ارزیابی کیفیت زندگی ذهنی- ادراکی در مناطق شهری و تبیین عوامل مؤثر بر آن مطالعه موردی: شهر کنارک

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

کیفیت زندگی مفهومی است که برای ترسیم توسعه رفاه در یک جامعه به کار می‌رود و دارای دو وجه ذهنی (کیفی) و عینی (کمی) است. سنجش کیفیت زندگی در بُعد ذهنی به‌منظور پایش برنامه‌های توسعه در مناطق شهری از ضرورت‌های اساسی است. ازاین‌رو شهر کنارک که دریکی از محروم‌ترین مناطق کشور (جنوب استان سیستان و بلوچستان) ازلحاظ بیش‌تر شاخص‌های توسعه‌یافتگی و کیفیت زندگی قرارگرفته است، ضرورت و ارزش این پژوهش را دوچندان می‌نماید؛ بنابراین پژوهش حاضر باهدف ارزیابی کیفیت زندگی ذهنی- ادراکی و تبیین برخی عوامل مؤثر بر آن در شهر نامبرده انجام گرفت. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و اخذ اطلاعات میدانی آن مبتنی بر تکمیل پرسش‌نامه و به روش تصادفی ساده گردآوری گردید. جامعه آماری تحقیق کلیه خانوارهای ساکن در شهر کنارک شامل 7975 خانوار بوده است. نمونه آماری با استفاده از روش کوکران 310 نفر محاسبه شد. روایی ابزار تحقیق (پرسش‌نامه) با بهره‌گیری از دیدگاه افراد متخصص و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ با ضریب 898/0 تأیید شد. یافته‌ها با روش‌های آماری آزمون t تک گروهی، تحلیل واریانس و همبستگی پیرسون، با بهره‌گیری از نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که کیفیت زندگی ذهنی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- محیطی کم‌تر از حد متوسط و باارزش میانگین (85/2) می‌باشد. درعین‌حال نتایج حاصل از تحلیل یافته‌ها بیانگر آن است که شاخص‌های میزان تحصیلات خانوار، وضعیت شغلی، متوسط مالکیت زمین و کالاهای بادوام در کنار میزان تقدیرگرایی، باکیفیت زندگی ذهنی رابطه معناداری دارند، ولی بین نوع مالکیت مسکن و کیفیت زندگی ذهنی ارتباط زیادی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


1)      اجزا شکوهی، محمد؛ شیرازی، علی؛ حدادمقدم، زهره (1392) بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی پنج‌تن آل عبا (التیمور مشهد)، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، پاییز و زمستان 1392، دوره 11، شماره 21، صص.79-59.
2)      ربانی‌خوراسگانی، علی و کیانپور، مسعود (1386) مدل پیشنهادی برای سنجش کیفیت زندگی؛ مطالعه موردی: شهر اصفهان، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، پاییز و زمستان 1386، سال 15، شماره 59-58، صص.108- 67.
3)    پوراحمد، احمد؛ فرجی‌ملایی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ صدیقه لطفی (1391) تحلیل طبقه‌بندی کیفیت زندگی شهری با روش SAW، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، زمستان 1391، دوره 44، شماره 4، صص.44-21.
4)      راستی، هادی و جهان تیغ، راضیه (1393) سنجش میزان رفاه اجتماعی خانوارها در نواحی روستایی شهرستان زهک، پژوهش‌های روستایی، زمستان 1393، دوره 5، شماره 4، صص.778-759.
5)      رضوانی، محمدرضا و منصوریان، حسین (1387) سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم، شاخص‌ها، مدل‌ها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، 1387، دوره 11، شماره 3، صص.26-1.
6)      رضوانی، محمدرضا؛ متکان، علی‌اکبر؛ منصوریان، حسین؛ ستاری، محمدحسین (1389) توسعه و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر نورآباد، استان لرستان)، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، پاییز 1389، دوره 1، شماره 2، صص.110- 87.
7)      رفیعیان، مجتبی و خدائی، زهرا (1388) بررسی شاخص‌ها و معیارهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری، فصلنامه راهبرد، زمستان 1388، دوره 18، شماره 53، صص.248- 227.
