پایگاه اجتماعی اقتصادی شهروندان و رفتار خرید در فضای شهری مطالعه موردی: بازار سنتی شهر کاشان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

بازار یکی از عناصر اصلی شهر ایرانی و به‌مثابه قلب تپنده آن محسوب می‌شود. بازار سنتی کاشان در دوره سلجوقیان احداث گردید و به‌تدریج نقش و کارکرد مهمی در توسعه اقتصادی- اجتماعی شهر پیدا کرد. به‌طوری‌که در دوره صفویه به اوج شکوه و رونق اقتصادی رسید. اما در دوره معاصر به دلیل گسترش شهر کاشان و ایجاد فاصله مکانی بین بازار و محل سکونت شهروندان، گسترش خرده‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های جدید در امتداد خیابان‌ها و محلات مختلف در سطح شهر، موجب کم‌رنگ شدن و بعضاً از دست رفتن نقش و کارکرد قدیمی بازار کاشان شده است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سؤال است که چه تفاوتی میان پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی پاسخگویان در شهر و نحوه و رفتار خرید از بازار وجود دارد؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است. برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های موردنیاز از روش میدانی و ابزار پرسش‌نامه استفاده‌شده است. جامعه آماری شامل الف) کسبه و بازاریان و ب) ساکنان شهر کاشان می‌باشد. حجم نمونه برای ساکنان شهر کاشان با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر انتخاب گردید که این تعداد پرسشنامه بین سه منطقه شهری با پایگاه اقتصادی پایین (شهرک 22 بهمن)، متوسط (خیابان ملامحسن) و بالا (خیابان امیرکبیر) توزیع گردید. ملاک تعیین سه منطقه شهری بر اساس ارزش زمین، تراکم جمعیت، قیمت مسکن، مهاجران و پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی ساکنین می‌باشد. همچنین تعداد 100 پرسشنامه از کسبه و بازاریان شهر تکمیل شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS و آزمون آماری واریانس یک‌طرفه انجام شد. منطقه امیرکبیر کمترین میزان مراجعه به بازار را با 10 درصد خرید دارند، لیکن شهرک 22 بهمن بیشترین مراجعه و خرید را از بازار سنتی می‌کنند و به‌طورکلی بازار نقش درجه اول خود را به‌عنوان مرکز عمده خرید شهروندان ازدست‌داده است.

کلیدواژه‌ها


1)      ادیب صابری، فروغ (1364) تاریخچه بازار تهران،  تهران : مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
2)      ارشادی، شاداب (1382) جغرافیای بازار و بازارهای ایرانی، مجله رشد آموزش جغرافیا، دوره 4، شماره 43، صص.11-3.
3)      اژدر، سوسن (1384) بررسی تأثیر عوامل جغرافیایی در ساختار بازار شهر یزد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانش‍گ‍اه آزاد اس‍لام‍ی، واحد ت‍ه‍ران م‍رک‍زی. ‌
4)      اصل‌صریرائی، فاطمه (1386) بررسی جنبه‌های مردم شناختی بازار تبریز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانش‍گ‍اه آزاد اس‍لامی، واحد ت‍ه‍ران م‍رک‍زی. ‌
5)      اهلرز، اکارت (1373) شهر شرق اسلامی: مدل و واقعیت، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، پاییز، 1373، دوره 3، شماره 32، صص.65-17.
6)      بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1356) تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
7)      پوراحمد، احمد (1376) جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان، کرمان: انتشارات مرکز کرمان شناسی.
8)      پیرنیا، محمد کریم (1372) آشنایی با معماری اسلامی ایرانی، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
9)      دانشنامه جهان اسلام (1372) حرف ب، زیر نظر مصطفی میرسلیم، تهران: انتشارات دائره‌المعارف اسلامی.
10)   دهخدا، علی‌اکبر (1366) لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات مجلس شورای ملی.
11)   رجبی، آزیتا (1385) ریخت‌شناسی بازار، تهران: نشر آگاه.
12)   رضویان، محمدتقی، (1381) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران: انتشارات منشی.
13)   ریاضی، زهرا (1386) دانستنی‌های تاریخی کاشان و مناطق اکوتوریسم، کاشان: انتشارات مرسل.
14)   زارعی، محمدابراهیم (1387) ساخت بازار همدان، مجله فرهنگ مردم، بهار 1387، دوره 7، شماره 26، صص.59-46.
15)   سرایی، محمدحسین (1389) تحولات بازارهای ایرانی اسلامی مطالعه موردی بازار یزد، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، زمستان 1389، دوره 1، شماره 2، صص.37-25.
16)   سلطان‌زاده، حسین (1380) بازارهای ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
17)   سلطانی، علی (1389) بازار سنتی کازرون از گذشته تا امروز، فصلنامه سپهر، سال 19، شماره 75، صص.99-97.
