ارزیابی میزان تاب‌آوری بافت‌های فرسوده در مقابل مخاطرات طبیعی مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر سمنان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی ، سمنان، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

3 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

10.22034/jsc.2020.222328.1210

چکیده

در پی تغییرات سریع شهرها بخشی از بافت‌های شهری به علت فرسودگی نتوانسته‌اند با محیط خود و خدمات‌دهی به ساکنین ارتباط برقرار کنند. امروز آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده در برابر سوانح طبیعی به‌عنوان مسئله‌ای جهانی پیش روی مدیران شهری قرارگرفته است. با توجه به شرایط و موقعیت بافت فرسوده شهر سمنان و توجه نکردن و رسیدگی نامناسب شرایط تاب‌آوری در برابر مخاطرات طبیعی در وضعیت نابسامانی قرار دارد. این پژوهش به ارزیابی میزان تاب‌آوری بافت فرسوده شهر سمنان در برابر حوادث طبیعی با توجه به کاستی‌هایی که در زمینه‌های کالبدی، نهادی، زیست‌محیطی، اقتصادی و... می‌پردازد. پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر نظر روش بررسی توصیفی-تحلیلی است. برای ارزیابی ابعاد مختلف تاب‌آوری محدوده موردنظر از روش دیمتل فازی برای میزان ارتباط معیارها و از روش ANP فازی برای اولویت‌بندی نقاط ضعف موجود در بافت فرسوده شهر سمنان در مبحث تاب‌آوری بهره گرفته‌شده است و پس از سنجش ابعاد تاب‌آوری در هفت معیار و زیر معیارها نتایج نشان داد که معیار اقتصادی با وزن (213/0) رتبه اول را کسب کرده و معیار جمعیتی و کالبدی نیز به ترتیب با اوزان (209/0) و (172/0) رتبه‌های دوم و سوم را کسب کرده‌اند. بنابراین مشخص شد اهمیت این مؤلفه‌ها در بین مؤلفه‌های دیگر بیشتر است. همچنین با توجه به یافته‌ها و مشاهدات پژوهش مشخص شد تاب‌آوری بافت فرسوده شهر سمنان در وضعیت مطلوبی نیست و نیاز به توجه ویژه مدیران شهری دارد.

