سنجش و ارزیابی زیست پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 15 کلان‌شهر تهران

نوع مقاله : مقاله مستخرج از رساله دکتری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/jsc.2019.195019.1073

چکیده

«افزایش جمعیت شهرنشین» در طول چند دهه گذشته، هرچند مزایایی برای ساکنان شهرها به ارمغان داشته، اما این پدیده بسیاری از شهرها و ساکنان را با مسائل و چالش‌هایی در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیستی و کالبدی روبرو ساخته است. تداوم این وضعیت موجب فاصله گرفتن شهرها از وضعیت پایداری و تنزل کیفیت زیست و زندگی ساکنان شده است.. بر این مبنا، «زیست پذیری شهری» به‌عنوان یکی از رویکردهای برآمده از مبحث توسعه پایدار، و به‌منظور حل چالش‌ها و مسائل شهری مطرح گردید. بر این اساس، تحقیق حاضر به سنجش و ارزیابی زیست پذیری شهری در محلات منطقه 15 شهر تهران پرداخته است. روش تحقیق توصیفی - پیمایشی باهدف کاربردی است و داده‌های موردنیاز تحقیق از طریق جمع‌آوری پرسش‌نامه ساکنان فراهم‌شده است. نتایج نشان می‌دهد امتیاز زیست پذیری در منطقه با استفاده از آزمون t تک نمونه‌ای و با در نظر گرفتن عدد 3 به‌عنوان حد متوسط، برابر با 46/2 به‌دست‌آمده است که در بین ابعاد 5 گانه موردبررسی، بعد مدیریتی با امتیاز 78/1 و بعد اجتماعی - فرهنگی با امتیاز 81/2 به ترتیب دارای بدترین و بهترین وضعیت زیست پذیری در محله بوده‌اند. همچنین نتایج مدل کوپراس نشان داد در بین محلات منطقه 15، محله ابوذر با امتیاز 0576/0 و محله مینابی با امتیاز 0476/0 به ترتیب بهترین و بدترین محلات منطقه 15 ازنظر شاخص‌های زیست پذیری بوده است.