8)      رهنمایی، محمدتقی؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ فرجی‌ملایی، امین (1390) تحلیل کیفیت زندگی در بافت فرسوده میاندوآب، فصلنامه مدیریت شهری، پاییز و زمستان 1390، دوره 9، شماره 28، صص.240-228.
9)      شایان، حمید؛ علی‌اکبر، تقی لو؛ خسرو بیگی، رضا (1389) ارزیابی میزان رضایتمندی روستاییان از محیط سکونتگاهی: مورد شهرستان کمیجان، فصلنامه روستا و توسعه، بهار 1389، دوره 13، شماره 1، صص.179- 155.
10)   شیخ بیگلو، رعنا؛ تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا (1391) تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری‌های توسعه در شهرستان‌های ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی،1391، دوره 12، شماره 46، صص.214-189.
11)   ضرابی، اصغر و شیخ بیگلو، رعنا (1390) سطح‌بندی شاخص‌های توسعه سلامت استان‌های ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی،1390، دوره 11، شماره 42، صص.128-107.
12)   طراز کار، محمدحسن و زیبایی، منصور (1383) معیارهای رفاه اجتماعی و توزیع درآمد و فقر در جوامع روستایی و شهری (مطالعه موردی استان‌های فارس و اصفهان و سمنان)، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، زمستان 1383، دوره 12، شماره 48، صص.164-137.
13)   غفاری، غلامرضا و اونق، ناز محمد (1385) سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی (مورد: شهر گنبدکاووس)، مجله مطالعات اجتماعی ایران، بهار 1385، دوره 1، شماره 1، صص.199- 159.
14)   غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا (1387) کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعه ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، پاییز و زمستان 1387، سال 8، شماره 30-31، صص.33- 9.
15)   فرجی‌سبکبار، حسنعلی؛ باغیانی، حمیدرضا؛ نورایی، حمیده (1390) نقش گردشگری جنگ در ارتقای کیفیت زندگی ساکنان شهری مناطق جنگی استان خوزستان با استفاده از مدل TOPSIS، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، پاییز 1390، سال 1، شماره 2، صص.94-83.
16)   قاسمی اردهایی، علی (1387) بررسی تطبیقی وضعیت رفاه در خانوارهای شهری و روستایی، فصلنامه روستا و توسعه، تابستان 1387، دوره ۱۱، شماره 2، صص.20-1.
17)   قالیباف، محمدباقر؛ رمضان زاده لسبویی، مهدی (1388) سنجش میزان رضایت‌مندی ساکنان روستایی از کیفیت زندگی و آثار آن بر امنیت مناطق مرزی: مطالعه موردی بخش نوسود استان کرمانشاه، فصلنامه روستا و توسعه، پاییز 1388، دوره 12، شماره 3، صص.184- 163.
18)   قالیباف، محمدباقر؛ روستایی، مجتبی؛ رمضان زاده لسبویی، مهدی؛ طاهری، محمدرضا (1390) ارزیابی کیفیت زندگی در محله یافت‌آباد، مجله جغرافیا (انجمن جغرافیای ایران)، زمستان 1390، دوره 9، شماره 31، صص.53-33.
19)   قربانی، رسول و تیموری، راضیه (1389) تحلیلی بر نقش پارک‌های شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری با استفاده از الگوی Seeking-Escaping، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، تابستان 1389، دوره 42، شماره 72، صص.62-47.
20)   لطفی، صدیقه (1388) مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه‌ریزی شهری، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، پاییز 1388، دوره 1، شماره 4، صص.80-65.
21)   ماجدی، سید مسعود و لهسایی‌زاده، عبدالعلی (1385) بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه‌ای، سرمایه اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی: مطالعه موردی در روستاهای استان فارس، فصلنامه روستا و توسعه، زمستان 1385، دوره 9، شماره 4، صص. 135-91.
22)   زیاری، کرامت الله؛ اسدی، روح‌الله؛ صادقی، مجتبی (1392) تحلیل، مدل‌سازی و پیش‌بینی نقش اشتغال در مهاجرت‌های منطقه‌ای نمونه: استان سیستان و بلوچستان، مجله فضای جغرافیایی، زمستان 1392، سال 13، شماره 44، صص.18-1.