کلیدواژه‌ها


1)      ابراهیمی‌پور، مرضیه؛ زیاری، کرامت الله؛ پورجعفر، محمدرضا؛ صالحی، اسماعیل (1399) تبیین راهبردهای افزایش تاب‌آوری کالبدی در برابر سیلاب مطالعه موردی: رودخانه چشمه کیله شهر تنکابن، فصلنامه شهر پایدار، دوره 3، شماره 1، صص. 16-1.
2)      احمدی، فضل الله؛ نصیرانی، خدیجه؛ اباذری، پروانه (1387) تکنیک دلفی: ابزاری در تحقیق، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، دوره 8، شماره 1، صص. 185- 175.
3)      اسدی عزیزآبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت الله؛ وطن‌خواهی، محسن (1397) سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری بافت‌های فرسوده شهری در برابر مخاطرات محیطی، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 9، پیاپی 35، صص.122-111.
4)      پریزادی، طاهر و فصیحی، حبیب الله (1396) باقرشهر، شهر تاب آور، برنامه‌ریزی راهبردی ارتقاء تاب‌آوری شهری، تهران، ناشر: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران (شهرداری تهران)
5)      جزایری، الناز؛ صمدزاده، رسول؛ حاتمی نژاد، حسین (1398) ارزیابی ظرفیت تاب‌آوری شهری در برابر خطر زمین‌لرزه با تأکید بر ابعاد اقتصادی و کالبدی زیرساختی مطالعه موردی: منطقه 12 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره12، شماره 4، صص.198-163.
6)      حاتمی‌نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب؛ الله قلی پور؛ سارا (1396) سنجش آسیب‌پذیری سازه‌ای بافت فرسوده شهری در برابر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کالن شهر اهواز، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 26، شماره 104، صص.172-159.
7)      حیدرزاده، حمیده؛ بالیست، جهانبخش؛ کریمی، سعید؛ جعفری، حمیدرضا (1395) پهنه‌بندی تاب‌آوری بافت‌های شهری در برابر زلزله با استفاده از منطق فازی و FAHP (مطالعه موردی: منطقه 12 شهرداری تهران)، دو فصلنامه پژوهش‌های محیط‌زیست، دوره 7، شماره 14، صص.72-61.
8)      حیدری سورشجانی، رسول؛ غلامی، یونس؛ سلیمی، زهرا (1397) بررسی مقایسه‌ای شاخص‌های کالبدی تاب‌آوری محلات بافت فرسوده در مقابل زلزله نمونه موردی محلات بافت فرسوده شهر بوشهر، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره 8، شماره 19، صص.74-51.
9)      داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394) سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین، دو فصلنامه علمی –پژوهشی مدیریت بحران، دوره4، شماره 8، صص.84-72.
10)   رضویان، محمدتقی؛ توکلی نیا، جمیله؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ خزایی، مصطفی (1396) تحلیل و ارزیابی تاب‌آوری اجتماعی بافت فرسوده منطقه 12 شهر تهران در مواجه با سوانح طبیعی، 1396، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 4، شماره 4، صص. 612-595.
11)   رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسکری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاووش (1390) تبیین مفهوم تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره15، شماره 4، صص.41-19.
12)   زیاری، یوسفعلی؛ عبدالله زاده ملکی، بهناز؛ بهزادپور، الناز (1397) ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی در برابر مخاطرات زلزله با رویکرد دستیابی به مدیریت پایدار (موردمطالعه: منطقه یک تهران)، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 10، شماره 2، صص.112-97.
13)   ساسان پور، فرزانه؛ آهنگری، نوید؛ حاجی نژاد، صادق (1396) ارزیابی تاب‌آوری منطقه 12 تهران در برابر مخاطرات طبیعی، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال 4، شماره 3، صص.98-85.
14)   شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، شرکت عمران مسکن سمنان (1388) بهسازی و نوسازی بافت فرسوده سمنان، مشاور طرح: باغ اندیشه.
15)   شکری فیروزجاه، پری (1396) تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی، نشریه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، دوره 2، شماره 2، صص.44-27.
16)   صالحی، اسماعیل؛ آقا بابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390) بررسی تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، فصلنامه محیط‌شناسی، دوره 37، شماره 59، صص.112-99.
17)   عباسی گوجانی، داوود؛ خادم الحسینی، احمد؛ مدیری، مهدی؛ صابری، حمید؛ گندمکار، امیر (1398) تحلیل پیشران‌های تبیین‌کننده تاب‌آوری شهری در کلان‌شهر مشهد، دو فصلنامه علمی جغرافیای اجتماعی شهری،دوره6، شماره 1، صص. 109-122.
18)   عبدالله زاده، شهرام و خانلو، نسیم (1395) تبیین توانمندسازی اجتماعی به‌منظور تاب‌آوری جوامع محلی در مقابل بحران، همایش بین‌المللی مخاطرات طبیعی و بحران‌های زیست‌محیطی ایران، راهکارها و چالش‌ها، انشگاه هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد امارات.
19)   فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ کی نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی؛ عسکری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی دوره، 18، شماره 3، صص.42-33.
20)   مهندسین مشاور معمار و شهرساز آرمانشهر (1394) طرح جامع شهر سمنان.
21)   نامجویان، فرخ؛ رضوانیان، محمدتقی؛ سرور، رحیم (1396) تاب‌آوری شهری چارچوبی الزام‌آور برای مدیریت آینده شهرها، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، سال 14، شماره 55، صص. 95-81.
22)   نیری، مهدی؛ شیعه، اسماعیل؛ رضایی، محمود؛ سعیدی رضوانی، نوید (1397 ) مدیریت تاب‌آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت‌های فرسوده شهری به روش FAHP (نمونه موردی: محله عبدل‌آباد شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال 8، شماره 2، صص.38-21.
23)   وارثی، حمیدرضا؛ تقوایی، مسعود؛ رضایی، نعمت الله (1391) ساماندهی بافت فرسوده شهری (نمونه موردی: شهر شیراز)، مجله برنامه‌ریزی فضایی، سال 2، شماره 2، صص. 159-121.
24)  Usamah‚ M.  & Handmer‚ J. & Mitchell‚ D. & Ahmed‚ I. (2014) Can the vulnerable be resilient? Co-existence of vulnerability and disaster resilience: Informal settlements in the Philippines, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol.10, pp.178-189.