Soleimani Mehrnjani, Mohammad. & Tulai, Simin. & Rafieian, Mojtaba. & Zanganeh, Ahmad. & Khazaeinejad, Forough. (2016) Urban Liability: Concept, Principles, Dimensions and Indicators, Geographical Research on Urban Planning, Vol.4, No.1, pp.50-27. [In Persian].
  39. Stanislav, A. & Chin, J. T. (2019) Evaluating livability and perceived values of sustainable neighborhood design: New Urbanism and original urban suburbs, Sustainable cities and society, Vol.47, pp.10-17.
  40. Statistics Center of Iran. (2016) General Census of Population and Housing, East Azerbaijan Province, ‌ Census results by city. [In Persian].
  41. Timmer, V. & Seymoar, N. K. (2005) Vancouver Working Group Discussion Paper. In The World Urban Forum, March 2006.
  42. Verwer, Peter. (2012) Livable Housing Design Guidelines. Level 1, 11 Barrack Street, Sydney, NSW 2000, Livable Housing Australia, 2nd Edition.
  43. Wei, Z. & Chiu, R.L.H. (2018) Livability of subsidized housing estates in marketized socialist China: An institutional interpretation, Cities, Vol.83, No.1, pp.108-117.
  44. Wheeler, S. (2001) Livable communities: Creating safe and livable neighborhoods, towns, and regions in California.
  45. Zhan, D. & Kwan, M. P. & Zhang, W. & Fan, J. & Yu, J. & Dang, Y. (2018). Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China, Cities, Vol.79, pp.92-101.
مجله شهر پایدار
دوره 4، شماره 3
آبان 1400
صفحه 81-98

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار