ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان‌شهر اهواز

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دکترا جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشجوی دکترا جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22034/jsc.2019.197229.1090

چکیده

در سال‌های اخیر مفاهیم مختلفی از پارادایم توسعه پایدار ارائه‌شده است که بیشتر بخش‌های آن را شاخه‌های جغرافیایی تشکیل می‌دهد. چنانکه مفاهیمی مانند شهر سبز، بوم شهر، شهر قابل زندگی و شهر محیطی را در چهارچوب توسعه پایدار شهری نام می‌برند. شهر زیست پذیر نیز به‌عنوان یک رویکرد جدید جهت نیل به تحقق توسعه پایدار شهری می‌باشد که توسط اپلیارد در کتاب خیابان‌های زیست پذیر وارد عرصه علمی و جغرافیایی گردید. با توجه به افزایش شهرنشینی در جهان علی‌الخصوص کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران بررسی و مطالعه ابعاد این رویکردها جهت ایجاد شهری قابل زندگی ضروری می‌باشد. هدف این پژوهش بررسی شاخص‌های زیست پذیری شهری در مناطق 8 گانه شهر اهواز تهیه‌شده است. روش تحقیق از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی - تحلیلی می‌باشد. جامعه آماری شامل 1095389 نفر جمعیت ساکن در مناطق هشت‌گانه شهر اهواز و حجم نمونه که با استفاده از فرمول کوکران برآورد شده، برابر با 384 نفر است. ابتدا با استفاده از منابع اسنادی- کتابخانه‌ای شاخص‌های شهر زیست پذیر شناسایی، سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه اطلاعات موردنیاز از مناطق هشت‌گانه شهر اهواز جمع‌آوری‌شده است. درنهایت با استفاده از روش‌های آنتروپی شانون و روش تصمیم‌گیری چندمعیاره ویکور (VIKOR) مناطق 8 گانه شهر اهواز ارزیابی و رتبه‌بندی شدند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، منطقه سه شهر اهواز دارای بیشترین میزان زیست پذیری و منطقه پنج شهر اهواز دارای کمترین میزان زیست پذیری نسبت به سایر مناطق هستند. برای روشن‌تر شدن وضعیت هریک از مناطق موردمطالعه کل مناطق در سه طیف دسته‌بندی شدند. درمجموع سه منطقه شهر دارای وضعیت مطلوب، یک منطقه نیمه مطلوب و چهار منطقه دارای وضعیت نامطلوب بودند. بنابراین برنامه‌ریزی متوازن بین مناطق و رسیدگی به وضعیت مناطق دارای وضعیت نامطلوب باید در سرلوحه وظایف مسئولین امور قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