23)   ابراهیم‌زاده، عیسی و رییس‌پور، کوهزاد (1390) بررسی روند تغییرات درجه توسعه‌یافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهره‌گیری از تاکسونومی عددی طی دهه‌های 1385 و 1375، مجله جغرافیا و توسعه، پاییز 1390، دوره 9، شماره 24، صص.76-51.
24)   قائد رحمتی، صفر؛ خادم‌الحسینی، احمد؛ محمدی فر، علی (1389) تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان، مجله آمایش محیط، تابستان 1389، دوره 3، شماره 9، صص.113-97.
25)   مولایی، محمد (1386) مقایسه درجه توسعه‌یافتگی بخش خدمات و رفاه اجتماعی استان‌های ایران طی سال‌های 1373 و 1383، فصلنامه رفاه اجتماعی، بهار 1386، دوره 6، شماره 24، صص.258-241.
26)   مرصوصی، نفیسه و لاجوردی، علیرضا (1393) مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی شهری در ایران، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، بهار 1393، دوره 14، شماره 2، صص.95-69.
27)   مرکز آمار ایران (1390) سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
28)   نوغانی، محسن؛ اصغر پور ماسوله، احمدرضا؛ شیما، صفا؛ کرمانی، مهدی (1388) کیفیت زندگی شهروندان و رابطه آن با سرمایه اجتماعی در شهر مشهد، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1388، سال 5، شماره 1، صص.140- 111.
29) Bullock, Susie JR. (2004) An Analysis of Technology Quality of Life in Rural West Texas Community, A Dissertation in Agricultural Education Submitted to the Graduate Faculty of Texas Tech University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Education.
30) Das, D. (2008) Urban Quality of Life: A case study of Guwahati, Journal Social Indicators Research, Vol.88, No.2, pp.297-310.
31) Diener, E. (2000) Subjective well-being, Journal American psychologists, Vol.55, No.1, pp.4- 34.
32) Epley, R. Donald. & Menon, Mohan. (2007) A Method of Assembling Crosssectional Indicators into a Community Quality of Life, Journal Social Indicators Research, Vol.88, No.2, pp.281-296.
33) Hourihan, Kevin. (1984) Context-Dependent Models of Residential Satisfaction An Analysis of Housing Groups in Cork, Ireland, Journal Environment and Behavior, Vol.16, No.3, pp.369-393.
34) Lee, Y. J. (2008) Subjective quality of life measurement in Taipei, Building and Environment, Vol.43, No.7, pp.1205-1215.
35) Li, G. & Weng, Q. (2007( Measuring the quality of life in city of Indianapolis by integration of remote sensing and census data, International Journal of Remote Sensing, Vol.28, No.2, pp.249-267.
36) McCrea, Rod. & Shyy, Tung-Kai. & Stimson, Robert. (2006) What is the strength of the link between objective and subjective indicators of urban quality of life?, Applied Research in Quality of Life, Vol.1, No.1, pp.79-96.
37) Rahman, Tauhidur. & Mittelhamer, Ron. C. & Wandschaneder, Philip. (2003) Measuring the Quality of Life Across countries: A sensitivity Analysis of well-being indices, wider internasional conference on inequality, poverty and Human well-being, May 30-31, 2003, Helsinki, Finland.
38) Royuela, V. & Surinach, J. (2004) Constituents of quality of life and urban size, Social Indicators Research, Vol.74, No.3, pp.549-572.
39) Schneider, M. (1976) The quality of life and social indicators research, Public Administration Review, Vol.36, No.3, pp.1–297.
40) UNDP Human Development Report, (1994) Oxford University Press, New York.
41) Spinney, Jamie E.L. & Scott, Darren M. & Newbold, K. Bruce. (2009) Transport mobility benefits and quality of life: A time-use perspective of elderly Canadians, Journal Transport Policy, Vol.16, No.1, pp.1-11.
42) Das, D. (2008) Urban quality of life: A case study of Guwahati, Journal Social Indicators Research, Vol.88, No.2, pp.297-310.
43) Wish, Naomi Bailin. (1986) Are we really measuring the quality of life? Well-being has subjective dimensions, as well as objective ones, American Journal of Economics and Sociology, Vol.45, No.1, pp.93–99.