18)   شفقی، سیروس (1380) تحلیل فضایی-کالبدی بازار اصفهان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، بهار 1380، دوره 1، شماره 16، صص.50-22.
19)   شکویی، حسین (1360) جغرافیای بازارها، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، زمستان 1360، دوره 1، شماره 107، صص.360 -347.
20)   شکویی، حسین (1381) دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
21)   عزمی، آئیز، مطیعی لنگرودی، حسن، قدیری معصوم، مجتبی، رضوانی، محمدرضا (1390) شبکه‌بندی بازارهای دوره‌ای محلی در استان گیلان، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، پاییز 1390، دوره 4، شماره 14، صص. 19-1.
22)   عمید، حسن (1387) فرهنگ عمید، جلد یک، تهران: نشر امیرکبیر.
23)   فلامکی، محمد منصور (1365) باز زنده سازی بناها و شهرهای تاریخی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24)   محمدی، جمال (1373) ارزیابی عملکرد فضایی بازارهای روز و نقش آن در اقتصاد شهری اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مطالعات ناحیه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس.
25)   مستوفی‌الممالکی، رضا (1380) ش‍ه‍ر و شهرنشینی در ب‍ست‍ر ج‍غ‍رافیای ای‍ران، تهران: انتشارات دانش‍گ‍اه آزاد اس‍لامی.
26)   مسعودی، افشین و احمد، میرهاشمی (1353) بررسی و احیای فونکسیون‌های سنتی بازار کاشان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
27)   معتمدی مهر، اکبر و مطیع دوست، ابوذر (1389) نقش پارک بازار لنگرود در تغییرات فضایی شهر، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، زمستان 1389، دوره 3، شماره 11، صص.61-27.
28)   معین، محمد (1387) فرهنگ معین، حرف آ- ب، تهران: انتشارات رزین.
29)   مهندسین مشاور نقش‌جهان پارس (1385) طرح توسعه و عمران (جامع کاشان)، سازمان مسکن و شهرسازی استان اصفهان.
30)   موحد، علی (1385) احیای بازارهای تاریخی هویت بخشی به فضای کالبدی شهر مطالعه موردی بازار شهر زواره، همایش علمی منطقه‌ای معماری کویر، انتشارات دانشگاه آزاد واحد اردستان.
31)   نظریان، اصغر (1384) جغرافیای شهری ایران، تهران: انتشارات پیام نور.
32)   نظریان، اصغر، میربهایی، مریم (1389) نقش ساختاری قومی در دوقطبی شدن مراکز تجاری (بازار) شهر زاهدان، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، تابستان 1389، دوره 3، شماره 9، صص. 39-19.
33) Aggarwal, A. &  Cook, A.J. & Jiao, J. & Seguin, R.A. & Vernez Moudon, A. & Hurvitz, P.M. & Drewnowski, A. (2014) Access to supermarkets and fruit and vegetable consumption, Am J Public Health, Vol.104, No.5, pp.917–923.
34) Aggarwal, A. & Monsivais, P. & Cook, A.J. & Drewnowski, A. (2014) Positive attitude toward healthy eating predicts higher diet quality at all cost levels of supermarkets, J Acad Nutr Diet, Vol.114, No.2, pp.266–272.
35) Bell, DR. & Corsten, D. & Knox, G. (2011) From point of purchase to path to purchase: how preshopping factors drive unplanned buying, J Marketing, Vol.75, No.1, pp.31–45.
36) Brooks, CM. & Kaufmann, PJ. & Lichtenstein, DR. (2008) Trip chaining behavior in multi-destination shopping trips, A field experiment and laboratory replication. Vol.84, No.1, pp.29–38.
37) Brühn, Tim. & Georg, Gotz. (2015) Exclusionary Practices in Two-Sided Markets: The Effect of Radius Clauses on Competition Between Shopping Centers, Joint Discussion Paper Series in Economics by the Universities of AachenManagerial and Decision Economics, Vol.39, No.5, pp.577-590.
38) Bucklin, Loius P. (1967) The Concept of Mass in Intra-urban Shopping, Journal of Marketing, Vol.31, No.4, pp.37–42.
39) Caerter, Charles. & Kerry, d. vandell. (2005) Store Locat ionin Shoppi ng Centers: Theor and Estimtes, Journal of Real Estate Research, American Real Estate Society, Vol.27, No.3, pp.237-266.
40) Chang, H. & Molly, E. & Yan, R. (2011) Application of the Stimulus-Organism-Response model to the retail environment: the role of hedonic motivation in impulse buying behavior, International Review of Retail, Distribution & Consumer Research, Vol.21, No.3, pp.233-249.
41) Cummins, S. & Flint, E. & Matthews, SA. (2014) New neighborhood grocery store increased awareness of food access but did not alter dietary habits or obesity, Health Aff, Vol.33, No.2, pp.283–291.