1)      بندر آباد، علی‌رضا (1390) شهر زیست پذیر از مبانی تا معانی، تهران: انتشارات آذرخش.
2)      بندر آباد، علیرضا و احمدی‌نژاد، فرشته (1393) ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست پذیر در منطقه 22 تهران، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 5، شماره 16، صص. 74-55.
3)      پاکزاد، جهانشاه (1389) سیر اندیشه‌ها در شهرسازی از فضا تا مکان، تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
4)      حبیبی، داود؛ قشقایی، رضا؛ حیدری، فرزاد (1392) نگاهی به ویژگی‌ها و معیارهای شهر زیست پذیر، همایش بین‌المللی مهندسی معماری و عمران و توسعه پایدار شهری، 22 دی‌ماه سال 1392. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
5)      خراسانی، محمدامین و محمدرضا رضوانی (1392)، شناخت و تحلیل تفاوت زیست پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین، فصلنامه فضا و توسعه روستایی، سال 2، شماره 2، صص73-55..
6)      خراسانی، محمدامین (1392) تأملی در مفهوم زیست پذیری، شناخت و سنجش رویکردها، اولین همایش معماری پایدار و توسعه شهری، 26 اردیبهشت 1392، شرکت سازه کویر، بوکان.
7)      رهنمایی، محمدتقی و پور موسوی، موسی (1385) بررسی ناپایداری‌های امنیتی کلان‌شهر تهران بر اساس شاخص‌های توسعه پایدار شهری، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، دوره38، شماره 57، صص.193-173.
8)      ساسان‌پور، فرزانه و جعفری حسن‌آبادی، مهدی (1392) اصول و ویژگی‌های شهر زیست پذیر، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، 8 اسفند 1392، انجمن محیط‌زیست کومش و دانشگاه صنعت هوایی و قطب برنامه‌ریزی و توسعه پایدار دانشگاه تهران، تهران.
9)      ساسان‌پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ جعفری اسدآبادی، حمزه (1394) سنجش و ارزیابی زیست پذیری شهری در مناطق بیست و دوگانه کلان‌شهر تهران، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 5، شماره 18، صص.42-27.
10)   قنبری، محمد (1396) زیست پذیری، رهیافتی نوین در برنامه‌ریزی شهری مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، یه راهنمایی محمد اجزاء شکوهی،  دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد.
11)   کرم، امیر و محمدی، اعظم (1388) ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایه فاکتورهای طبی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، فصلنامه جغرافیای طبیعی، دوره1، شماره 4، صص.74-59.
12)   گلکار، کوروش (1385) نشاط و سرزندگی در شهر به کمک طراحی شهری، مجله شهر نگار، سال7، شماره 39، صص.24-1.
13)   ماجدی، حمید و بندر آباد، علیرضا (1393) بررسی معیارهای جهانی و بومی شهر زیست پذیر، نشریه هویت شهر، سال 8، شماره 17 صص.76-65.
14)   مرکز آمار ایران (1390) سرشماری عمومی نفوس و مسکن. لینک دسترسی مستقیم: https://www.amar.org.ir
15)   موسوی، سیروس (1388) طرح استراتژی توسعه شهری، ماهنامه اطلاع‌رسانی آموزشی و پژوهشی، شماره 39، صص.7-3.
16)  Amir, A.L. & Puspitaningtyas, Ai. & Santosa, H.R. (2015) Dwellers Participation to Achieve Livable Housing in Grudo Rental Flats, Procedia - Social and Behavioral Sciences, Vol.179, pp. 165-175.
17)  Ball, Dimitris. (2013) What makes a happy city?, Journal of cities, Vol.32, pp. 39-50.
18)  Chicago Metropolitan Agency for Planning, (2009) Go To 2040, Retrieved from: http://www.cmap.illinois.gov.
19)  Cowan, R. (2005) the dictionary of urbanism, streetwise press.
20)  Eckert, Ronald. & Schinkel, Ulrike. (2010) Liveable City TP. Ho Chi Minh - Adaptation as response to impacts of climate change.
21)  Federal Highway Administration, United States Department of Transportation, (2011) Smart growth and the FHWA, Retrieved from http://www.fhwa.dot.gov.
22)  Flynn, P. & Berry, D. & Theodore, H. (2002) Sustainability & quality of life indicators: towards the integration of economic, social and environmental measure, the journal of social health, Vol.2, No.4, pp.1-23.
23)  International Society of City and Regional Planners (ISOCARP) (2010) Livable cities in a rapidly urbanizing world, For the Philips Center for Health and Well-being Singapore, July 25-31, 2010.
24)  Langen, M. & Tembele, R. (2007) Productive and livable city’s: Guidelines for pedestrian and bicycle traffic in African cities, Availability: Ashgate Publishing Company, 119 Cherry Street, Suite 3-1, Burlington, VT 05401-3818 USA.
25)  Larice, M. (2005) Great neighborhoods: the livability and morphology high density neighborhoods in urban North America, PHD Thesis, and Oxford.
26)  Lau Leby, J. & Hashim, A.H. (2010) Liveability dimensions and attributes: their relative importance in the eyes of neighbourhood residents, Journal of construction in developing countries, Vol.15, No.1, pp.67-91.
27)  Lihong, Ma. & Zhang, Yanping. & Zhao, Zhiwei. (2008) Improved VIKOR Algorithm Based on AHP and Shannon Entropy in the Selection of Thermal Power Enterprise’s Coal Suppliers, International Conference on Information Management, Innovation Management and Industrial Engineering.
28)  Lowe, M. & Whitzman, C. & Badland, H.M. & Davern, M. & Hes, D. & Aye, L. & Butterworth, I. & Giles-Corti, B. (2013) Liveable, Healthy, and Sustainable: What are the Key Indicators for Melbourne Neighbourhoods? McCaughey VicHealth Centre for Community Wellbeing, Melbourne University.
29)  National research council, (2002) Community and quality of life. Data needs for informed decision making, Washington: National academy press.
30)  Newton, P.W. (2012) Liveable and Sustainable? Socio-Technical Challenges for Twenty-First-Century Cities, Publishing models and article dates explained, Vol.19, No.1, pp.81-102.
31)  Opricovic, S. (1998) Multi-criteria optimization of civil engineering systems. Belgrade: Faculty of Civil Engineering.
32)  Opricovic, S. & Tzeng.G.H. (2004) Decision Aiding Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research 156.
33)  Perogordo Madrid, D. (2007) the Silesia Mega polis, European Spatial Planning.
34)  Salzano, E. (1997) seven aims for the livable city international making cities livable conferences, California, USA: Gondolier press.
35)  Saraei, M.H. & Hosseini, S.M. & Abbasi, Z. & Sorkhkamal, K. (2015) Evaluation quality of life in Metropolises of Iran:Case study: Mashhad City, Cumhuriyet Science Journal, Vol.36, No.3, pp.1576-1585.
36)  Sayadi, M. K. & Heydari, M. & Shahanag, K. (2009) Extension of VIKOR method for decision making problem with interval numbers, Applied Mathematical Modeling, No.33, pp. 2257–2262.
37)  Sorensen, A. (2007) Liveable Cities in Japan: Population Ageing and Decline as Vectors of Change, publishing models and article dates explained, Vol.11, No.3-4, pp. 225-242.
38)  The Economist Intelligence Unit (2015) A Summary of the Liveability Ranking and Overview, London, England.www.economist.com
39)  Van Dorst, M. (2010) Sustainable liveability: Privacy zoning as a physical condition for social sustainability, in Environment, health, and sustainable development, A. Abdel-Hadi, M. Tolba, and S. Soliman, Editors. Hogrefe Publishing: Cambridge, MA. Pp. 111-125.
40)  Vanzerrr, M. Seskin, S, 2011, Recommendations Memo #2 Livability and Quality of
41)  Life Indicators, Memorandum.
42)  Williams, C. & Zhou, N. & He, G. & Levine, M. (2012) Measuring in All the Right Places: Themes in International Municipal Eco-City Index Systems, Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory, Pp.1-15.
43)  www.mercer.com
44)  Zuidema, C. (2009) Towards Liveable Cities: Progress in the European Union Urban Environmental Agenda, publishing models and article dates explained, Vol.19, No.1, pp. 1405-1419.