کلیدواژه‌ها


1)      برزگر، صادق؛ حیدری، تقی؛ انبارلو، علیرضا (1398)، تحلیل سکونت‌گاه‌های غیررسمی با رویکرد زیست پذیری (موردمطالعه: محلات غیررسمی شهر زنجان)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، بهار 1398، سال 9، شماره پیاپی 33، صص. 152-137.
2)      بندر آباد، علیرضا (1390) شهر زیست پذیر از مبانی تا معانی، چاپ اول، تهران: انتشارات آذرخش.
3)      بندر آباد، علیرضا و احمدی‌نژاد، فرشته (1393) ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست پذیر در منطقه 22 تهران، مجله پژوهش‌های برنامه‌ریزی شهری، بهار 1393، سال 5، شماره 16، صص. 74-55.
4)      حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد،؛ منصوریان، حسین؛ رجایی، عباس (1392) تحلیل مکانی شاخص‌های کیفیت زندگی در شهر تهران، پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، زمستان 1392، دوره 45، شماره 4، صص.56-29.
5)      حاتمی نژاد، حسین؛ رضوانی، محمدرضا؛ خسروی کردستانی، فریبا (1393) سنجش میزان زیست پذیری منطقه دو شهر سنندج، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، زمستان 1393، سال 1، شماره پیاپی 4، صص. 37-23.
6)      خاتون‌آبادی، احمد؛ صابری، زیبا؛ ابراهیمی، محمدصادق (1390) میزان رضایت‌مندی ساکنان از کیفیت محیط سکونتی، مطالعه موردی روستا شهر عاشق‌آباد، فصلنامه روستا و توسعه، زمستان 1390، سال 14، شماره 1، صص. 99-83.
7)      خراسانی، محمدامین (1390) تبیین زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی (مطالعه موردی شهرستان ورامین)، رساله دکتری، به راهنمایی دکتر محمدرضا رضوانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
8)      خراسانی، محمدامین (1395) تأملی در مفهوم زیست پذیری؛ شناخت، سنجش و رویکردها، ماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی، اسفند 1395، سال 1، شماره 2، صص. 15-9.
9)      خراسانی، محمدامین (1397) تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین، جغرافیا و توسعه، تابستان 1397، دوره16، شماره 51، صص.280-261.
10)   خراسانی، محمدامین و رضوانی، محمدرضا (1392) سنجش و ارزیابی مؤلفه‌های زیست پذیری در سکونت‌گاه‌های روستایی پیرامون شهری (بررسی موردی: شهرستان ورامین)، توسعه روستایی، بهار 1392، دوره 5، شماره 1، صص.110-89.
11)   رضوانی، محمدرضا و احمدی، علی (1388) مکان و نقش فرهنگ در شکل‌گیری هویت مکانی، نامه پژوهش فرهنگی، تابستان 1388، دوره 3، شماره 6، صص. 68-45.
12)   رهنمایی، محمدتقی و شاه‌حسینی، پروانه (1391) فرایند برنامه‌ریزی شهری ایران، چاپ نهم، تهران: انتشارات سمت.
13)   زنگیشه، کامران؛ استعلاجی، علیرضا؛ فلاح تبار، نصرالله (1397) تبیین زیست پذیری روستاهای منطقه کلان‌شهری تهران (موردمطالعه: شهرستان ورامین)، فصلنامه جغرافیا، پاییز 1397، سال 16، شماره 58، صص. 239-214.
14)   زیاری، کرامت‌ا... و حسینی، سید مصطفی (1395) ارزیابی ارتباط بین زیست پذیری و تاب‌آوری در محلات کلان‌شهر مشهد، پژوهشنامه خراسان بزرگ، تابستان 1395، سال 7، شماره 23، صص. 25-11.
15)   ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه (1394) سنجش و ارزیابی زیست پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه کلان‌شهر تهران، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تابستان 1394، سال 5، شماره 18، صص. 42-27.
16)   ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه (1393) قابلیت زیست پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار شهری (موردمطالعه: کلان‌شهر تهران)، فصلنامه جغرافیا، پاییز 1393، سال 12، شماره 42، صص. 157-129.
17)   سلیمانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد؛ فروغ، خزاعی نژاد (1395) زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، بهار 1395، دوره 4، شماره 1، صص. 50-27.
18)   فرجی سبکبار، حسنعلی؛ رضوانی، محمدرضا؛ بهنام مرشدی، حسن؛ روستا، حسین (1393) سطح‌بندی فضایی محورهای گردشگری استان فارس بر مبنای خدمات و تسهیلات گردشگری، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، پاییز 1393، دوره 46، شماره 3، صص. 561-586.
19)   فرجی ملائی، امین (1394) بررسی ابعاد کیفیت محیط بافت فرسوده در محله مفت آباد منطقه 13 تهران، فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، بهار و تابستان 1394، سال 2، شماره 3، صص. 87-61.
20)  ماجدی، حمید و بندر آباد، علیرضا (1393) بررسی معیارهای جهانی و بومی شهر زیست پذیر، نشریه هویت شهر، سال 8، شماره 17، صص. 76-65.
21)   مرکز آمار ایران، (1395) سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
22) Ahmed, Nora Osama. & El-Halafawy, Amr Mostafa. & Ahmed Mohamed, Amin. (2019) A Critical Review of Urban Livability, European Journal of Sustainable Development, Vol.8, No.1, pp.165-182.
23) Appleyard, D. (1981) Livable Streets, Berkeley: University of California Press.
24) Banzhaf, E. & Kollai, H. & Kindler, A. (2018) Mapping urban grey and green structures for liveable cities using a 3D enhanced OBIA approach and vital statistics, Geocarto International Journal, Vol.51, No.1, pp.1-30.
25) Cities plus (2003) A sustainable urban system”: the long term plan for
greater Vancouver, Canada, cities plus.
26) Jacobs, A., & Appleyard, D. (1987) Toward an Urban Design Manifesto. Journal of the American Planning Association, Vol.53, No.1, pp.112-120.
27) Lynch, K (1961) image of the city. Cambridge ma: mit press Lynch, K (1981), Goog city form. Cambridge ma: mit press.
28) Ruth, M., & Franklin, R. S. (2014) Livability for all? Conceptual limits and practical implications. Applied Geography, Vol.49, pp.18-23.
29) Southworth, Michael. (2016) Learning to make liveable cities, Journal of Urban Design, Vol.21, No.5, pp.570-573.
30) Timmer, V., & Seymoar, N.K. (2005) The Livable City. Proceedings of The World Urban Forum 2006, (pp.45-65). Vancouver, Canada: International Centre for Sustainable cities.
31) Wong, Alan T L. (2018) Sustainable development (urban transport and mobility) - “sharpening the saw’’ in shaping liveable cities towards quality of life experiences, 10th Malaysian Road Conference & Exhibition 2018, IOP Publishing.