42) Cummins, S. & Smith, DM.  & Taylor, M. & Dawson, J. & Marshall, D. & Sparks, L. & Anderson, AS. (2009) Variations in fresh fruit and vegetable quality by store type, urban–rural setting and neighbourhood deprivation in Scotland. Public Health Nutr, Vol.12, No.11, pp.2044–2050.
43) Floor, W. (1987) Bazar, organization and function, Encyclopedia Ianina, London and Newyork, edition1, Publisher Luzac and Co Press.
44) Getis, A., & Getis, J. M. (1976) Retail store Spatial Affinities, in Rams, E., ed., Analysis and Valuation of Retail Location, edition1, Publisher Reston Publishing Company.
45) Ghaly, Nashaat S. (1990) “Trip Chaining Characteristics of Automobile Travel,” Unpublished dissertation, edition1, Publisher University of Pittsburgh
46) Hui, S.K. & Inman, J.J. & Huang, Y. & Suher, J. (2013) The Effect of In-Store Travel Distance on Unplanned Spending: Applications to Mobile Promotion Strategies. Journal of Marketing, Vol.77, No.2, pp.1-16.
47) Inman, J.J.. & Winer, R.S. & Ferraro, R. (2009) The Interplay Among Category Characteristics, Customer Characteristics, and Customer Activities on In-Store Decision Making, Journal of Marketing, Vol.73, No.5, pp.19-29
48) Jeffries S. (2014) I'm rich and I'm living well. Shopping here is part of that, edition1, Publisher The Guardian.
49) Kollat, DT. & Willett, RP. (1967) Customer impulse purchasing behavior, J Marketing Res, Vol.4, No.1, pp. 21–31.
50) Larson, NI. & Story, MT. & Nelson, MC. (2009) Neighborhood environments: disparities in access to healthy foods in the US, American journal of preventive medicine, Vol.36, No.1, pp.74-81.
51) Liese, AD. & Weis, KE. Pluto, D.  & Smith, E. & Lawson, A. (2007) Food store types, availability and cost of foods in a rural environment, Journal of the American Dietetic Association, Vol.107, No.11, pp.1916-1923.
52) Macintyre, S. (2007) Deprivation amplification revisited; or, is it always true that poorer places have poorer access to resources for healthy diets and physical activity?, Int J Behav Nutr Phys Act, Vol.4, No.1, pp.20- 32.
53) Marcais, G. (1954) Considerations sur les villes Musulmanes et notamment sur le role du mohtasib, in Recueils de las ociete Jean Bodin (Brussel) 6, Recueils de la Société Jean Bodin, VI. La Ville, Vol.1, pp. 249-262.
54) Molaodi, O. & Leyland, A. & Ellaway, A. & Kearns, A. & Harding, S. (2012) Neighbourhood food and physical activity environments in England, UK: does ethnic density matter?, Int J Behav Nutr Phys Act, Vol.9, No.1, pp.75-91.
55) Monica, F. (2007) Why is US poverty higher in nonmetropolitan than in metropolitan areas?, Growth and Change, Vol.38, No.1, pp.56-76.
56) Nelson, R.L. (1958) The selection of retail location: New York., edition1, Publisher FW Dodge.
57) O’Kelly, Morton E. (1981) A Model of the Demand for Retail Facilities Incorporating Multistop Multipurpose Trips, Geographical Analysis, multipurpose trips, Geographical Analysis, Vol.13, No.2, pp.134-148.
58) Pechey, Rachel. & Pablo, Monsivais. (2015) Supermarket Choice, Shopping Behavior, Socioeconomic Status, and Food Purchases, American Journal of Preventive Medicine, Vol.49, No.6, pp.868-877.
59) Popkowski, Leszczyc PTL. & Sinha, A. & Sahgal, A. (2004) The effect of multipurpose shopping on pricing and location strategy for grocery stores, Journal of Retailing, Vol.80, No.2, pp.85–99.
60) Reilly, William J. (1931) The Law of Retail Gravitation. edition1, Publisher William J. Reilly.
61) Tony Shun-Te, You. & Neil, Crosby. & Colin, Lizieri. & Philip, McCann. (2004) Tenant Mix Variety in Regional Shopping Centres: Some UK Empirical Analyses, ERES eres2004-175, edition1, Publisher European Real Estate Society (ERES).
62) Talukdar, D. & Lindsey, C. (2013) To Buy or Not to Buy: Consumers’ Demand Response Patterns for Healthy Versus Unhealthy Food. Journal of Marketing, Vol.77, No.2, pp.124-138.
63) Verplanken, B. & Sato, A. (2011). The Psychology of Impulse Buying: An Integrative Self-Regulation Approach, Journal of Consumer Policy, Vol.34, No.2, pp.197-210.
64) Wirth, Eugen. (1968) Struktur wandlungen und Entwickiung stendenzen der orientalische stadt, Erdkunde, No. 22, pp.101-107.